Tradita unike e Kosovës: Tri ditë e festimeve të Vitit të Ri
Në Kosovë, kultura të ndryshme bashkohen gjatë një feste dimërore ku pemët e Krishtlindjeve shërbejnë si simbol i unitetit, pavarësisht nga prania modeste katolike e komunitetit. Këto pemë të stolisura përndezin një festë të gjallë tre-ditore, që nënkupton një rinovim në fund të vitit.
Historikisht, shoqëritë fleksibile kanë qenë të prirura të jenë ato që kanë mësuar të gjejnë gëzim dhe t’i çmojnë të gjitha shkaqet për të festuar, pavarësisht nga vështirësitë, dallimet e tyre fetare dhe prania e të ftohtit të madh.
Ashtu si në shumë pjesë të Evropës, stina e dimrit në Kosovë ngjall një ambient festiv. Rrugët gjallërohen me shkëlqimin e dritave vezulluese që i zbukurojnë tezgat prej druri evergreen, ku serviret verë e zier dhe pije të tjera ngushëlluese, duke i tërhequr njerëzit të mblidhen dhe ta shijojnë atmosferën së bashku.
Komuniteti katolik në Kosovë mund të jetë modest në përmasa, por pothuajse çdo shtëpi e respekton traditën e përhapur të dekorimit të pemës së Krishtlindjes, shpesh duke filluar menjëherë pas sezonit të festave.
Sipas revistës Time, kjo traditë i ka rrënjët në Gjermaninë mesjetare. Estonia dhe Letonia, të njohura për historinë e tyre të gjerë të festimeve të Krishtlindjeve, u përfshinë në një rivalitet të lezetshëm, duke konkurruar për dallimin e inaugurimit të pemës së parë publike.
Pas vitesh debati të vazhdueshëm, diskutimi përfundoi, duke vërtetuar se estonezët e kishin forcuar statusin e tyre pionier duke ngritur një pemë të Krishtlindjes në Talin që në vitin 1441. Ndërkohë, letonët ruajtën dallimin e të parëve që ngritën atmosferën festive duke zbukuruar një pemë në sheshin Toën Hall të Rigës në vitin 1510. Këto ngjarje të rëndësishme përkujtohen në sheshet e tyre të dizajnuara bukur, të ndikuar nga stilet gjermane dhe ruse.
Shqiptarët në Kosovë e përqafuan konceptin e pemës qetë dhe në një mënyrë atipike, duke e përshtatur atë për t’i përfshirë të gjitha besimet, duke ilustruar për brezat e rinj ngjashmëritë e tyre me personazhet si Kevini nga filmi “I vetëm në shtëpi”.
Megjithatë, fëmijët e rritur në vitet ’90 ishin mësuar me një pemë feste të zbukuruar që shënonte mbylljen e vitit. Është e besueshme që filma si “Home Alone” dhe “Jingle All the ëay” mund të kenë pasur ndikim në fillimin e kësaj tradite tashmë të modernizuar.
Skender Lutfiu, profesor i historisë në Universitetin e Prishtinës dhe studiues në Institutin Ali Hadri, hedh dritë mbi ndërthurjen e ndërlikuar të elementeve të ndryshme që e kanë formësuar peizazhin festiv të Kosovës.
“Shqiptarët përfaqësojnë një popullsi të lashtë evropiane, krenarë për historinë tonë të tolerancës fetare dhe përshtatshmërinë. Pasi kemi kaluar nga paganizmi në krishterim dhe duke qëndruar në shekuj të pushtimit osman, ndërsa jemi të rrethuar nga ndikimi ortodoks, ne kemi adoptuar shumë festa fetare, duke i integruar ato në kulturën tonë. Megjithatë, thënia e përhapur ‘Feja jonë është të qenit shqiptar’ mbetet me vend dhe jehon fuqishëm në të gjitha anët e botës ku lulëzojnë komunitetet shqipfolëse”, thotë Lutfiu për Prishtina Insight.
Kjo e sqaron devijimin e pjesshëm të festimeve të ndryshme nga origjina e tyre fetare. Për më tepër, ai e sqaron se ekziston një dimension politik i këtij fenomeni.
“Përshtatja e festave dhe traditave të krishtera jo vetëm që sinjalizoi një largim nga ajo që përfaqësonte pushtimi, por gjithashtu nënkuptonte një afinitet drejt një epoke pro-evropiane. Duke e duruar pushtimin serb për një periudhë të gjatë, ne kemi shikuar drejt Evropës dhe botës perëndimore duke idealizuar vende si Franca, Gjermania dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës”, shpjegon më tej ai.
Duke marrë parasysh komunitetin e konsiderueshëm shqiptar që banon në këto vende, profesor Lutfiu e vë theksin tek diaspora si një faktor tjetër domethënës në përshtatjet e fundit kulturore. Përveç kësaj, ai thotë se kjo prirje filloi të fitonte tërheqje në vitet 1970, fillimisht në familjet elitare dhe akademike, duke u përhapur gradualisht në masat në vitet 1990.
Pavarësisht nga të kuptuarit e ndikimeve që i dhanë formë festimit, origjina pas vendimit për ta zhvendosur festimin në një datë të mëvonshme në kalendar mbetet e paqartë. Duke marrë parasysh afërsinë e Krishtlindjeve dhe të Vitit të Ri, është e mundur që këto praktika të bashkohen gradualisht me kalimin e kohës. Përndryshe, ky fenomen mund të jetë një mbetje nga epoka komuniste kur festimet fetare ishin shumë të kufizuara.
