Kryeakademiku Kraja: Asociacioni nuk bëhet për të drejtat e serbëve por për ta minuar Kosovën
Në një intervistë për KALLXO.com, kryetari i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, Mehmet Kraja ka folur për formimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe, përfshirjen e Kosovës në nismën e “Ballkanit të Hapur”, ‘përzierjen’ e Edi Ramës në punët e Kosovës, për ‘heshtjen’ e Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës në shoqëri e bashkëpunimin me krerët e institucioneve.
Sipas kryeakademikut kosovar, Asociacioni nuk po bëhet për t’u dhënë të drejta serbëve të Kosovës por bëhet “për ta minuar Kosovën, për ta shkatërruar integritetin e saj territorial”.
Sipas Krajës, ashtu siç është aktualisht, Asociacioni i komunave me shumicë serbe nuk duhet të formohet.
“S’bëhet Asociacioni, nuk ndërrohet Kushtetuta, nuk bëhet copë-copë shteti për shkak se dikush tjetër jashtë Kosovës e kërkon këtë”, thotë i pari i ASHAK-së.
“Nuk ka asnjë shans që të bëhet Asociacioni, një Asociacion i cili e defunksionalizon shtetin dhe prapë Serbia nuk do të jetë e kënaqur derisa të vijë koha kur do të kërkojë autonominë për ato komuna, kur të marrë autonominë do të kërkojë republikën e tyre dhe kur ta marrë republikën do të bëjë aneksimin e tyre. Këto janë shkallëzime të cilat shkojnë gradualisht deri atje ku Kosova realisht s’mund t’i pranoj”, vlerëson Mehmet Kraja.
Por, ka një mundësi që Asociacioni i komunave me shumicë serbe të themelohet, sipas Krajës.
“Nëse Serbia të njeh, t’i njeh kufijtë, sovranitetin dhe integritetin territorial. Asociacionin e bëjmë nesër, mund ta bëjmë menjëherë, sepse atëherë përzierjet e saj do të jenë të parëndësishme. Por, nëse nuk ta njeh integritetin territorial, nuk ta njeh sovranitetin, s’mund ta bësh Asociacionin, s’mund t’ia japësh komunat që t’i qeverisë nga Beogradi sepse e ke sovranitetin tënd”, ka thënë kryetari i ASHAK-së.
Kjo është intervista e plotë:
KALLXO.com: z. Kraja, cili është roli dhe kontributi i Akademisë së Shkencave dhe Arteve në shoqërinë kosovare?
M. Kraja: Akademia, siç është e përcaktuar me ligj dhe statut, është institucioni më i lartë i shkencës dhe i arteve në Kosovë. Në çdo shoqëri ekziston një institucion i tillë i cili përfaqëson vlerat. Nuk merr asnjë funksion të drejtpërdrejtë, nuk merr ndonjë detyrë të drejtpërdrejtë, por përfaqëson vlerat. Këtë gjë e ka edhe Akademia e Shkencave dhe Arteve të Kosovës, pra përfaqëson vlerat më të larta të shoqërisë kosovare në këto dy fusha. ASHAK nuk e ka një mandat për të ndryshuar as shtetin dhe as pushtetin, por ka një mandat moral të cilin e vë në veprim sa herë që mendon se është e nevojshme për t’u dëgjuar zëri i saj. Në përgjithësi, akademitë nuk merren me aktualitetet as politike as të tjera shoqërore në përgjithësi, për një arsye të thjeshtë, sepse ato nuk duhet të implikohen drejtpërdrejtë, veçmas në politikë. Ky është model i akademive evropiane. Ne jemi edhe anëtar të Asociacionit të Akademive Evropiane dhe aty jemi të barabartë.
