Viktimat e krimeve të luftës në Kosovë nuk po marrin kompensim, paralajmëron zyrtarja

Nesrin Lushta, kryetarja e Komitetit të Kosovës për Kompensimin e Viktimave të Krimit, e cila është gjithashtu gjyqtare e Gjykatës Supreme, tha se asnjë viktimë e krimeve të luftës në vend nuk ka marrë kompensim për vuajtjet e tyre.

Gjashtë vjet pasi Kosova themeloi Komitetin për Kompensimin e Viktimave të Krimit, mijëra viktima të krimit kanë marrë ndihmë, por asnjë viktimë e krimeve të luftës.

Kjo pavarësisht faktit se më shumë se dy dekada pas luftës së Kosovës 1998-1999, gjykatat e vendit kanë gjykuar dhjetëra njerëz për krime lufte. Megjithatë, viktimave nuk u është dhënë dëmshpërblim në vendimet në rastet kundër ish-pjesëtarëve të forcave serbe apo në rastet kundër ish-guerrilasve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.

Kjo për shkak se, sipas ligjit, gjykatat duhet t’i udhëzojnë viktimat në gjyqet e krimeve të luftës që të kërkojnë kompensim në procedurat civile. Por kjo është e komplikuar, thonë zyrtarët.

Kompensimi nga shteti mund të kërkohet nëse viktima nuk është në gjendje të marrë dëmshpërblim nga i pandehuri i dënuar ose nga burime të tjera.

Por Nesrin Lushta, kryetarja e Komisionit për Kompensimin e Viktimave të Krimeve, i cili është pjesë e Ministrisë së Drejtësisë dhe u mundëson viktimave të krimeve të dhunshme të aplikojnë për kompensim, paralajmëroi se situata për viktimat në rastet e krimeve të luftës “është sfiduese në shumë aspekte”.

“Është pak e vështirë të trajtosh siç duhet këtë kategori viktimash (të krimeve të luftës) sepse ligji hyri në fuqi në vitin 2015 dhe ne nuk mund t’i kompensojmë viktimat në mënyrë retroaktive”, tha Lushta në një intervistë për BIRN.

“Por edhe në rastet pas kësaj kohe (pas vitit 2015), nuk kemi pasur asnjë kërkesë për kompensim nga viktimat në gjykimet e krimeve të luftës”, shtoi ajo.

Në Dhomat e Specializuara të Kosovës në Hagë, e cila u krijua për të gjykuar ish-guerrilasit e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës për krime lufte, është gjithashtu e paqartë se sa e vështirë do të jetë që viktimat të marrin kompensim.

Edhe pse me qendër në Holandë dhe me staf ndërkombëtar, Dhomat e Specializuara të Kosovës janë pjesë e sistemit të drejtësisë së Kosovës. Megjithatë, Ligji i Kosovës për Dhomat e Specializuara të Kosovës nuk përcakton kritere specifike për të vendosur në cilat rrethana mund të jepet kompensimi. Këtë e theksoi një vendim i vitit të kaluar në rastin kundër ish-guerrilit të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, Salih Mustafa.

Pas vendimit, Zyra e Pjesëmarrjes së Viktimave në Dhomat e Specializuara kërkoi nga tre ekspertë ndërkombëtarë që të vlerësojnë situatën. Raportet e ekspertëve të botuar në fund të dhjetorit 2021 paralajmëruan se viktimat do të përballen me “probleme serioze” në sigurimin e kompensimit.

Lushta, e cila është gjithashtu gjyqtare në Gjykatën Supreme të Kosovës, tha se viktimat në rastet e krimeve të luftës mund të kompensohen nga komisioni që ajo drejton.

“Ne kompensojmë viktimat e vrasjeve, trafikimit, krimeve kundër integritetit seksual dhe dhunës në familje. Por, sipas ligjit, ne mund të dëmshpërblejmë viktimat e llojeve të tjera të dhunës. Kjo na jep hapësirë ​​për kompensimin e atyre viktimave (krimeve të luftës)”, shpjegoi ajo.

“Nëse krimi është vrasje, pavarësisht nëse është apo jo një rast krimi lufte, ne nuk kemi asnjë pengesë ligjore për të kompensuar viktimat. Për sa kohë nuk ka asnjë mekanizëm tjetër që merret me dëmshpërblimin e viktimave, nuk shoh ndonjë problem që kjo kategori viktimash të dëmshpërblehet nga ne”, shtoi ajo.

Megjithatë, viktimat identiteti i të cilëve mbahet i fshehur për t’i mbrojtur ata gjatë procedurës penale, nuk mund të bëjnë të njëjtën gjë në procedurat civile.

Ata duhet të bëjnë të ditur emrat e tyre për të ngritur një padi civile, si dhe nëse kërkojnë kompensim nga Komisioni për Kompensimin e Viktimave të Krimit. Kjo mund të vërë në rrezik serioz jetën e tyre.

