Planit të sulmit për Ballkanin, SHBA duhet t’i qëndrojë pas

Një shkëmbim tokash Kosovë-Serbi do të ishte pastrimi etnik i paqes. Por të paktën kjo do të sillte paqe.

Ballkani mbetet në harresë strategjike. Kosova shpalli pavarësinë nga Serbia 10 vjet më parë, por Serbia ende nuk ka arritur të përballet me humbjen e saj – duke refuzuar të njohë Kosovën dhe të nxisë probleme mes serbëve etnikë të vendit dhe shumicës shqiptare etnike. Pothuajse dy dekada pas fushatës së bombardimeve të NATO-s për të përzënë forcat jugosllave nga Kosova, rreth 4,000 trupa të NATO-s mbesin atje për të mbajtur paqen.

Një rrugëdalje mund të jetë duke ndodhur. Është moralisht ofenduese, por megjithatë Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian duhet të qëndrojnë pas saj.

Presidenti i Serbisë Aleksandar Vuçiq dhe presidenti i Kosovës Hashim Thaçi, po punojnë me sa duket për një propozim për t’u angazhuar në një shkëmbim territoresh që mund të sjellë fundin e konfliktit të zjarrtë. Kosova veriore, e cila kufizohet me Serbinë është e populluar kryesisht nga serbët etnikë, do të transferohet në Serbi. Në kompensim, një pjesë e caktuar e Luginës së Preshevës në Serbi, e cila kufizohet me Kosovën është e populluar shumë nga shqiptarët etnikë, do të bëhet pjesë e Kosovës.

Ky shkëmbim është në mënyrë efektive një formë paqësore e spastrimit etnik. Megjithatë, është gjëja e duhur për t’u bërë. Pragmatizmi duhet të marrë në konsideratë parimin në këtë rast për të siguruar një marrëveshje që premton kujtojë vitet e gjakderdhjes dhe ndryshimet kufitare që kanë ardhur si pasojë e rënies së Jugosllavisë.

Shkëmbimi i propozuar i territoreve ka zënë vend në prapaskenë që nga koha e shpalljes së  pavarësisë së Kosovës.

Por ajo nuk ka shkuar askund sepse Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian e kanë kundërshtuar me forcë. Kancelarja e Gjermanisë, Angela Merkel kohët e fundit ka thënë se “integriteti territorial i shteteve të Ballkanit Perëndimor është krijuar dhe është i paprekshëm”. Mbështetësit e Merkel-it, dhjetëra dijetarë dhe politikanë të shquar në të dy anët e Atlantikut nënshkruan një letër të hapur duke dënuar propozimin dhe duke kërkuar nga Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian që të kundërshtojnë “kthimin në etnifikimin e politikave dhe kufijve”.

Por ka shenja se disa zyrtarë perëndimorë janë të ngazëllyer me idenë (e shkëmbimit të territoreve).

John Bolton, këshilltar i sigurimit kombëtar të Presidentit Trump, bëri të kuptohet si muajin e kaluar: “Politika jonë, politika amerikane është që nëse dy partitë mund të bashkëpunojnë  mes veti dhe të arrijnë marrëveshje, nuk përjashtojmë rregullimet territoriale”, tha ai.

Bolton po mendon qartë, të paktën në këtë front. Përderisa qeveritë serbe dhe ato kosovare bien dakord për marrëveshjen – dhe mund të sigurojnë mbështetje të mjaftueshme politike në mesin e publikut dhe legjislaturës së tyre – Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian duhet ta mbështesin atë.

Rreth dy milionë banorë të Kosovës, rreth 90 për qind janë shqiptarë etnikë dhe rreth 6 për qind janë të përkatësisë etnike serbe. Numra të besueshëm janë vështirë të vijnë, por rreth gjysma e serbëve të Kosovës – rreth 70.000 prej tyre jetojnë në Kosovën veriore, ku përbëjnë rreth 90 për qind të popullsisë. Për shkak të shumicës serbe, Kosova veriore (rreth 10 për qind e territorit të vendit) ka qenë pjesë e vendit që nga pavarësia vetëm nga emri. Serbia ka vazhduar të mbajë ndikimin politik dhe ekonomik atje, duke i lënë kosovarët , një pjesë të konsiderueshme të vendit të tyre që nuk ka interes për të qenë pjesë e Kosovës së pavarur.

