Si do ta kërcënonte Nenin 5 të NATO-s rizgjedhja e Donald Trump si President i SHBA-së
Gjatë kohës sa ishte president, Donald Trump nuk e ka fshehur mospëlqimin e tij ndaj NATO-s. Në vitin 2018, në një samit të aleancës ushtarake, ai kërcënoi se Amerika “do ta ndiqte rrugën e saj” nëse anëtarët e tjerë nuk do t’i rrisnin shpenzimet e tyre të mbrojtjes. Thuhet se ai shpesh ka folur privatisht për largimin nga NATO. Por më 10 shkurt, në një tubim në Karolinën e Jugut, Trump shkoi më tej. Ai pretendoi, pa dyshim në mënyrë fiktive, se “presidenti i një vendi të madh” e pyeti: “Epo, zotëri, nëse nuk paguajmë dhe sulmohemi nga Rusia, a do të na mbroni?” Trump thotë se ai u përgjigj: “Nuk keni paguar? Ti je delikuent… Jo, nuk do të të mbroja. Në fakt, unë do ta inkurajoja [Rusinë] të bëjë çfarëdo dreqin të duan me ju”.
Gjatë mandatit të tij të parë, udhëheqësit e qeverive evropiane ishin të shqetësuar se Trump do ta minonte angazhimin e Amerikës ndaj klauzolës së pestë të dokumentit themelues të NATO-s, Traktatit të Uashingtonit të vitit 1949, Neni 5 thotë se “një sulm i armatosur kundër një ose më shumë [anëtarëve]… të konsiderohet një sulm kundër të gjithëve” dhe se anëtarët do ta ndihmonin viktimën ose viktimat e një sulmi të tillë “menjëherë”. E vetmja herë që neni 5 u përdor ishte pas sulmeve të 11 shtatorit 2001 me rezultatin që NATO udhëhoqi një mision sigurie në Afganistan për një dekadë nga viti 2003.
Neni 5 thotë se përgjigja e NATO-s mund ta përfshijë forcën e armatosur, por nuk e mandaton atë. Ajo që premton aleanca është të ndërmarrë “veprime të tilla që e sheh të nevojshme” për ta rivendosur dhe ruajtur sigurinë. Kjo mund të jetë çdo gjë nga lufta bërthamore deri në një protestë të ashpër diplomatike.
Një paqartësi tjetër – e cila i ka shqetësuar anëtarët që nga aneksimi i Krimesë nga Rusia, pjesë e Ukrainës, në vitin 2014 – lidhet me të ashtuquajturën “luftë hibride”. Kjo kombinon propagandën, korrupsionin, përmbysjen, spiunazhin, shfrytëzimin e varësisë ekonomike dhe energjetike, diplomacinë dhe përdorimin e forcave të parregullta ushtarake (“burrat e vegjël të gjelbër” që u shfaqën në Krime). Edhe pse Ukraina nuk është anëtare e NATO-s, sulmi i Rusisë ilustroi një problem për aleancën: si të identifikohet se ku duhet të jetë pragu për një përgjigje të fuqishme dhe si ta kalibrohet për ta shmangur përshkallëzimin në një konflikt të armatosur të plotë.
Pavarësisht zbehjes së shqetësimeve pas agresionit konvencional të Rusisë kundër Ukrainës në vitin 2022, kërcënimi mbetet i dukshëm. Vladimir Putin, Presidenti i Rusisë, duket se ende e percepton një sulm të drejtpërdrejtë në territorin e NATO-s si shumë të rrezikshëm. Megjithatë, nëse ai ndjehet i guximshëm duke fituar terren në Ukrainë, ai mund të jetë i prirur t’i shtyjë kufijtë e tolerancës së NATO-s për veprime të forta. Kjo mund të përfshijë taktika të tilla si bllokimi i shteteve baltike, orkestrimi i sulmeve të rëndësishme kibernetike ose synimi i hendekut Suwalki, një korridor vendimtar i NATO-s midis Bjellorusisë dhe Kaliningradit, një enklavë e Rusisë. Ringjallja e ish presidentit Trump në presidencë vetëm sa do ta përforconte këtë tundim.
Pas pushtimit të plotë të Ukrainës nga Rusia, anëtarët evropianë të NATO-s e kanë forcuar ndjeshëm buxhetet e tyre të mbrojtjes. Të kryesuar nga Polonia, shpenzimet për pajisjet ushtarake janë rritur me 25%, me 11 nga 31 anëtarë të NATO-s që tani e përmbushin objektivin për të dedikuar të paktën 2% të PBB-së për shpenzimet e mbrojtjes. Pritet që disa nga vendet me lëvizje më të ngadalta, veçanërisht Gjermania, të arrijnë këtë prag brenda disa viteve të ardhshme.
Megjithatë, duket e pamundur që çdo rritje e arsyeshme e shpenzimeve evropiane të mbrojtjes do ta qetësonte Trumpin. Në vend të kësaj, Evropa po pajtohet me një realitet të kthjellët: mbështetja e gjatë në fuqinë ushtarake amerikane për të siguruar Evropën, e dhënë për 75 vjet, mund të mos jetë më e besueshme. Ky ndryshim ndodhi gjatë një periudhe të rrezikut të shtuar për Evropën, duke e tejkaluar çdo që nga kulmi i Luftës së Ftohtë, kur mbrojtja e kontinentit ishte dukshëm më e fuqishme.
Disa mund të argumentojnë se kjo pikëpamje është e ekzagjeruar. Në fund të fundit, Trump nuk e tërhoqi Amerikën nga NATO gjatë mandatit të tij të parë. Për më tepër, legjislacioni dypartiak miratoi në fund të vitit të kaluar mandatet që çdo president që kërkon të dalë nga aleanca duhet të sigurojë një shumicë prej dy të tretave në Senat ose një akt të Kongresit, duke vendosur qëllimisht një prag të lartë.
Megjithatë, për të tjerët, garanci të tilla ofrojnë pak rehati. Gjatë mandatit të tij fillestar, Trump ishte kryesisht i kufizuar nga sekretarët e mbrojtjes dhe këshilltarët e sigurisë kombëtare, të cilët ishin mbështetës të vendosur të NATO-s. Nëse ai siguron një mandat të dytë, ai ka të ngjarë të emërojë individë që do ta çlirojnë atë nga kufizime të tilla. Edhe nëse ai nuk do të ishte në gjendje ta tërheqë zyrtarisht Amerikën nga NATO, Trump mund të dobësojë ndjeshëm angazhimin e tij ndaj detyrimeve të traktatit duke i tërhequr forcat amerikane nga Evropa, duke e neglizhuar shtrirjen e parandalimit bërthamor amerikan në Evropë dhe duke hedhur dyshime mbi gatishmërinë e tij për të vendosur trupa amerikane në mbrojtje të Evropë. Në një skenar të tillë, Putin do ta përmbushte dëshirën e tij më të thellë – bërjen e Nenit 5 praktikisht të pakuptimtë për sa i përket Amerikës./The Economist
Përgatiti: Nuhi Shala
