Humbësit dhe Fituesit Spektakolarë në Zgjedhjet e Kosovës
Zgjedhjet parlamentare të 11 qershorit në Kosovë nuk ishin si asnjë palë tjera në traditën e shkurtër demokratike të Kosovës. Megjithëse zgjedhjet e parakohshme, ishin një nga zhvillimet më sensacionale elektorale dhe politike në shtetin e ri. Nxitur nga një votimi i suksesshëm i mocionit të mosbesimit që rrëzoi “koalicionin e madh” të Kosovës në mes të Partisë Demokratike të Kosovës, PDK, e cila mbështeti votimin, dhe Lidhjes Demokratike e Kosovës, LDK, nën udhëheqjen e kryeministrit Isa Mustafa (lideri i LDK-së), ajo u nis me të vetmin qëllim të rimarrjes së mbështetjes për PDK-në dhe sigurimin e një mandati të ri qeverisës për partinë më të madhe politike (në Kosovë) dhe udhëheqësit të saj, Kadri Veseli. Megjithatë, ato që dukeshin si një palë zgjedhje të tjera që rikonfirmonin renditjen e partive politike në Kosovë me PDK-në që siguron një mandat të ri (që kur fitoi zgjedhjet e para dhe erdhi në pushtet në vitin 2007, qeveritë e udhëhequra nga PDK nuk kanë përfunduar kurrë një mandat të plotë) , u kthye në një riorganizim të madh politik dhe shqetësim politik në hartën elektorale të Kosovës.
Ndryshimi i parë i madh ka ndodhur tashmë përpara zgjedhjeve. Tradicionalisht, partitë kryesore të Kosovës do të kishin koalicion me parti dhe lista të vogla, por jo me partitë më të mëdha parlamentare që kishin hyrë vetë në parlament. Sidoqoftë, kushtëzuar nga dy vendime shumë të diskutueshme nga Gjykata Kushtetuese e Kosovës në vitin 2014 që favorizojnë partinë ose koalicionin parazgjedhor që ka numrin më të madh të vendeve duke pranuar se ka të drejtë të emërojë kryetarin e parlamentit (i cili është thelbësor për parlamentin që të bëhet funksional) dhe e drejta për të qenë partia e parë për të emëruar kandidatin për kryeministër, partitë politike kërkuan të rrisin shanset e tyre për të qenë të parat duke ndërtuar koalicione të mëdha parazgjedhore. Kërkesë që ata e bënë. Në ditën e fundit të regjistrimit të koalicioneve parazgjedhore, LDK njoftoi një koalicion me Aleancën Kosova e Re të Behgjet Pacollit, AKR, dhe Alternativën e sapokrijuar. Pak para mesnatës, PDK (e cila kishte formuar tashmë një koalicion me një duzinë partish më të vogla) bëri një veprim të papritur për t’iu qasur partive opozitare AAK dhe Nisma për të formuar një koalicion me Ramush Haradinajn e AAK-së si kandidat të koalicionit për kryeministër.
Kjo ishte e habitshme për një numër arsyesh. Së pari, është shumë e pazakontë që partia më e madhe në vend t’i ofrojë postin e kryeministrit një partie më të vogël para zgjedhjeve. Në fund të fundit, kishte qenë ambicia e Kadri Veselit që të bëhej kryeministri i ardhshëm dhe oportunizmi i palëvizshëm i partisë së tij që shkaktoi zgjedhjet e parakohshme. Së dyti, kjo është hera e parë në Kosovën e pavarur që të dyja (duke llogaritur faktin se Nisma u nda nga PDK vetëm në vitin 2014) partitë kryesore që dolën nga transformimi dhe / ose tërhiqnin trashëgiminë e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, UÇK, do të vijnë së bashku me qëllimin e qeverisjes. ‘Koalicioni i luftës’ rrezikoi kështu që të ringjallte ndarjet e vjetra të pasluftës midis kampeve të ‘luftës’ dhe ‘paqes’. Së treti, koalicioni i mëparshëm midis AAK dhe Nisma, që inicioi votimin e mocionit të mosbesimit, kishte qenë një kritik i zëshëm i qeverisë dhe kapjes së shtetit nga PDK. Megjithëse oferta e PDK-së, e cila i dha gjysmën e vendeve në listën e koalicionit, gjysma e ministrive të qeverisë dhe postin e kryeministrit koalicionit AAK – Nisma, ishte në shumë mënyra e pakundërshtueshme, megjithatë barte rrezikun e reagimit paszgjedhor për shkak të një bashkimi parazgjedhor me atë që ata panë si fajtorin përgjegjës për pakënaqësitë e panumërta në Kosovë.