Ka një defekt në perceptim te ne rreth Akademisë, sepse mendojnë që Akademia ka mandat superior, suprem të dijes dhe obligime ndaj shtetit i cili e mban. Modeli është i keq. Është perceptuar gabimisht një model i tillë i Akademisë, kryesisht në një koleracion ose me një ngjashmëri e kanë krijuar njerëzit në mendjen e tyre me Akademinë serbe. Akademia serbe ka bërë projekte, elaborate për zhdukje shqiptarësh, për luftëra, për shkatërrimin e Jugosllavisë, kësisoj dhe mendoj që ajo është një model i keq, dhe këtë e kanë thënë të gjithë, një Akademi e tillë çon atje ku nuk duhet. Mos mendoni që Akademia e Serbisë i ka bërë mirë popullit serb dhe shtetit të Serbisë, përkundrazi e ka dëmtuar shumë. Ne nuk jemi Akademi e tillë dhe as nuk dëshirojmë të jemi. Nuk i takon Akademisë të marrë përgjegjësi që nuk i takojnë.
KALLXO.com: Prej kur ju jeni në krye të Akademisë së Shkencave të Kosovës, a keni mbajtur dhe a mbani takime me politikanët që udhëheqin shtetin? A konsultohen ndonjëherë ata me ju për çështje të rëndësishme politike?
M. Kraja: Takime të drejtpërdrejta nuk mbajmë as nuk kemi pse të mbajmë. Ata vijnë ose kanë ardhur herë pas here në raste të ndryshme. Së fundmi, kryeministri aktual ka qenë në Akademi për të marrë informacion rreth një raporti që e kemi bërë ne për energjinë. Ishte koha e krizës energjetike dhe ne kishim bërë një raport për energjinë në Kosovë, për problemet e energjetikës në Kosovë. Ne e kishim nisë më herët atë raport sepse ishte parë që këtu ka një konfuzion rreth punës së “Kosovës së re” dhe ngritjes së kapaciteteve me bazë të fosileve. Grupi i ekspertëve tanë kanë hartuar një raport ku kanë dhënë përgjigje në disa pyetje: “A kemi nevojë ne dhe sa kemi nevojë për ngritjen e kapaciteteve të reja mbi bazë thëngjillin; a ka nevojë për një termocentral siç është “Kosova e re” apo jo?” Përfundimet nxorën ata (ekspertët) ku ne e bëmë prezantimin e atij raporti edhe para kryeministrit edhe para ekipit të tij, për t’u thënë se Kosova duhet të vazhdoj të ndërtojë, përveç kapaciteteve me energji të ripërtritshme, duhet të vazhdojë edhe me kapacitetet e thëngjillit, sepse Kosova nuk ka burime të mjaftueshme dhe alternativa të tjera. Kryeministri ishte shumë i hapur, diskutuam për këtë dhe aq ishte. Kjo ishte arsyeja e vizitës së kryeministrit Kurti.
Para kryeministrit Kurti ka qenë kryeministri Hoti. Me të kemi biseduar për një raport që kemi bërë për bisedimet Kosovë-Serbi dhe kemi biseduar për këtë çështje. Më herët, edhe më herët se kaq, ne kemi anëtar të Akademisë Isa Mustafën që ka qenë edhe kryeministër. Kanë qenë edhe të tjerët më herët, sipas rasteve. Por, bisedime direkte me përfaqësues të institucioneve, ne nuk mbajmë dhe nuk kemi. Nuk kemi pse mos të kemi por as nuk kemi pse të kemi. Sipas nevojës, ne jemi dakord që të bisedojmë dhe të konsultohemi, nëse kemi diçka për të thënë, ne e themi. Ne nuk imponohemi, nuk e kemi në natyrën tonë, të punës së Akademisë, nuk është që të imponohemi, asnjë prej institucioneve sepse jemi institucion i pavarur.
KALLXO.com: Pse AShAK nuk po është aq e zëshme për të dhënë ide, propozime, opinione dhe kritika për çfarëdo zhvillimi të madh në Kosovë, e sidomos ato me rëndësi kombëtare, siç janë bisedimet me Serbinë, për shembull?
