Kulti i ri rus i luftës

Më 22 mars, në një pavijon ndëshkues 1000 kilometra në verilindje të vijës së frontit rreth Kievit, Alexei Navalny, lideri i burgosur i opozitës ruse, u dënua me nëntë vjet të tjera burgim.

Për ta shërbyer dënimin e tij, ai ndoshta do të zhvendoset nga Vladimir Putin, ku është mbajtur për më shumë se një vit, në një burg akoma më të ashpër të sigurisë maksimale diku tjetër.

Krimi për të cilën është dënuar është mashtrimi. Krimi i tij i vërtetë është një sipërmarrje e përbashkët me atë për të cilën populli i Ukrainës po e vuan tani dënimin kolektiv.

Ukrainasit duan t’i përqafojnë shumë, nëse jo të gjitha, vlerat që janë të shtrenjta nga kombet e tjera evropiane.  Edhe Navalny dëshiroi të njëjtën gjë për Rusinë. Por, Vladimir Putin nuk mund ta përballojë asnjërën nga dëshirat.

Siç tha Dmytro Kuleba, ministri i jashtëm i Ukrainës, për The Economist, “Nëse Rusia fiton, nuk do të ketë Ukrainë; Nëse Ukraina fiton, do të ketë një Rusi të re”.

Kjo Rusi e re është një objektiv i luftës së Putinit po aq sa edhe Ukraina. Potenciali i tij duhet të shtypet po me aq siguri sa potenciali i zotit Navalny.

Kjo kryqëzatë kundër një të ardhmeje liberale evropiane po luftohet në emër të Russkiy mir – “bota ruse”, një term historik i panjohur më parë për një qytetërim sllav të bazuar në etninë, fenë dhe trashëgiminë e përbashkët.

Regjimi i Putinit e ka ringjallur, shpallur dhe poshtëruar këtë ide në një përzierje obskurantiste anti-perëndimore të dogmës ortodokse, nacionalizmit, teorisë së konspiracionit dhe stalinizmit të shtetit të sigurisë.

Lufta është manifestimi më i fundit dhe më goditës i kësaj lëvizjeje ideologjike revanshiste dhe ka nxjerrë në plan të parë një përbërës të errët dhe mistik brenda tij, atë që është paksa i dashuruar me vdekjen.

Siç shprehet botuesi Andrei Kurilkin, “Substanca e mitit është më pak e rëndësishme se natyra e tij e shenjtë… Legjitimiteti i shtetit nuk bazohet tani në të mirën e tij publike, por në një kult pothuajse fetar”.

Kulti u shfaq me krenari në shfaqjen e parë publike të Putinit që nga pushtimi në Ukrainë – një tubim në stadiumin Luzhniki i mbushur me 95,000 njerëz që valëvisnin flamurin rus, kryesisht të rinj, disa të hipur në autobus dhe me sa duket me vullnetin e tyre.

Një strukturë e hapur tetëkëndore e ngritur në mes të stadiumit shërbente si altar. Duke qëndruar pranë tij, Putin e lavdëroi ushtrinë ruse me fjalë nga ungjilli i Shën Gjonit: “Askush nuk ka dashuri më të madhe se kjo, që njeriu ta japë jetën e tij për miqtë e tij”.

Fjalimi i tij, i mbajtur me një pallto Loro Piana prej 14,000 dollarësh, i ngjasonte humë Fyodor Ushakovit, një admiral thellësisht fetar, i cili, në shekullin e 18-të, ndihmoi për ta rikthyer Krimenë nga osmanët.

Në vitin 2001 u shpall shenjtor nga kisha ortodokse; ai më vonë u bë shenjt mbrojtës i bombarduesve me armë bërthamore në distanca të gjata.

“Ai një herë tha se stuhitë e luftës do ta lavdëronin Rusinë,” i tha Putin turmës. “Kështu ishte në kohën e tij; kështu është sot dhe do të jetë gjithmonë!”

Një kupolë katedrale 19.45 metra e gjerë

Sikurse në apelimet e tij të gjera ndaj fesë, ashtu edhe në fokusin e tij specifik te shenjtori Ushakov, Putin po i përmbahej shembullit të Stalinit.

Kur Bashkimi Sovjetik u sulmua nga Gjermania në vitin 1941, seminaristi dikur i kthyer në diktator komunist e rehabilitoi dhe e kooptoi kishën ortodokse të persekutuar më parë si një mënyrë për t’i grumbulluar njerëzit.

Ai gjithashtu e krijoi një medalje për shërbimin e dalluar nga oficerët e marinës të quajtur Urdhri i Ushakovit dhe organizoi që eshtrat e tij të rivarroseshin.

Kjo nuk ishte thjesht një jehonë apo rivalitet; ka një varg historie që të shpie në mënyrë të drejtpërdrejtë nga atëherë e deri në aktualitet. Lidhjet midis kishës dhe forcave të sigurisë, të krijuara fillimisht nën Stalinin, u forcuan pas rënies së komunizmit.