Shoku më i madh, megjithatë, është vetë rezultati elektoral. Me më pak se një përqind të votave (nga diaspora dhe votat me kusht) derisa të numërohen, PDK-AAK-Nisma mori 33.9 përqind, pasuar nga Vetëvendosja me 27.1 dhe koalicioni LDK-AKR me 25.8 përqind. Pa dyshim, Vetëvendosja është fituesi kryesor i këtyre zgjedhjeve, pasi ka arritur një rezultat spektakolar që lejoi të dyfishojë votat e saj dhe të kapërcejë koalicionin LDK-AKR. Po ashtu, koalicioni i udhëhequr nga PDK ka humbur pothuajse 1/3 e votave krahasuar me zgjedhjet e vitit 2014. E fundit por jo më pak e rëndësishme, edhe pse humbja e votave nga LDK ishte më pak dramatike, megjithatë humbi vendin e dytë (tash Vetëvendosje) që e kishte mbajtur për një kohë të gjatë. Sipas parashikimeve, PDK-AAK-Nisma do të kenë 39 vende, Vetëvendosje 31 dhe LDK-AKR 30, me mandate shtesë për partitë e komuniteteve jo-shumicë.
“Votimi për Vetëvendosje duhet, mbi të gjitha, të lexohet si një votim proteste. Elektorati i Kosovës, në veçanti rinia e saj, duket se ka humbur besimin tek partitë më të vjetra politike që janë karakterizuar nga politika e papërfillshme, lakmia politike dhe inercia”
Ky rezultat zgjedhor i papritur përbën një trazirë të madhe politike që mund të ndryshojë potencialisht hartën politike të Kosovës. Në shikim të parë, ka 3 pika kyçe të këtyre zgjedhjeve. Së pari, Vetëvendosja është shfaqur si partia më e madhe politike në vend duke lënë pas dy partitë tradicionale, PDK dhe LDK. Megjithëse është shumë herët për të nxjerrë përfundime mbi shkaqet e këtij suksesi të papritur, duket se ky formim politik atipik që kombinon aksionin e rrugës me opozitën parlamentare është rritur në popullaritet si pasojë e kompromiseve dhe skandaleve të shumta në të cilat partitë politike në pushtet në Kosovë kanë qenë të përfshira.
Votimi për Vetëvendosje duhet, mbi të gjitha, të lexohet si një votim proteste. Elektorati i Kosovës, në veçanti rinia e saj, duket se ka humbur besimin tek partitë më të vjetra politike që janë karakterizuar nga politika e papërfillshme, lakmia politike dhe inercia Po ashtu, edhe pse fillimisht dukej sikur Vetëvendosja do të ishte e shtrënguar ndërmjet dy koalicioneve të mëdha dhe në këtë mënyrë nuk do të ngrinte një sfidë serioze, koalicionet parazgjedhore, kryesisht të perceptuara si llogaritje oportuniste nga palët e përfshira në përpjekjen e tyre për të qëndruar ose ardhur në pushtet me çdo kusht, duket se ka përfituar jashtëzakonisht. Sfida e Vetevendosjes tani është të sigurohemi që ajo do të përdor mandatin e saj për ndryshime në mënyrën e duhur, megjithëse formimi i një qeverie të udhëhequr nga VV është mjaft e komplikuar si proceduralisht ashtu edhe politikisht. Duke qenë që nga fillimi kundërshtari më i madh i qeverisë që po largohet të udhëhequr nga LDK, tani mbështetja e saj është thelbësore për Vetëvendosjen nëse do të formonte një qeveri. Sfida tjetër lidhet me zgjedhjet e ardhshme lokale, ku Vetëvendosje do të ketë vështirësi për të përsëritur rezultatin e saj aktual për shkak të dobësive në organizimin lokal të partisë dhe mungesës së përvojës në udhëheqjen lokale.
