Akuzat për bashkëpunim me policinë sekrete shkaktojnë debate të forta politike në Shqipëri

Partia Socialiste në pushtet ka propozuar ndryshime ligjore pas pretendimeve të mediave se ish-presidenti dhe lideri i opozitës Ilir Meta ishte një bashkëpunëtor i policisë sekrete të epokës komuniste – por opozita thotë se akuzat e rreme po përdoren për përfitime politike.

Mes një grindjeje politike të nxitur nga trashëgimia toksike e së kaluarës komuniste të Shqipërisë, Partia Socialiste në pushtet ka propozuar ndryshime në dy ligje që lidhen me çështjen ende të diskutueshme të bashkëpunimit me shërbimin e policisë sekrete, Sigurimi.

Socialistët duan të rivlerësojnë certifikatat e lëshuara në qeveritë e mëparshme që i pastruan njerëzit se kishin bashkëpunuar me Sigurimin dhe të detyrojnë kandidatët e rinj për poste politike të aplikojnë për këto certifikata.

Ndryshimet e propozuara pasuan trazirat treditore të shkaktuar nga pretendimet se Ilir Meta, një nga tre figurat më të fuqishme politike në vend, i kishte dhënë informacione Sigurimit për një mik disa herë afër fundit të regjimit komunist në vitin 1992, kur ai ishte student – një akuzë që Meta e mohon.

Propozimi i socialistëve nuk përfshin ndalimin e ish-informatorëve të policisë sekrete që të konkurrojnë për zgjedhje ose të mbajnë poste publike; partia tha se kjo është thjesht “për qëllime transparence”.

Forca kryesore opozitare në vend, Partia Demokratike, i sfidoi socialistët duke njoftuar se do të propozojë një ligj që do të deklasifikojë pothuajse të gjithë arkivin e policisë sekrete të kohës së komunizmit, Sigurimi, në mënyrë që shqiptarët të mësojnë të vërtetën.

Akuzat ndaj Metës u bënë në media javën e kaluar, pasi ai përfundoi mandatin e tij si president dhe u rikthye në politikën opozitare me partinë që ai themeloi, Lëvizjen Socialiste për Integrim, e cila së fundmi u riemërtua si Partia e Lirisë.

Të mërkurën e kaluar, Autoriteti Shqiptar për Informim mbi Dokumentet e Ish-Sigurimit të Shtetit, i ashtuquajturi “Autoriteti i Dosjeve” që merret me dokumentet e Sigurimit, informoi parlamentin se kishte identifikuar disa politikanë, përfshirë një personazh të profilit të lartë me inicialet I.M., të cilit më parë i ishte dhënë një certifikatë që thoshte se ai nuk kishte punuar për Sigurimin, por kishte qenë bashkëpunëtor.

Socialistët nuk kanë pretenduar se I.M është Meta, por mediat pro-qeveritare e kanë bërë këtë pretendim. Ato pretenduan se ai dha informacione për një shokun e dhomës, i cili i kishte treguar për planin e tij për t’u arratisur nga Shqipëria. Shoku i dhomës përfundoi i arrestuar. Ikja nga Shqipëria konsiderohej tradhti nga regjimi komunist dhe dënohej me burgim të gjatë ose punë të detyruar, pas disa muajsh marrje në pyetje nën tortura.

Meta kishte marrë një certifikatë pastërtie në vitin 2017, kur u zgjodh president, ku thuhej se nuk ishte bashkëpunëtor i Sigurimit. Autoriteti i Dosjeve tha megjithatë se certifikata e vitit 2017 është lëshuar në bazë të rezultateve të një kontrolli të vitit 1995 të kryer nga një autoritet i mëparshëm dhe se legjislacioni aktual nuk e lejon atë të rishikojë certifikatat.

Autoriteti tha në një deklaratë të enjten se po propozon ndryshime në ligj “në mënyrë që të mund të kontrollojmë vlefshmërinë e certifikatave të lëshuara më parë”.

Pak orë më vonë, zëdhënësi i Metës, Tedi Blushi, komentoi me shaka deklaratën: “Ha ha ha”, shkroi ai në Facebook, “pretendojnë se një ligj duhet vetëm për një person”.

Blushi pretendoi se propozimi i Autoritetit të Dosjeve për ndryshime ligjore është shpikur nga socialistët për të larguar vëmendjen e njerëzve nga skandalet korruptive. Megjithatë, të nesërmen në mëngjes, kryetarja e Kuvendit Lindita Nikolla pohoi se ishte e tronditur nga zbulimi për I.M.

Meta mbajti një konferencë për shtyp të enjten për të mohuar se ka qenë informator i Sigurimit. Duke përdorur një lloj gjuhe që nuk është e padëgjuar në politikën shqiptare, edhe pse jo e zakonshme, Meta e quajti kryeministrin socialist Edi Rama “të çmendur” dhe Nikollën “pulë”.