Ndërkohë që kisha të ndryshme të Evropës Perëndimore u penduan dhe reflektuan pasi ofruan mbështetje për Hitlerin, Patriarkana e Moskës nuk është penduar asnjëherë për bashkëpunimin e saj me Stalinin në çështje të tilla si shtypja e katolikëve ukrainas pas vitit 1945.

Besnikëria e liderëve të saj, nëse jo e gjithë klerikëve të saj, tani i është transferuar Putinit. Kirilli, patriarku i kishës ortodokse ruse, e ka quajtur presidencën e tij “një mrekulli të Zotit”; ai dhe të tjerët janë bërë përkrahës të gatshëm të kultit të luftës.

Një tregues i hershëm i kësaj mundësie u pa në vitin 2005, kur shiritave portokalli dhe të zinj të Urdhrit të Shën Gjergjit, një shenjtor ushtarak i nderuar nga kisha ortodokse, iu dha një përparësi e re në përkujtimet e luftës së viteve 1941-45 kundër Gjermanisë, e njohur në Rusi si “lufta e madhe patriotike”.

Kulmi i tij i çuditshëm mund të shihet në Katedralen kryesore të Forcave të Armatosura Ruse në Kubinka, 70 km në perëndim të Moskës, e cila u inaugurua më 22 qershor (ditën kur Hitleri nisi pushtimin e tij) në vitin 2020 (75 vjetori i përfundimit të luftës) me Putinin dhe Kirillin të pranishëm.

Katedralja është një monstruozitet bizantin në ngjyrë kaki, dyshemeja e saj është bërë nga tanke të shkrira gjermane. Por nuk i kushtohet vetëm luftërave të shekullit të kaluar.

Një mozaik e përkujton pushtimin e Gjeorgjisë në vitin 2008, aneksimin e Krimesë në vitin 2014 dhe rolin e vendit në luftën civile të Sirisë: engjëjt u buzëqeshin ushtarëve të devotshëm për veprimin e tyre të shenjtë.

Në përputhje me këtë qëndrim, Kirilli e ka shpallur luftën aktuale një çështje hyjnore dhe e vlerësoi rolin që do ta luajë në mbajtjen e Rusisë të sigurt nga tmerret e marshimeve të homoseksualëve. Kishtarët më të zellshëm kanë qenë edhe më të ashpër.

Elizbar Orlov, një prift në Rostov, një qytet afër kufirit me Ukrainën, tha se ushtria ruse “po pastronte botën nga një infeksion djallëzor”

Siç na tregon katedralja në fjalë, sakrifica dhe fitoret e popullit rus në luftën e madhe patriotike, e cila ishte dëshmitare si e humbjes së 20 milionë qytetarëve sovjetikë, ashtu edhe krijimin e një perandorie më të madhe në shtrirje se ajo e Carëve, janë kruciale për ideologjinë e re të botës ruse të Putinit.

Megjithatë, sot, armiqtë dhe aleatët e viteve 1940 janë ndërthurur, duke lejuar që lufta të riformulohet si pjesë e një sulmi ndaj qytetërimit rus, në të cilin Perëndimi ka qenë i përfshirë për shekuj. Fajtorët kryesorë të këtij agresioni janë Britania dhe Amerika – nuk mbahen mend më si aleatë në luftën kundër nazistëve, por të cilësuar tashmë në vend të kësaj si mbështetës të nazistëve imagjinarë nga të cilët Ukraina duhet të shpëtohet.

Projekti Rusia

Më të rëndësishme për kultin edhe se priftërinjtë janë silovikët e shërbimeve të sigurisë, nga radhët e të cilëve doli vetë Putini. Oficerët e FSB-së, një nga pasuesit e KGB-së, kanë qenë në qendër të politikës ruse për 20 vjet.

Ashtu si shumë banorë të organizatave të mbyllura, të lidhura ngushtë dhe të fuqishme, ata kanë një tendencë për ta parë veten si anëtarë të një rendi sekret me qasje në të vërtetat e zbuluara të mohuara për njerëzit më të vegjël. Anti-perëndimorizmi dhe një mentalitet rrethimi janë qendrore për besimet e tyre. Putini mbështetet në informatat me të cilat ata e furnizojnë, gjithmonë të përfshira në dosje të dallueshme në të kuqe, për informacionin e tij rreth botës.

Edhe në këtë fushë, një kthesë drejt ideologjisë që tani po shpallet u pa për herë të parë në vitin 2005, kur një fraksion brenda FSB-së prodhoi një libër anonim të quajtur “Projekti Rusia”. Ai iu dorëzua nga shërbimet korriere ministrive të ndryshme që merren me sigurinë dhe marrëdhëniet e Rusisë me botën, duke i paralajmëruar se demokracia ishte një kërcënim dhe Perëndimi një armik.

Pak kush i kushtoi shumë vëmendje. Megjithëse ngjitja e Putinit në presidencë në vitin 2000 u ndihmua nga gatishmëria e tij për të bërë luftë në Çeçeni, mandati i tij ishte ta stabilizonte një ekonomi që ende po vuante nga kriza e borxhit të vitit 1998 dhe t’i konsolidonte përfitimet, kryesisht të marra nga oligarkët, nga dekada e parë post-sovjetike.