Së dyti, nëse Vetëvendosje ishte fituesi spektakolar i këtyre zgjedhjeve, PDK dhe udhëheqësi i saj Kadri Veseli janë humbësit spektakolarë. Ndërsa koalicioni në tërësi humbi rreth 90,000 vota në krahasim me zgjedhjet e fundit, pjesa e votave të PDK-së brenda koalicionit duket se janë zvogëluar edhe më dramatikisht duke gjykuar nga numri i deputetëve të projektuar (PDK 21, AAK 10, Nisma 8). PDK duket se ka humbur 16 deputetë krahasuar me zgjedhjet e vitit 2014. Edhe pse një humbje e tillë për partinë më të madhe, e cila kishte një bazë shumë të qëndrueshme të votuesve që nga viti 2000 e tutje, ishte e papritur, kishte indikacione se koalicioni i nxituar me AAK-Nisma kishte potencialin për të mposhtur dhe si pasojë ta çmobilizonte bazën e partisë. Megjithatë, faktori kryesor në lidhje me këtë humbje lidhet me faktin se PDK ka qenë në pushtet për dhjetë vjet dhe gjithnjë e më shumë qytetarët e shohin atë si fajtorin kryesor për stagnimin e përgjithshëm të Kosovës. Një faktor tjetër lidhet me largimin e Hashim Thaçit nga partia, i cili u bë President i Kosovës. Duket sikur këpucët e tij janë shumë të mëdha për tu mbushur nga pasardhësi i tij, Kadri Veseli. Faktori i tretë mund të lidhet me vendimin e PDK-së për të emëruar Ramush Haradinajn, një nga armiqtë kryesor të tij, për kryeministër. PDK-ja nuk mund të parashikonte që “koalicioni i luftës”, të cilin aktorët e saj e interpretonin si “një zgjidhje të imponuar” dhe një retorikë nacionaliste anti-serbe, nuk do të shkonte mirë me elektoratin. Megjithëse ata i kanë fituar zyrtarisht zgjedhjet, fitorja e tyre është një fitore e Pirros. Shpresa e tyre e vetme tani për të formuar një qeveri qëndron në përdorimin (abuzimin) e vendimeve të Gjykatës Kushtetuese, transferimin/ kontrabandimin e disa deputetëve nga koalicioni LAA dhe mbështetja nga Lista Serbe (që duket se ka fituar 9 nga 10 ulëset serbe), e cila haptazi ndjek linjën e qeverisë së Serbisë. Një koalicion i tillë do të komandonte një shumicë në parlament që në thelb do të varej nga Beogradi.
“Megjithëse mund të jemi të përgatitur për një bllokim politik të ngjashëm me atë të vitit 2014, të vij çfarë të vij në fund, politika e Kosovës nuk do të jetë më e njëjtë”
Së treti, këto zgjedhje ishin një dënim edhe për LDK-në, e cila nuk ishin në gjendje të mobilizonin bazën e saj të pushtetit përkundër vendimit për emërimin e Ministrit të Financave në largim, Avdullah Hoti, për kryeministër në vendi të udhëheqësit të partisë dhe kryeministrit në largim, Isa Mustafa dhe përfshirjen në listën e saj (për herë të parë) të një brezi të ri të aktivistëve të shquar të shoqërisë civile. LDK duket se ka rënë viktimë e vendimit të saj për t’u bashkuar me PDK-në në një koalicion të madh në vitin 2014, si dhe protestës politike që e shtyu Vetëvendosjen në vendin e dytë. Pjesa më e madhe e votave që shkuan për aktivistët e palëkundshëm anti – PDK si Vjosa Osmani, Lumir Abdixhiku, Driton Selmanaj, Anton Cuni etj., është një dëshmi e ndjenjës anti-PDK në partinë më të vjetër të Kosovës, që përfundimisht e ndëshkoi udhëheqjen e partisë për mëkatet e të kaluarës. Duke e përjashtuar kategorikisht çdo bashkëpunim me PDK-në në të ardhmen, LDK-ja tani ballafaqohet me një dilemë të madhe për të mbështetur Vetëvendosjen, me të cilën ka kontradikta politike dhe ideologjike tradicionale, ose të marrë një qëndrim parimor për të qëndruar në opozitë dhe për të punuar për të reformuar veten.
Megjithëse mund të jemi të përgatitur për një bllokim politik të ngjashëm me atë të vitit 2014, të vij çfarë të vij në fund, politika e Kosovës nuk do të jetë më e njëjtë. Megjithëse ne mund të presim që pluhuri të ulet para se të mund të kemi kuptim të plotë të këtij ndryshimi tektonik në skenën politike të Kosovës, elektorati i Kosovës, si kurrë më parë në traditën e shkurtër demokratike të Kosovës, ka dërguar një mesazh të qartë ndryshimi. Nuk është për politikanët dhe partitë që ta materializojnë atë.
Gëzim Krasniqi është anëtar i Career Development në Universitetin e Edinburgut, Skoci, Britani e Madhe.