“Në këtë situatë, nevojitet edhe një sqarim ligjor sepse nëse viktimat janë anonime, ne nuk mund t’i dëmshpërblejmë, sepse identiteti i tyre fshihet edhe në vendimet e gjykatës. Kjo do të thotë se ne nuk mund të identifikojmë nëse janë të njëjtët persona apo jo”, tha Lushta.

“Rastet zvarriten me vite”

Një problem tjetër për viktimat që duan të kërkojnë dëmshpërblim në procedura civile është fakti se ata duhet të presin me vite për një vendim përfundimtar.

“Është e vërtetë që rastet në procedurë civile zvarriten me vite dhe në shumë raste viktimat tërhiqen nga procedurat dhe nga adresimi tek ne i shqetësimeve të tyre, edhe pse dëmshpërblimi që marrin nga ne është i vogël, jo më shumë se 3,000 deri në 4,000 euro”, tha Lushta.

Ekspertët që kanë monitoruar gjyqet e krimeve të luftës në Kosovë, si Leutrim Gashi, një studiues i lartë për Institutin e Kosovës për Drejtësi me qendër në Prishtinë, thonë se korniza aktuale ligjore e vendit po i zhgënjejnë viktimat.

“Gjyqtarët gjithmonë i këshillojnë viktimat që të kërkojnë kompensim në procedurë civile, proces i cili zgjat me vite”, tha Gashi.

“Gjatë monitorimit kemi parë se në pothuajse 90 për qind të rasteve, gjyqtarët nuk i kanë informuar viktimat për mundësinë që ata të kërkojnë kompensim nga Komisioni për Kompensimin e Viktimave të Krimit dhe të marrin kompensim nga shteti”, shtoi ai.

Mustafë Prenku, kreu i Organizatës së Invalidëve dhe Viktimave Civile të Luftës, argumentoi se shteti ka për detyrë të japë kompensim kur viktimat nuk janë në gjendje të marrin dëmshpërblim nga të pandehurit e dënuar.

Prenku shtoi se në bazë të së drejtës ndërkombëtare, shteti ka detyrime për të ofruar mjete juridike për viktimat e krimeve.

“Gjyqet e krimeve të luftës, dënimi i autorit dhe dhënia e një kompensimi përbëjnë një lloj kënaqësie, duke u dërguar një mesazh viktimave se krimet nuk janë harruar”, tha ai.

Edhe pse asnjë viktimë në rastet e krimeve të luftës të gjykuara në gjykatat në Kosovë nuk është kompensuar, gjithsej 180,100 euro janë paguar si kompensim për të pandehurit që janë liruar nga akuzat, konfirmoi Këshilli Gjyqësor i Kosovës.

Mbështetje financiare për të paditurit e Hagës

Menjëherë pas miratimit të Ligjit për Dhomat e Specializuara nga Kuvendi i Kosovës në vitin 2015, duke mundësuar themelimin e gjykatës me seli në Hagë, u miratua edhe ligji për të siguruar mbështetje ligjore dhe financiare për të paditurit.

Ky ligj përfshin pagesa të pakufizuara nga buxheti i shtetit për të paguar mbrojtjen e atyre që akuzohen nga prokuroria në Dhomat e Specializuara, si dhe një skemë mbështetëse për të paguar vizitat nga familjarët e tyre – por jo para për viktimat.

Ekspertët ndërkombëtarë që analizuan situatën e kompensimit për Dhomat e Specializuara ngritën shqetësime se gjykatat vendore të Kosovës janë subjekt i ndikimit politik dhe nuk janë plotësisht të pavarura.

Por Lushta mohoi se komiteti i saj mund të jetë nën presion nga politikanët lidhur me pretendimet për kompensimin e viktimave të krimeve të luftës.

“Ne i kemi kapacitetet dhe atë pavarësi dhe mund t’i drejtohemi edhe kësaj kategorie viktimash pa marrë parasysh përkatësinë e tyre etnike. Por nëse futemi në një situatë në të cilën kemi një fluks të madh aplikimesh, do të duhet të kërkojmë një buxhet”, tha ajo.

“Nëse shteti dëshiron të kompensojë viktimat e rasteve të krimeve të luftës, pavarësisht nëse janë apo jo nga Dhomat e Specializuara, në mënyrë më dinjitoze, atëherë qeveria duhet të ndajë një buxhet për ta”, shtoi ajo.

Megjithatë, ajo vuri në dukje se çështja e viktimave të krimeve të luftës në rastet në Dhomat e Specializuara është “e ndjeshme”. Shumica e tyre janë shqiptarë etnikë që pretendojnë se kanë vuajtur nga duart e luftëtarëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, të cilët shihen si heronj në Kosovë. Dhomat e Specializuara nuk shihen gjithashtu me sy të mirë nga shqiptarët e Kosovës, të cilët e shohin gjykatën me bazë në Hagë si një përpjekje për të njollosur luftën e UÇK-së për çlirim.

Për këtë arsye, edhe pse Lushta beson se komisioni i saj mund të merret me kërkesat për dëmshpërblim në raste të tilla, ajo sugjeroi që “Dhomat e Specializuara të gjejnë vetë një zgjidhje”.