Presidenti i Rusisë, Vladimir Putin.
Filozofët e Putinit: Kush e frymëzoi atë për ta pushtuar Ukrainën?
Për ta kuptuar luftën në Ukrainë, mund t’u drejtohemi njerëzve të cilët, ndoshta, ndihmuan në ndërtimin e vizionit gjeopolitik të Presidentit rus.
Kush do ta kishte imagjinuar që lajmet e pandemisë – e cila nuk ka mbaruar – do të zëvendësoheshin me lajmet e një lufte të re në Evropë?
Nëse duam të kalojmë përmes së tronditjes së shprehur nga kaq shumë prej nesh në media mbi vendimin e presidentit rus Vladimir Putin për ta nisur një pushtim të gjithanshëm të Ukrainës, përgjigja del se nuk jemi edhe aq shumë.
Në fakt, kishte pak arsye për t’u habitur. Ashtu si shumë shkencëtarë dhe institucione ishin paralajmëruar se një pandemi e re gripi ishte e afërt vite përpara COVID-19, shumë shkencëtarë politikë dhe gazetarë, nga John Mearsheimer tek Pepe Escobar, janë paralajmëruar prej kohësh se nëse NATO vazhdon të zgjerohet drejt kufijve të Rusisë, një konfrontim vdekjeprurës në Ukrainë mund të ndodhë.
Nëse bota do t’i merrte seriozisht këto paralajmërime, pasojat e tmerrshme të të dyja ngjarjeve ndoshta mund të ishin të kufizuara. Por pas një muaji pas konfliktit, duket joproduktive të flitet për atë që mund të ketë qenë ose të diskutohet për origjinën ose motivet pas luftës. Megjithatë, është jetike të kuptojmë pse përfunduam këtu sepse të kuptuarit e kësaj mund të jetë çelësi për zgjidhjen e tij.
Pra, kush mund të na ndihmojë ta kuptojmë?
Përpara se të fillojmë të japim emra, duhet të kuptojmë se motivimet afatgjata të Putinit për pushtimin e Ukrainës janë shumë më të rëndësishme për qëllimet tona sesa aktet dhe ngjarjet që përfundimisht e shtynë atë ta jepte urdhrin për këtë “operacion special ushtarak”. Ndërkohë që përpjekjet e vazhdueshme të NATO-s për ta rrethuar Rusinë, pavarësisht shumë paralajmërimeve nga Kremlini, duket se janë shkas i menjëhershëm që e shtyu Putinin ta pushtojë Ukrainën, kishte edhe motive më të thella filozofike dhe ideologjike pas këtij pushtimi – motivime që vetëm disa mendimtarë rusë mund të na ndihmojnë t’i kuptojmë. Sigurisht, pasi kemi parë shkatërrimin e pushtimit që ka sjellë mbi popullin ukrainas, asnjë nga këto motive nuk mund t’i justifikojë veprimet e Putinit – por ato mund të na ndihmojnë t’i kuptojmë dimensionet e shumta të luftës gjeopolitike globale midis Rusisë dhe Perëndimit dhe të na ndihmojnë të arrijmë me receta për zgjidhjen e tij.
Vladislav Surkov, ose “Rasputini i Putinit” siç e quajti dikur gazetari britanik me origjinë sovjetike Peter Pomerantsev në një artikull për London Review of Books, është mendimtari i përmendur më gjerësisht si truri ideologjik që qëndron pas politikës së Putinit dhe rrjedhimisht pushtimit të Ukrainës. Si këshilltar afatgjatë i Kremlinit, Surkov ishte ideologu kryesor pas doktrinës së “demokracisë sovrane” ruse që e ka udhëhequr Kremlinin, të paktën, që nga viti 2006. Një brend autoritare e liberalizmit të butë që i jep shumë kontroll mbi ekonominë shtetit, demokracia sovrane e Surkovit e paraqet veten si një alternativë ndaj liberalizmit dekadent perëndimor. Një mbështetës i vendosur i narrativës “nuk ka Ukrainë”, Surkov është më shumë një organizator i konsensusit politik sesa një filozof, por ai është padyshim dikush që luajti një rol parësor në zhvillimin e kornizës ideologjike dhe filozofike që e hapi rrugën për pushtimin rus të Ukrainës Putinit.