M. Kraja: Në të vërtetë Akademia është mjaftueshëm e zëshme dhe nuk duhet të jetë më e zëshme se kaq, mendoj unë. Mandati i Akademisë nuk është as Kuvend as nuk është Qeveri, as nuk i bën karshillëk as Qeverisë as Kuvendit. Është pjesë e institucioneve të kësaj shoqërie, jeton bashkë me të dhe preokupohet po aq sa çdo institucion tjetër. Në situata të caktuara, Akademia del me komunikata të caktuara. Problemi është se këto deklarime publike të ASHAK-ut nuk hasin në mirëkuptim, së pari te mediat. Një pjesë e tyre as nuk i publikojnë fare. Arsyeja është sepse është krijuar një anomozitet ndaj Akademisë, dhe kjo është krijuar me vite. Këtu nuk është ‘tokë e shkretë’. Kjo Akademi ka njerëz të cilët kanë integritet, kanë dije dhe janë në gjendje të japin mendime për çështje të caktuara.
Në anën tjetër, duhet pasur parasysh që Akademinë e kanë përdorur politikisht, kush ka pasur nevojë për të. E kanë përdorur për ndarjen e Kosovës, deklarata për ndarjen e Kosovës, e kanë përdorur për demarkacionin. Unë kam thënë jo. Akademia nuk duhet të përdoret për gjëra të pushtetit dhe as të partive politike dhe mendoj që është një situatë më stabile në këtë drejtim.
KALLXO.com: Pse Akademia e Shkencave nuk e ka një përfaqësues në ekipin negociator të Kosovës për bisedimet me Serbisë, dhe a vlerësoni që një gjë e tillë është nevojshme?
M.Kraja: Ne kemi dhënë sugjerimet tona kur ka qenë kryeministër Avdullah Hoti. Ne kemi botuar marrëveshjet. Tjetër është që ne ua kemi dërguar mediave, e mediat as i marrin t’i lexojnë fare. Akademia nuk ka pse të angazhohet më shumë se kaq. Sa i përket ekipit negociator, ne nuk kemi mandate të tilla. Kanë mundur me na përfshijnë, kanë mundur me ba edhe ekipe mbështetëse të ekspertëve, ku kanë mundur të përfshihen edhe anëtarët e Akademisë. Nuk e kanë bërë. I kemi thënë kur ka qenë këtu Avdullah Hoti, bëje, por as sot e kësaj dite nuk janë bërë. Aty do të kishin vend anëtarët e Akademisë, për një çështje a çështje tjetër. Pra, Akdemia është e hapur të bëhet pjesë e grupeve të ekspertëve, jo të bëjë bisedime politike, ato i udhëheqin njerëzit që kanë mandat, por për grupe të ekspertëve jemi dakord, kurdo që të ketë nevojë ne mund të përfshihemi.
KALLXO.com: Cili është bashkëpunimi i juaj si institucion me institucionet tjera të vendit, me Kuvendin, Presidencën e Qeverinë dhe a keni ndonjë kërkesë për këto institucione? (Ta zëmë ndonjë temë apo nismë ligjore që dëshironi ta çoni përpara e cila është në të mirë të shoqërisë)
M. Kraja: Komunikojmë me ministritë e veçanta, por edhe me të gjitha nëse kemi nevojë për një gjë të tillë, por për gjëra konkrete. Ne kemi hartuar një raport për rimëkëmbjen e arsimit dhe natyrisht e kemi thirrure ministren e Arsimit dhe e kemi diskutuar, ku kemi ardhur në përfundime se arsimi në Kosovë duhet të ketë një përkujdesje më të madhe shoqërore, jo vetëm qeveritare. Kemi, po ashtu, raporte me Ministrinë e Kulturës, kemi biseduar për ta hartuar një monografi të trashëgimisë. Përfshihemi me institucionet për gjëra konkrete, për projekte konkrete, jo vetëm sa për sy e faqe, sa për vizita por për gjëra konkrete.
KALLXO.com: z. Kraja, një anketë e realizuar së fundmi në Shqipëri tregoi se populli atje përkrah në masë prej 59 për qind nismën e “Ballkanit të Hapur”. Kryeministri shqiptar, Edi Rama, në vazhdimësi e prezanton këtë nismë si diçka e cila do t’i sjellte të mira edhe Kosovës. Cilat mund të jenë hilet që mund t’i përdorë Serbia duke u fshehur prapa nismës “Ballkani i Hapur”, dhe pse Kosova nuk duhet të bëhet pjesë e kësaj nisme?