Të premten, grupi parlamentar i Partisë Socialiste propozoi ndryshimet e veta ligjore, një prej të cilave i ngjante ndryshimit të propozuar nga Autoriteti i Dosjeve. Deputetja socialiste Klotilda Bushka u tha gazetarëve se propozimi po bëhej nga “përgjegjësia ndaj brezave të ardhshëm” dhe “një detyrim ndaj atyre që vuajtën nën komunizëm”.

“Dy propozimet tona synojnë të krijojnë një organ ligjor për verifikimin e njerëzve, pavarësisht nëse ata kanë apo jo një certifikatë të mëparshme pastërtie”, tha Bushka.

Propozimi i parë do të ndryshonte ligjin që rregullon aksesin në dosjet e Sigurimit, ndërsa i dyti propozon ndryshime në kodin zgjedhor të vendit për t’u kërkuar kandidatëve të deklarojnë lidhjet me Sigurimin nëse kanë dhe të kërkojnë një verifikim nga Autoriteti i Dosjeve.

Sipas propozimit, dosjet do të konsiderohen ende sekret shtetëror, ndërsa ish-spiunëve nuk do t’u ndalohet mbajtja e posteve apo pjesëmarrja në zgjedhje.

Të shtunën, Rama mohoi akuzat se kontrollon Autoritetin e Dosjeve dhe kritikoi Metën.

Nuk më duket se flet në favor të këtij të fundit edhe shpërthimi i tërbimit karakteristik, me piskama e lëvizje të pakontrolluara të krahëve”, shkroi Rama.

Rama pohoi gjithashtu se kryetarja aktuale e Autoritetit të Dosjeve, Genta Sula, ishte një emërim i propozuar nga Meta.

Dosjet që përndjekin kombin

Sigurimi veproi si një forcë policore politike gjatë 45 viteve të regjimit totalitar stalinist, duke spiunuar qytetarët në jetën e tyre të përditshme, duke arrestuar njerëz për kritikën më të vogël, duke torturuar dhe vrarë. Megjithatë, pavarësisht nga reputacioni i shërbimit, ka pasur shumë pak kërkime historike për të dhe asnjë akuzë nuk është ngritur kurrë kundër drejtuesve të tij.

Arkivi i Sigurimit u mbajt në Ministrinë e Brendshme deri në vitin 1992, kur qeveria vendosi ta strehonte atë në ndërtesa në periferi të Tiranës.

Të dhënat e para nga BIRN si rezultat i kërkesave për të drejtë informimi tregojnë se në vitet 1980, Sigurimi kishte një rrjet prej rreth 14,000 oficerësh dhe bashkëpunëtorësh në një vend që ka një popullsi prej rreth 1.5 milionë banorësh të rritur.

Në vitin 1995, qeveria e Partisë Demokratike miratoi një ligj që synonte të ndalonte ish-zyrtarët e lartë të mbanin poste ose të konkurronin për zgjedhje nëse ishin bashkëpunëtorë “për mbrojtjen e demokracisë”. Ajo krijoi një komitet për të kontrolluar politikanët për lidhje të mundshme me Sigurimin.

Por ky u pa si një mjet i njëanshëm i përdorur  presidenti i mbështetur nga Partia Demokratike, Sali Berisha, kundër Partisë Socialiste, e cila në atë kohë ishte në opozitë.

Ligji u shfuqizua nga Gjykata Kushtetuese pas rikthimit në pushtet të socialistëve në vitin 1998. Megjithatë, një nen mbijetoi – neni që thoshte se dosjet do të mbaheshin të mbyllura për 25 vjet.

Gjatë tre dekadave të fundit, pretendimet se kundërshtari i dikujt ishte informator ka qenë një formë e preferuar përbaltjeje politike. Duke qenë se dosjet ishin sekrete, nuk ka pasur asnjë mënyrë për të verifikuar pretendime të tilla.

Dosjet e Sigurimit janë përdorur shpesh edhe për qëllime politike. Një propozim i vitit 2008 nga Berisha për një ligj lustracioni që kishte në shënjestër hetuesit nga epoka komuniste u pa si një mjet për të synuar prokurorë të veçantë që trajtonin çështje që përfshinin korrupsionin e dyshuar të qeverisë. Ligji nuk u miratua në parlament.

Në vitin 2015, socialistët propozuan ligjin për rregullimin e aksesit në dosje, gjoja për të respektuar të drejtën e njohjes së atyre që vuajtën. Shtatë vjet më vonë, një numër minimal dosjesh janë hapur dhe procedurat për të hyrë në arkiv janë të shtrenjta dhe të gjata.

Megjithatë, ligji i 2015-ës duket se ka arritur diçka tjetër. Ndërsa ligji i vitit 1995 urdhëronte që dosjet të ishin sekrete për 25 vjet, ligji i 2015 praktikisht e zgjat statusin e tyre si sekret shtetëror për një kohë të pacaktuar.

Socialistët, fraksioni i Partisë Demokratike të Berishës dhe partia e Metës duket se janë dakord që dosjet të mbahen të mbyllura për të ruajtur paqen sociale. Besohet gjerësisht se dosjet mund të përmbajnë informacione të ndjeshme për vëllezër që spiunojnë vëllezërit ose miq që spiunojnë miqtë, kështu që do të ishte më mirë të mos hapeshin.