Në sytë e shumë prej kritikëve të Putinit, megjithatë, janë idetë e Ivan Ilyin dhe jo të Surkovit, ato që i udhëhqein ambiciet gjeopolitike të Kremlinit dhe që i hapën rrugën pushtimit. Filozofi, i cili vdiq në mërgim në Zvicër në vitin 1954, ishte ideologu kryesor i Lëvizjes së Bardhë antikomuniste ruse, adhuruesit e së cilës emigruan nga Rusia në vazhdën e revolucionit bolshevik. Ilyin e kundërshtoi bolshevizmin dhe mbrojti një formë të autoritarizmit të krishterë të ngjashëm me atë të regjimit të Francisco Frankos në Spanjë. Duke i bërë jehonë romancierit të njohur rus Fjodor Dostoevsky, Ilyin besonte se Rusia kishte për detyrë ta ruante autokracinë e saj tradicionale dhe t’i rezistonte liberalizmit perëndimor.
Gjatë viteve, Putin e ka shfaqur admirimin e tij për Ilyin në disa mënyra. Në vitin 2004, ia lehtësoi riatdhesimin pas vdekjes së filozofit duke urdhëruar që eshtrat e tij të zhvendoseshin nga Zvicra në Manastirin Donskoy në Moskë. Në vitin 2014, i rekomandoi guvernatorët e tij rajonalë ta lexonin librin e Ilyin, Ana Jonë (Our Side), së bashku me Justifikimin e së Mirës (Justification of the Good) nga Vladimir Solovyov dhe Filozofinë e Pabarazisë (Philosophy of Inequality) nga Nicholas Berdyaev. Ajo që i lidhte së bashku këta tre autorë, të cilët të gjithë kishin vizione shumë të ndryshme për të ardhmen e Rusisë, ishte aderimi i tyre në “Idenë Ruse” – një grup konceptesh që shprehin veçantinë historike, vokacionin e veçantë dhe qëllimin global të popullit rus dhe, sipas shtrirjes, të shtetit rus. Dhe kjo nuk është rastësi – nëse i lexoni fjalimet e Putinit gjatë viteve që përfshinin citime nga Ilyin, do të shihni se interesi i Presidentit rus për filozofin ka qenë gjithmonë i lidhur me “Idenë ruse”.
Ndërsa është e qartë se sikurse Surkov ashtu edhe Ilyin ndikuan në mënyra të ndryshme mbi Putinin gjatë viteve, asnjë mendimtar nuk mund t’i atribuohet vetëm ndërtimit të themeleve ideologjike të qëndrimit dhe ambicieve aktuale gjeopolitike të Kremlinit.
Pra, a ka ndonjë figurë që sipas mendimit të tyre i bashkohet vizionit ideologjik autoritar të Putinit me një filozofi që e vendos Rusinë në qendër të skenës historike, dhe mund të shihet si arkitekti i një vizioni botëror që kërkonte të materializohej pushtimi i Ukrainës?
Sigurisht që ka, dhe emri i tij është Alexandr Dugin.
Dugin, i cili ka lindur në Moskë në vitin 1962, nuk është vetëm një filozof, analist politik dhe strateg, por edhe një nga organizatorët kryesorë të Frontit Kombëtar Bolshevik ultra-nacionalist dhe Partisë Eurasia. Këto organizata politike kombinojnë neopaganizmin, nativizmin sllav dhe traditat ortodokse lindore nën “Teorinë e Katërt Politike” të Duginit, e cila integron elemente të demokracisë liberale, marksizmit dhe fashizmit në një ideologji të re të krijuar për ta kundërshtuar liberalizmin dhe mohimin e tij individualist të misticizmit dhe traditave. “Jemi të gjithë”, shkroi ai dikur, “kundër postmodernitetit liberal”.
‘Teoria e Katërt Politike’ (Fourth Political Theory) e Dugin-it dhe libri me të njëjtin emër që ai e botoi në 2009-ën, ka frymëzuar shumë nga e djathta ekstreme populiste bashkëkohore evropiane, nga Marine Le Pen në Francë tek Matteo Salvini në Itali, dhe padyshim e frymëzuar Putinin. Megjithatë, vepra e Dugin-it që e frymëzoi më shumë presidentin rus dhe ndoshta e parapriu vendimin e tij për ta pushtuar Ukrainën, ishte libri i tij i mëparshëm, Themelet e Gjeopolitikës.
Menjëherë pas botimit të tij në vitin 1997, libri, i cili e përshkruante se si Rusia mund të rikthehej në skenën ndërkombëtare pas rënies së Bashkimit Sovjetik, u bë lexim i detyrueshëm në universitetet ushtarake ruse.