M. Kraja: Sa i përket anketës, duhet të ju them se asnjëherë nuk mund të mbështetësh në një anketë të cilën e bën qeveria, sepse ajo ka mekanizma që i zgjedh respodentet, ashtu siç e ka bërë Edi Rama herëve tjera me zgjedhje, e bën edhe këtë. Pse mos të bëjë këtë, kur në zgjedhje i ka pasur të dhënat e një milion shqiptarëve si evidencë. Një pushtet i tillë, nëse vjedh të dhëna personale të rreth një milion njerëzve, atëherë krejtësisht është e lehtë që ai të bëjë edhe anketa çfarë të dojë vetë dhe me ato anketa t’i manipuloj si të dojë vetë. Pra, anketave të Edi Ramës unë nuk iu besoj. Por, edhe nëse janë të vërteta, ashtu siç i paraqet ai, kanë arsyet e tyre ata (shqiptarët). Nuk e kanë problemin e Kosovës ata, sepse Edi Rama nuk ua ka shpjeguar, e ka manipuluar opinionin e Shqipërisë rreth “Ballkanit të hapur”, u ka thënë se përfitojmë, përfitojmë, tregu i lirë, tregu i lirë dhe kjo i ka interesuar qytetarit të Shqipërisë. Nuk ka thënë (Edi Rama) asnjëherë që Kosova po anashkalohet, po vihet në situatë të pabarabartë, nuk ua ka thënë as nuk ka për të ua thënë asnjëherë. Ky është problemi i Edi Ramës në Shqipëri, sepse ai në mënyrë selektive shpjegon opinionin, nuk shpjegon atë që duhet, rreth Kosovës në veçanti, por thotë vetëm atë që mendon ai. “Ballkani i Hapur” e anashkalon Kosovën dhe Edi Rama nuk ua ka thënë këtë asnjëherë popullit të vet.
KALLXO.com: Nisma është prezantuar edhe si kundërpërgjigje ndaj Bashkimit Evropian për mos anëtarësimin e vendeve të Ballkanit Perëndimor në këtë organizëm. A është kjo një ide e mirë që BE-së t’i bëhet presion dhe të nis integrimi i vendeve tona në këtë bashkim shtetesh?
M. Kraja: Situata e “Ballkanit të hapur” filloi dhe çështja e integrimit të rajonit u bë problematike para se të ndodhte kriza e Ukrainës. Mendoj që kriza e Ukrainës e ka ndryshuar konfigurimin e Evropës. U pa qartë se BE-ja në raport me Rusinë mbante një qëndrim favorizues, Brukseli ishte pro-rus sepse kishte interesa të caktuara, dhe në BE dominoi mendimi se Evropa mund të integrohej në tërësinë e saj. Pra, aty përfshirë edhe Rusinë edhe Ukrainën por përfshirë edhe Euroazinë. Lufta në Ukrainë tregoi se Evropa do të bëhej bipolare, pra do të ketë tashmë dy qendra, një në Moskë dhe një në Bruksel. Tani, është periudha e rirreshtimit, kush me kënd dhe në cilin drejtim. Mendoj unë, ne vazhdojmë ta kemi një problem me Serbinë për një arsye, sepse ajo është mbështetur nga ideatorët e Evropës unike në tërësinë e saj, të një Evrope ku përfshihet edhe Rusia dhe është mbështetur nga shtete të fuqishme të BE-së. Presidenti gjerman, Steinmeier e tha që ne kemi menduar ndryshe, që do të integrohej edhe Rusia në BE.
Kjo situatë na bën të mendojmë ndryshe për Evropën, që sot e tutje. Sa i përket raporteve të Serbisë me ne, unë mendoj që gjërat do të ndryshojnë. Nuk është më ajo Evropë që ka qenë deri dje.