Kontrata e tij me popullin rus nuk bazohej në fe apo ideologji, por në përmirësimin e të ardhurave.

Vetëm vëzhguesit e përkushtuar të Kremlinit, artistët e mprehtë si Vladimir Sorokin dhe disa aktivistë politikë i kushtuan shumë vëmendje ideologjisë së re të izolacionizmit që shfaqej në disa nga qoshet më të errëta të strukturës së pushtetit. Në një kohë të ironisë, magjepsjes dhe hedonizmit postmoderniste, në rastin më të mirë dukej margjinale.

Dy vjet më vonë, mënyra e re e të menduarit u bë shumë më e dukshme për botën e jashtme.

Në fjalimin e tij në Mynih në vitin 2007, Putin hodhi poshtë zyrtarisht idenë e integrimit të Rusisë në Perëndim.

Në të njëjtin vit, ai tha në një konferencë për media në Moskë se armët bërthamore dhe krishterimi ortodoks ishin dy shtyllat e shoqërisë ruse, njëra që garantonte sigurinë e jashtme të vendit dhe tjetra shëndetin e tij moral.

Pasi dhjetëra mijëra banorë të qytetit të klasës së mesme marshuan nëpër Moskë dhe Shën Petersburg në vitet 2011-12 duke e kërkuar “Rusinë pa Putinin”, securokratët* dhe klerikët filluan të zgjerojnë dogmën e tyre në jetën e përditshme.

Një regjim që mbështeti dhe u mbajt nga rrjetet e korrupsionit dhe zhvatjes kërkonte fenë dhe një ideologji të madhështisë kombëtare për ta rivendosur legjitimitetin e humbur gjatë grabitjes.

Siç vërejti  Navalny në një video që e zbuloi pallatin e Putinit në Soçi, mbulimi i gjërave të një madhësie të tillë kërkon shumë ideologji.

Fatet e thyera

Në atë pikë ishte ende e mundur të shihej ideologjia si një perde tymi dhe jo një produkt i besimit të vërtetë.

Ndoshta ky ishte një gabim; ndoshta realiteti themelor ka ndryshuar. Sido që të jetë, fillimi i pandemisë Covid-19 dy vjet më parë solli një rritje të aksioneve ideologjike.

Në atë kohë, aspekti më i diskutuar i ndryshimeve kushtetuese që Putini bëri në korrik të vitit 2020 ishte se ato hoqën efektivisht të gjitha kufizimet në mandatin e tij në detyrë.

Por ato vendosën gjithashtu norma të reja ideologjike: martesat e homoseksualëve u ndaluan, rusishtja u mishërua si “gjuha e popullit shtetformues” dhe Zotit iu dha një vend zyrtar në trashëgiminë e kombit.

Periudhat e gjata pasuese të izolimit të Putinit duket se e kanë forcuar transformimin.

Thuhet se ai ka humbur një pjesë të madhe të interesit të tij për çështjet aktuale dhe në vend të kësaj është bërë i preokupuar me historinë, duke i kushtuar vëmendje të veçantë figurave si Konstantin Leontyev, një vizionar ultra-reaksionar i shekullit të 19-të, i cili admironte hierarkinë dhe monarkinë, shtrëngohej në uniformitetin demokratik dhe besonte në ndalimin (ngrirjen) e kohës.

Një nga të paktët njerëz me të cilët duket se ka kaluar kohë është Yuri Kovalchuk, një mik i ngushtë që kontrollon një grup të madh mediatik. Sipas gazetarëve rusë, ata diskutuan misionin e Putinit për ta rivendosur unitetin midis Rusisë dhe Ukrainës.

Prandaj, një luftë kundër Ukrainës, e cila është gjithashtu një luftë kundër së ardhmes së Rusisë – ose të paktën të ardhmen siç është konceptuar nga fraksioni perëndimor i Rusisë ndonjëherë i vogël, por shpesh dominues për 350 vitet e fundit.

Ashtu si në Ukrainë, lufta synon ta fshijë mundësinë e çdo të ardhmeje që shikon drejt Evropës dhe një formë të modernitetit çlirues.

Në Ukrainë nuk do të kishte të ardhme koherente në vend të saj. Në Rusi, modernizuesit do të largoheshin pasi bota e tyre tashmë e pakësuar u zëvendësua nga diçka reaksionare dhe me pamje të brendshme.

“Republikat” e mbështetura nga Rusia në Donetsk dhe Luhansk mund të jenë një model. Atje, mashtruesit dhe banditët u ngritën në status të pamësuar, të armatosur me armë të reja dhe të pajisur me qëllimin gjoja të lavdishëm: të luftonin kundër ëndrrës evropiane të Ukrainës. Në Rusi ata do ta kishin për detyrë ta ruanin çdo ëndërr të tillë nga kthimi, qoftë nga jashtë, qoftë nga ndonjë qeli burgu. /The Economist

*oficerët ushtarakë ose të policisë që e ka fuqinë të ndikojnë në politikën e qeverisë.