Në libër, Dugin argumenton se për t’u kthyer në fuqinë e saj të mëparshme, Rusia duhet të sigurohet që “atlantizmi” – liberalizmi, tregjet e lira dhe demokracia që e përfaqëson Amerikën e Veriut dhe Evropën Perëndimore – të humbasë ndikimin e saj mbi “Eurazinë” – territoret që dikur qeveriseshin nga Bashkimi Sovjetik, i cili duhet ta mbrojë hierarkinë, traditën dhe një strukturë të rreptë ligjore.
Ajo që është më intriguese është ndoshta se si Dugin sugjeron se Rusia duhet ta largojë Atlanticizmin nga Euroazia dhe ta rifitojë ndikimin e saj global. Ai argumenton se për ta arritur këtë qëllim Rusia duhet “t’i destabilizojë proceset e brendshme politike në SHBA”, ta inkurajojë daljen e Britanisë nga Bashkimi Evropian dhe ta fillojë aneksimin e Ukrainës.
Nëse teoritë e Dugin e frymëzuan fjalë për fjalë Putinin të ndërhynte – nëse ai ndërhyri fare – në zgjedhjet presidenciale të SHBA dhe referendumin e Brexit në vitin 2016, apo e inkurajuan atë të pushtonte Ukrainën në shkurt, është e pamundur të përcaktohet. Megjithatë, është e vështirë të mohohet se veprimet e shtetit rus në vitet e fundit kanë qenë në përputhje me filozofinë, ideologjinë dhe vizionin gjeopolitik të Duginit për ndërtimin e një Rusie të Madhe.
Është mahnitëse se sa e ngjashme është pikëpamja e Dugin – dhe ndoshta e Putinit – për një botë të ndarë në hapësirë midis kulturave të ndryshme me atë të portretizuar nga Samuel Huntington në ‘Përplasja e Qytetërimeve’ (The Clash of Civilisations) (1996). Dallimi është se shkencëtari social amerikan ka vënë bast që qytetërimi islam të bëhet sfiduesi kryesor i Perëndimit. Dugin, megjithatë, është duke vënë bast për një rend të ri botëror në të cilin Rusia është ajo që kundërshton qytetërimin perëndimor si fuqia kryesore euroaziatike.
Ndërkohë që zgjerimi i NATO-s sigurisht luajti një rol në provokimin e Moskës për ta nisur një pushtim të plotë të Ukrainës, ka të ngjarë që filozofët e lartpërmendur e vendosën Kremlinin në një rrugë që shkon në kundërshtim me parashikimet e Francis Fukuyama të bëra në ‘Fundin e Historisë’ (The end of history) ( 1992).)
Do të shohim në muajt në vijim se çfarë do të dalë nga vizioni i rrezikshëm i filozofëve të Putinit. Një zgjidhje paqësore e konfliktit midis Perëndimit dhe Rusisë, megjithatë, po bëhet më e pakapshme çdo ditë që kalon ndërkohë që konflikti në Ukrainë i radikalizon më tej të dyja palët. Në të vërtetë, ka pak indikatorë se secila palë është e gatshme të hyjë në negociata me vullnet të mirë dhe mirëbesim.
Duket sikur ka ndodhur vetëm dje kur Thomas Friedman i The New York Times ‘po festonte mrekullitë e globalizmit në librin e tij, ‘Bota është e sheshtë’ (The World is Flat).
Sot, megjithatë, gjykimi i hidhur i historianit kanadez Quinn Slobodian në librin e tij të vitit 2018, ‘Globalistët: Fundi i Perandorisë dhe Lindja e Neoliberalizmit’ (Globalists: The End of Empire and the Birth of Neoliberalism) tingëllon më i vërtetë se çdo gjë tjetër: “Krizat e legjitimitetit që e ka pllakosur OBT-në që nga krijimi i saj sugjerojnë se ordoglobalizmi si një lloj i veçantë i neoliberalizmit mund të ketë tejkaluar. Nëse qëllimi ishte ndrecja e rregullave për t’i parandaluar kërkesat përçarëse për drejtësi sociale ose rishpërndarje, atëherë fitorja nuk është askund në horizont./ Al Jazeera
Pikëpamjet e shprehura në këtë artikull janë të vetë autorëve dhe nuk e pasqyrojnë domosdoshmërisht qëndrimin editorial të Al Jazeera.
Përgatiti: Nuhi Shala