KALLXO.com: Kryeministri Edi Rama dhe presidenti serb Vuçiq prej vitesh kanë kanë afruar qëndrimet mes vete, por jo edhe për njohjen e Kosovës shtet – nga ana e Serbisë. Si e keni vlerësuar qasjen e z. Rama karshi politikës serbe dhe a mendoni se ka qenë e duhura?
M. Kraja: Edi Rama është kryeministër që ka dalë nga zgjedhjet në Shqipëri dhe ka marrë mandatin e tretë, besoj që do ta marrë edhe të katërtin, është çështje e popullit të Shqipërisë se kë zgjedh. Është mirë të mos merremi shumë me të, por, e vërteta është që Edi Rama është implikuar në problemet e Kosovës prandaj ne flasim dhe na intereson. Gjatë kohës së Thaçit, kur ishte kryeministër dhe pastaj president, Edi Rama ishte i lidhur me treshen, Thaçi – Vuçiq – Rama. Kjo ishte treshja që mendonte të bënte Ballkanin. Një zot e di çfarë donin të bënin. Por e di një gjë dhe e them haptas, që mendonin ta ndanin Kosovën. Tani, kush e prodhoi këtë ide i pari, Vuçiqi thotë unë, këta dy të tjerët, Rama dhe Thaçi, nuk janë bërë shumë të zëshëm sepse moralisht i cenon, së paku Thaçin po.
Projekti për me nda Kosovën nuk është bërë nga Rama, është bërë nga një zyre ndërkombëtare, e cila është paguar nga Serbia përmes disa fondeve të jashtme. Tani ju do të habiteni se kush kanë qenë të përfshirë në këtë projekt, sepse atyre nëse u jep para ata e bëjnë projektin pa ndonjë problem, sepse marrin ekspert të fushave të ndryshme dhe e bëjnë. Kanë vizatuar harta i kanë bërë të gjitha, disa detaje janë parë e disa nuk janë parë. Edi Rama ka qenë më i zëshëm në këtë punë dhe vazhdon të jetë akoma dhe e mbron idenë se Kosova duhet ndarë për të zgjidhë problemin me Serbinë. Historikisht, Shqipëria e ka barrë Kosovën, konsideron se marrëdhëniet e saj me fqinjë i helmon Kosova, veçmas marrëdhëniet e saj me Serbinë. Prandaj është edhe “Ballkani i hapur”: tejkaloje Kosovën, shko te Serbia dhe i zgjidh problemet me Serbinë, s’ke nevojë me fol me Kosovën fare. Kjo sjellje është antikombëtare. Nuk mund ta zgjidh ai (Edi Rama) problemin e Kosovës në marrëveshje me Serbinë. Ndarja e Kosovës ka qenë një ide për me zgjidh problemin e Kosovës ose problemin shqiptar me një marrëveshje me Serbinë, do të bëhej bashkimi kombëtar, pjesa e mbetur e Kosovës t’i bashkohej Shqipërisë dhe një pjesë do t’i jepej Serbisë. Është absurde të mendosh se në pikëpamje strategjike Serbia pranon që të bëhej një “Shqipëri e Madhe” (thënë kushtimisht) në fqinjësi të saj, absolutisht kurrë sepse projektet e saj kanë qenë dhe janë për ta zhbërë Kosovën dhe popullin e saj. Pra janë absurditete që nuk mund të ndodhin.
Sido që të jetë, nuk është punë e Edi Ramës që të merret me këto. Është mirë që të shikoj atje në jugun e Shqipërisë, që mos t’i zbrazet e t’ia marrë Greqia, të shikoj integritetin e vet dhe mos të vendosi për ne, mos të bëhet argat i Vuçiqit, nëse do që ballëhapur të qëndroj përballë kritikave që mund t’i marrë në këtë drejtim.
KALLXO.com: Çfarë nuk është thënë për planin për ndarjen e Kosovës? Thatë që disa gjëra janë thënë në publik, ndërsa ka të tjera që nuk janë thënë. A ka diçka që nuk është thënë në opinion z. Kraja?