Lugina e Preshevës në Serbi thuhet se është shtëpia e rreth 60.000 shqiptarëve etnikë dhe është e krahasueshme në madhësinë e Kosovës veriore. Sa territor prej kësaj zone Serbia mund të transferojë në Kosovë është e paqartë. Megjithatë, tregtimi i veriut të Kosovës me të paktën një pjesë të Luginës së Preshevës do të ruante gjerësisht masën dhe popullsinë aktuale territoriale të Serbisë dhe Kosovës.

Qeveria Serbe do ta ketë të vështirë një njohje formale për një Kosovë të pavarur pa marrë parasysh çfarë, toka është me rëndësi historike dhe kulturore për serbët dhe vendet fetare serbe e mbushin Kosovën. Por nëse alternativa e propozuar ofron një mënyrë për të shpëtuar fytyrën për Serbinë për të normalizuar marrëdhëniet me Kosovën dhe për të lejuar që Ballkani të ecë përpara, kosovarët dhe mbështetësit e tyre ndërkombëtarë duhet ngrihen për të.

Pa dyshim, serbët që qëndrojnë në Kosovë do të ishin një minoritet edhe më i vogël, nëse veriu do të bashkohej me Serbinë. Me të vërtetë, disa serbë me siguri do të largohen. Transferimet e popullsisë së pakëndshme gjithashtu do të jenë të pranishme në Luginën e Preshevës pasi shqiptarët etnikë lëvizin në zonat e destinuara për t’u bërë pjesë e Kosovës dhe serbët etnikë i lënë ato. Por vendosja e marrëdhënieve formale midis Kosovës dhe Serbisë do të sjellë një ndjenjë normaliteti dhe stabiliteti në Kosovë, duke inkurajuar ata serbë që mbeten atje për t’u bërë më shumë të investuar në të ardhmen e vendit. Deri më tani Kosova ka bërë një punë të respektuar për mbrojtjen e të drejtave të pakicave.

Kritikët e shkëmbimit (territoreve) pretendojnë se do të vendoste një precedent të rrezikshëm në një kohë kur nacionalizmi etnik tashmë po rritet në Evropë dhe më gjerë. Në veçanti, shkëmbimi mund të nxisë thirrjet në pjesët e tjera të Ballkanit për të reduktuar kufijtë përgjatë vijave etnike. E favorshme. Ndjenjat separatiste midis serbëve etnikë në Bosnjë, shqiptarët etnikë në Maqedoni ose pakicat gjetiu mund të forcohen.

Por askund tjetër në Ballkan nuk ka rregullim konsensual të kufijve në tryezë. Nëse ndryshimi i propozuar materializohet, bashkësia ndërkombëtare duhet të theksojë se e mbështet atë si një përjashtim të jashtëzakonshëm.

Në vend që të shkaktojë një përhapje të ndarjes etnike, normalizimi i marrëdhënieve mes Serbisë dhe Kosovës mund të bëjë të kundërtën. Serbia është lojtari dominues i rajonit. Nëse zgjidh problemin e paqes në mes të Serbisë me Kosovën, mund të kalojë nga të qenit një shqetësues i dëmtuar në një aktor të kënaqur. Ndihma e Serbisë do të ishte veçanërisht e mirëpritur në dekurajimin e republikës serbe, rajon i mbizotëruar nga serbët në Bosnjë, i lënë pas dore nga lufta atje në vitet e 90-ta, nga kërkimi për t’u shkëputur. Efektet pozitive të pajtimit mes Serbisë dhe Kosovës më tutje justifikojnë një sakrificë të njëanshme të parimeve pluraliste.

Së fundmi, BE ka bërë të qartë se Serbia dhe Kosova duhet të normalizojnë marrëdhëniet nëse ato do të pajtohen me bashkimin – një hap që në mënyrë të pamatshme do të shtynte përpara stabilitetit dhe prosperitetit të Ballkanit. Shkëmbimi i parashikuar i tokës sjell më afër këtë të ardhme më të mirë.

Presidentët, ai serb dhe ai kosovar kanë negociata të vështira përpara tyre. Por nëse z. Vuçiq dhe z. Thaçi mund ta tërheqin këtë, Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian duhet ta përqafojnë marrëveshjen. Duke ofruar një dritë jeshile paraprake tashmë, Uashingtoni dhe Brukseli mund të sigurojnë inkurajim të rëndësishëm dhe të ndihmojnë në ndërtimin e mbështetjes publike për një marrëveshje në Serbi dhe Kosovë.

Nga Charles A. Kupcha- Kupchan punoi për çështje evropiane në Këshillin e Sigurisë Kombëtare në administratën e Obamas.