Berisha, i cili ka propozuar dy herë ligjet e lustracionit, ka këmbëngulur që dosjet të mos hapen, ndërsa ligji i socialistëve i 2015-ës, ndërsa premton akses në dosje, ka procedura dhe rregullore që e bëjnë pothuajse të pamundur aksesin e gjerë.

Të enjten Meta dha një tjetër argument kundër hapjes së dosjeve. Ai pohoi se fëmijët e informatorëve mund të vuanin padrejtësisht pasi do t’u thuhej se prindërit e tyre “bënë një gabim”.

Gjithsesi, fraksioni i Partisë Demokratike, që nuk është besnik ndaj Berishës, tha të premten se vendi ka nevojë për transparencë të plotë kur bëhet fjalë për dosjet.

“Propozojmë deklasifikimin e të gjitha dosjeve, përveç atyre që kanë të bëjnë me sigurinë kombëtare”, tha Kreshnik Çollaku, një nga deputetët demokratë që kundërshtojnë Berishën.

Akuza për shantazh politik

Ilir Meta ka qenë një figurë dominuese në politikën shqiptare për tre dekada, që kur ishte rreth të 20-tave. Ai u bë kryeministër në vitin 1999, në moshën 30-vjeçare dhe president në vitin 2017.

Ai është gjithashtu politikani kryesor që është akuzuar më shpesh për korrupsion dhe është kapur në video në vitin 2010 duke diskutuar për ryshfete të mëdha. Por pavarësisht të shkuarës së tij, akuzat për bashkëpunim me Sigurimin kanë ende fuqinë për të tronditur opinionin.

Të premten, Meta pretendoi se dosjet po përdoreshin për të shantazhuar “deputetë, politikanë, gazetarë dhe biznesmenë”.

“Partia e Lirisë është në një betejë për të shkatërruar këtë sistem të kalbur shantazhi që po kryhet me justifikimin se u bëhet vonë për të kaluarën dhe viktimat e saj”, tha ai.

Dosjet janë mbajtur sekret nga publiku i gjerë, por nuk janë mbyllur për liderët politikë. BIRN ka mësuar se qeveritë e vendit kanë pasur akses në dosje përmes një vendimi të Këshillit të Ministrave.

Vendimi, numër 224, datë 19.5.1993, përcakton procedurat sipas të cilave mund të aksesohet në arkiv. Megjithatë, vendimi u klasifikua si sekret.

Në vitin 2019, BIRN i dërgoi një kërkesë për të drejtë informimi qeverisë së Edi Ramës për të kërkuar një kopje të vendimit. Duke qenë se ishte sekret, qeveria ndërmori një rivlerësim të nevojës për ta mbajtur atë sekret. Rivlerësimi doli sërish në përfundimin se vendimi duhet të mbahet i fshehtë për një kohë të pacaktuar.

Megjithatë, ekzistenca e vendimit tregon se liderët politikë të vendit kanë pasur akses në dosje dhe mundësinë për të zbuluar se kush nga armiqtë e tyre ishte një spiun.

Ish-presidenti dhe kryeministri Sali Berisha i erdhi në ndihmë Metës të premten, duke pretenduar se zbulimi i ‘I.M.’ ishte i rremë dhe se Meta nuk kishte qenë kurrë një spiun.

“Pas verifikimit të dokumenteve, dy ditë më parë deklarova se gjithçka është një gënjeshtër e paturpshme e Edi Ramës, një njeri që është në panik dhe që, duke mos respektuar çdo moral, përdor gënjeshtra ndaj kundërshtarëve politikë”, tha Berisha.

Meta duket se beson se fakti që Berisha nuk ka përdorur asnjë dosje të Sigurimit kundër tij në të kaluarën është dëshmi e pafajësisë së tij për këtë çështje.

“Autoriteti i Dosjeve e di shumë mirë që Ilir Meta nuk ka qenë kurrë bashkëpunëtor i Sigurimit dhe se kjo u dëshmua në kohën e të madhit Sali Berisha”, tha Meta të premten, duke iu referuar periudhës 1992-1997 kur Berisha ishte në detyrë.

Megjithëse Berisha dhe Meta tani janë të afërt dhe kanë qeverisur së bashku në të kaluarën, ata nuk ishin aleatë në vitet 1990. Berisha dërgonte agjentë sekretë për të rrahur mbështetësit e opozitës së Metës, ndërsa Meta, kur ishte kryeministër në vitin 2000, urdhëroi policinë të arrestonte Berishën.

Pikërisht në këtë moment, kur Meta ishte një politikan i ri opozitar, iu dha certifikata e pastërtisë që i duhej për të kandiduar në zgjedhje.

Sa për shqiptarët e zakonshëm, e vërteta mbetet e errët – pasi duke qenë se ata nuk kanë të drejtë të aksesojnë arkivat e Sigurimit, është e pamundur të vlerësojnë se kush po gënjen.