M Kraja: Dy-tri gjëra nuk janë zbuluar asnjëherë. Nuk janë zbuluar takimet e fshehta që i kanë mbajtë treshja (Thaci-Vuçiq-Rama) dhe për çfarë janë marrë vesh. Që ka pasur takime të fshehta, e dinë tashmë të gjithë. Nuk është zbuluar se çfarë ka pas dhe çfarë ka supozuar marrëveshja e Uashingtonit, para se të nënshkruhej kjo që doli sepse ishte një tjetër. Janë disa enigma që nuk janë thënë deri në fund, sepse përveç Vuçiqit që u bë më i hapur, ai tha shumë qartë që buron nga ne dhe ne e kemi bërë planin (për ndarjen e Kosovës). Nuk doli publikisht se kush e ka bërë atë plan, cila është ajo organizatë ndërkombëtare që e ka bërë, kush është bartësi i tij. Pra, janë disa gjëra që s’u bënë publike asnjëherë, se çfarë ka përmbajtur ai plan, sepse gjithsecili ka treguar pjesën e vetë. Eksponentët e qeverisë dhe Thaçit kanë treguar se çfarë përfiton Kosova, por nuk kanë treguar se çfarë humbë. Eksponentët e Serbisë po ashtu kanë treguar se çfarë përfiton Serbia, por nuk kanë treguar se çfarë humbë ajo ose çfarë merr Kosova si kundërpeshë. Pra, këto kanë qenë disa pika që kanë mbetur të paqarta, sepse procesi u ndërpre.
Por, idenë si ide, për ndarjen e Kosovës e vazhdojnë eksponentët dhe ish-eksponentët e Thaçit në Kosovë. Në disa media janë të pranishëm, disa ish-këshilltarë të tij, të cilët thonë, ‘po ne duhet t’i japim diçka Serbisë për të marrë bashkimin kombëtar’. Kështu e elaborojnë ata, me këtë ide dalin. E vërteta është se, ne i kemi dhënë aq shumë Serbisë, saqë ajo nuk ngopet edhe nëse e zhbën krejt Kosovën, ajo e do krejt Kosovën. Ne s’kemi ku të shkojmë më. I kemi dhënë historikisht Serbisë, ky është minimumi, sepse t’i japësh Ujmanin, Kosovën pa ujë s’mund ta lësh. T’i japësh Trepçën, ti s’mund pa Trepçën, pavarësisht problemeve që Trepça i ka sot. Për të gjitha këto janë bërë llogaritë, se një shtet pastaj që mbetet pa Ujmanin, teksa merr Dabëlldenë atje nëpër qoshe nëpër do male dhe kur e shikon në hartë mund të thuash se ‘tokë për tokë’ po japim, por resurset janë aty dhe pa ato resurse Kosova nuk ka kuptim. Këto si kanë bërë hesap asnjëherë ose s’kanë dashtë t’i dinë, por Serbia i ka ditë shumë mirë. Kurse Edi Rama ka ndenjur këmbëkryq në shtëpinë e tij dhe ka bërë tifo për këtë proces, sepse i ka leverdis edhe atij, nën një, me bë një Shqipëri ku ai do të ishte lider, sepse këto janë ambiciet e autokratëve në përgjithësi. Ky i yni ka pasur ambicie me bashku kombin dhe me thënë që, unë e bëra edhe bashkimin kombëtar. Për mendimin tim, ndonëse kanë qenë në nivele të spekulimeve, kanë qenë mendje të degraduara dhe jo historike sepse do të dënoheshin nga historia.
KALLXO.com: Në anën tjetër, si ju është dukur bashkëpunimi mes dy shteteve shqiptare prej kur në krye të qeverisë erdhi Albin Kurti dhe çfarë mund të bëjnë dy qeveritë diçka ndryshe që të bashkërendojnë politikat në të mirë të qytetarëve?