Thelbi i saktë i këtij ndryshimi mbetet i pakapshëm, megjithatë ndikimi i tij vazhdon. Përtej simbolizimit të komunitetit të krishterë, pema e dekoruar ka fituar një reputacion për mbylljen e vitit me një notë pozitive, të gjallë dhe për të sjellë vitin e ri me shkëlqim. Kjo festë e Vitit të Ri ka evoluar në një ngjarje të rëndësishme që përfshin jo vetëm një ditë, por gjithsej tri sosh.
Ndërkohë që vjen nata e Vitit të Ri, njerëzit argëtohen në mbrëmje duke kërcyer me familjet e tyre mes tavolinave të mbushura me ushqime dhe pije. Është gjithashtu një mbrëmje e dalluar nga shfaqje magjepsëse televizive, që çon në një ndjekje konkurruese për vendin kryesor të ndenjëseve, zakonisht pranë pishës së stolisur dhe të shndritshme—pothuajse i ngjan një lojë e Musical Chairs. Kanalet televizive transmetojnë programe ku artistë të shumtë mblidhen për të kënduar, kërcyer dhe argëtuar me humor.
Komedianë si Cima, Leci, Qumili dhe së fundmi Stupcat, nderohen si mishërim i të qeshurit në natën e ndërrimit të viteve. Veç kësaj, Gili, e stolisur me fustanet e saj plot gjallëri, shkëlqim dhe shumëngjyrëshe, konsiderohet në thelb homologja shqiptare e Mariah Carey, duke paralajmëruar në mënyrë elegante ardhjen e sezonit festiv. Në mesnatë, familjet në mbarë vendin brohorasin me gëzim përkrah yjeve, pothuajse sikur të ishin të gjithë në të njëjtën dhomë, duke e parë hedhjen e fishekzjarreve dhe duke aspiruar për një vit të ri të begatë.
Ngjashëm me Krishtlindjet, mëngjesi i mëpasshëm dëshmon se njerëzit kënaqen duke fjetur dhe duke shijuar një ditë të lirë. Tradita e shkëmbimit të dhuratave nuk ishte veçanërisht e spikatur deri kohët e fundit, kur platforma si Instagram dhe TikTok shërbyen si kujtesë për të gjithë për ta shprehur mirënjohjen, shpesh të shoqëruara me reklama marketingu të targetuara që promovonin dhurata më të prekshme dhe të më të kushtueshme.
Kjo ditë e relaksuar, e kaluar me pizhame komode, zgjat deri në mbrëmje, kur individët vishen me veshjet e tyre më të bukura, rrëshqasin në taka dhe dalin jashtë për të vazhduar përkujtimin e asaj që quhet çuditërisht “Nata e Dytë të Vitit të Ri” ose “Mbrëmja e Miqve”. ” Ky rast kërkon çdo gjë, nga darka plot gjallëri me muzikë live në restorante deri tek grupet që performojnë në bare apo festime të gjalla në klub.
Me kalimin e kohës, ndodh një ndryshim nga fillimi i festimeve të vitit brenda një rrethi intim familjar dhe miqsh në përfshirjen e natyrshme të kolegëve në festime, duke çuar në shfaqjen e asaj që quhet “Festa e Tretë e Vitit të Ri”. Duke qenë se kolegët janë individët që ndeshen më shpesh gjatë gjithë vitit, ngritja e një dollie me ta bëhet jo vetëm vendimtare për nxitjen e miqësisë dhe për ta shënuar fundin e vitit, por edhe një traditë e dashur.
Imagjinonjei një mbrëmje që i ngjan miqësisë së ekuipazhit të Brooklyn Nine-Nine, e mbushur me të qeshura dhe shaka që rrjedhin pa mundim, sikur të njihen prej vitesh. Për më tepër, duke qenë se shumë njerëz kanë ende kohë pushimi, duket e përshtatshme të përfitoni nga këto ditë.
Blertë Bytyqi, psikologe me banim në Prishtinë, thotë se këto ditë, veçanërisht tradita magjepsëse e zbukurimit të pemës, ngjall kujtime nostalgjike, duke i bërë bashkë familjen dhe miqtë, duke sjellë buzëqeshje në fytyrat e fëmijëve të saj. Ajo e vë theksin tek rëndësia psikologjike e momenteve të tilla festive në evokimin e emocioneve pozitive, ngritjen e disponimit dhe edukimin e marrëdhënieve të shëndosha mes njerëzve.
Ka diçka speciale dhe të shëndetshme që ndërlidhet me fillimin e vitit duke festuar brenda rrethit më të ngushtë —një shans për të medituar dhe për t’i çmuar një sërë kujtimesh të mira nga viti i kaluar, ndërkohë që presim me padurim mrekullinë e fillimeve të reja. Për ata që janë përtej këtyre kufijve intimë, ende të zhytur në atmosferën e zgjatur të Krishtlindjeve në Evropë, Kosova qëndron si destinacioni ideal për ta zgjatur frymën festive. Gëzuar!/Prishtina Insight
Pritë Bytyçi është ligjëruese e gjuhës angleze në Universitetin e St. Gallen, Zvicër. Ka mbaruar magjistraturën në Gjuhësi në Fakultetin Filologjik të Universitetit të Prishtinës.