M. Kraja: Nuk më duket që ka ndonjë gjë, as të mirë as të keqe. Ato vazhdojnë edhe më tutje, gjuhen me fjalë herë pas here, Edi Rama vazhdon me qenë arrogant siç ka qenë me të tjerët më përpara, edhe me Kurtin të njëjtën gjë e bën. Unë nuk e kisha vënë re këtë situatë, por bashkëpunimin në disa fusha të cilat janë të domosdoshme. Ne kemi nevojë, si dy pjesë të të njëjtit popull të bashkëpunojmë në shumë fusha, veçmas në fushën e arsimit, kulturës, shkencës. Pra duhet të integrohemi vazhdimisht. Në këtë drejtim mund të ju them se ne kemi zhvilluar një marrëdhënie të shkëlqyer e Akademinë e Shqipërisë dhe mund të jetë marrëdhënie model. Për fat të keq, në fushën e kulturës bashkëpunimet janë të mangëta ose të pakta, aty do të duhej të forcoheshin më shumë. Për 20 vjet është dashtë që sistemet tona të arsimit të integroheshin, nuk e kanë bërë, nuk e bëjnë dot as një abetare. Nuk është për arsye të përbërjes së ministrive andej dhe këndej, problemi këtu është se s’ka pasur vullnet nga të dyja palët që të integrohemi.
KALLXO.com: Një kërkesë e vazhdueshme që vjen nga ndërkombëtarët është themelimi i Asociacionit të komunave me shumicë serbe. Rreth 20 pika të statutit u vlerësua nga Gjykata Kushtetuese se nuk janë në frymën e Kushtetutës së vendit. Çfarë do t’i sugjeronit Qeverisë së Kosovës të veproj në këtë situatë?
M. Kraja: Në të vërtetë, Asociacionin e komunave e ka bërë Ahtisaari, qysh në projektin e Ahtisaarit është përmend Asociacioni i komunave serbe. Pse është pranuar atëherë të bëhet, ajo është çështje tjetër, sepse ekipi ynë shkonte në Vjenë dhe më duket se kanë shikuar pak larg, po e bëjmë pavarësinë por nuk kanë shikuar afër, me pa se çfarë ka brenda asaj pavarësie. Në një, ka qenë pavarësi e kushtëzuar, e cila mund të pranohej deri në njëfarë shkalle por jo deri në këtë pikë, me asociacione me gjëra të tilla, me kontrolle e me mbikëqyrje ndërkombëtare. Të gjitha këto i kanë pranuar në bisedimet e Vjenës. Konform planit të Ahtisaarit, është bërë trysni që ky asociacion të bëhet, por e vërteta është që GjND-ja (Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë) në vitin 2010 nuk e përmend fare mbikëqyrjen e pavarësisë dhe as kushtëzimet. Pra GjND-ja i ka dhënë të drejtën Kosovës për pavarësi të plotë dhe të padiskutueshme.
Asociacioni ka një problem, nuk bëhet për t’u dhënë të drejta serbëve të Kosovës por bëhet për ta minuar Kosovën, për ta shkatërruar integritetin e saj territorial. Serbia këtë do, pra, do një asociacion që bën copa-copa Kosovën dhe që nuk e lejon të funksionoj si një shtet normal. Nuk i interesojnë të drejtat e pakicës serbe në Kosovë, nuk i interesojnë privilegjet e komunave me shumicë serbe që mund të fitojnë disa kompetenca, ajo (Serbia) do thjeshtë me defunksionalizu Kosovën si shtet normal. Serbëve të Kosovës do të duhej t’u interesonte diçka tjetër, përmirësimi i jetës së tyre, por serbët e Kosovës janë të instrumentalizuar nën diktatin e fuqishëm të Beogradit, nuk lejohen ata që t’i shikojnë interesat e tyre, nuk i lejon Serbia. Nëse dikush del kundër këtij sistemi, ata mund ta zhdukin edhe fizikisht, e vrasin dhe kjo është dëshmuar deri tash dhe do të dëshmohet edhe në të ardhmen. Prandaj, Asociacioni ose do të formohet siç e do Serbia ose nuk do të formohet fare, sepse pa kompetenca ekzekutive Serbia nuk e do.
S’bëhet Asociacioni, nuk ndërrohet Kushtetuta, nuk bëhet copë-copë shteti për shkak se dikush tjetër jashtë Kosovës e kërkon këtë. Nuk ka asnjë shans që të bëhet Asociacioni, një Asociacion i cili e defunksionalizon shtetin dhe prapë Serbia nuk do të jetë e kënaqur derisa të vijë koha kur do të kërkojë autonominë për ato komuna, kur të marrë autonominë do të kërkojë republikën e tyre dhe kur ta marrë republikën do të bëjë aneksimin e tyre. Këto janë shkallëzime të cilat shkojnë gradualisht deri atje ku Kosova realisht s’mund t’i pranoj.
Në rrethanat e tilla, ka vetëm një zgjidhje, nëse Serbia të njeh, t’i njeh kufijtë, sovranitetin dhe integritetin territorial. Asociacionin e bëjmë nesër, mund ta bëjmë menjëherë, sepse atëherë përzierjet e saj do të jenë të parëndësishme. Por, nëse nuk ta njeh integritetin territorial, nuk ta njeh sovranitetin, s’mund ta bësh Asociacionin, s’mund t’ia japësh komunat që t’i qeverisë nga Beogradi sepse e ke sovranitetin tënd.
KALLXO.com: Pas zgjedhjeve në Serbi, dialogu mes dy shteteve pritet të ketë një dinamikë të re. Cilat tema e vlerësoni se nuk duhet të negociohen fare dhe cilat pika strategjike duhet të ndiqen?
M. Kraja: Të gjitha marrëveshjet e arritura mes Kosovës dhe Serbisë, kanë një problem, janë kocensione që ia bën Kosova Serbisë, janë lëshime. Serbia nuk e ka lëvizur asnjë milimetër Rezolutën 1244. Është përdorur gjuha e ashtuquajtur e ‘ambiguitetit konstruktiv’, kjo një shpikje e diplomatit të njohur Kissinger që e ka përdorur për herë të parë në bisedimet palestinezo – izraelite, kur janë mbajtur në Oslo. Ambiguiteti konstruktiv nënkupton një gjuhë që secila palë mund ta interpretoj në mënyrën e vetë. Kur dalin nga Brukseli, ekipet tona dhe ato të Serbisë, secila në mënyrën e vetë e interpreton marrëveshjen që e kanë arritur.
Marrëveshjet që janë arritur deri më tani janë të këtij lloji. Pra, janë formuluar në atë formë që nuk kanë as kokë as bisht, do të thotë që nuk mund ta kuptosh mirë se çfarë është dhe më e keqja është se nuk dihet mes kujt nënshkruhet, aty dihet vetëm BE-ja që është aty, dihet Serbia por Kosova është avulluar sepse Kosovën nuk e pranon Serbia. Kjo është pjesa tragjike e marrëveshjeve të arritura deri më tani. Kot krekosen ish-diplomatët tanë kur thonë se janë arritur këto apo ato marrëveshje, të gjitha janë arritur brenda rezolutës 1244.
Për zhvillimet e ardhshme të dialogut, unë them që Kosova e ka të rëndësishme dialogun sepse janë disa procese të lidhura me këtë dialog. Por nuk guxon Kosova të lëshoj pe në disa pika të cilat janë shumë të rëndësishme për qenien e saj, për ekzistencën e saj. Pra, janë disa pika që nuk duhet të lejohen të diskutohen, për shembull sovranitetin e saj, sepse është e garantuar me Kushtetutë. Askush që shkon në bisedime nuk guxon të harroj që e ka një kushtetutë prapa dhe se sovraniteti edhe integriteti territorial duhet të ruhet. Nuk mund t’i japësh copë toke Serbisë për kompensim sepse nuk e ke të drejtën ta bësh atë, as presidenti, as Qeveria, as Kuvendi, nuk kanë të drejtë t’i japin një copë tokë dikujt tjetër. As pjesë të sovranitetit.
Bisedimet do të kenë pasoja për Kosovën nëse nuk ruhen parimi që Kosova është shtet i pavarur dhe vetëm si e tillë mund të bisedoj me Serbinë.
