Viktor Ivancic, gazetar kroat
Viktor Ivançiq: Gazetaria Është në Rrugën e Vetëvrasjes
Viktor Ivançiq, themeluesi legjendar i Feral Tribune, një gazetë alternative me ndikim në rajonin e ish-Jugosllavisë, beson se mediat tradicionale janë në krizë në të gjithë botën.
Për më shumë se 20 vjet, ai ka qenë një simbol i gazetarisë së pavarur dhe i rezistencës ndaj sistemit, si një nga themeluesit dhe si kryeredaktor i javores alternative “Feral Tribune”, e cila si një media e veçantë nga viti 1993 ka shpërfilli regjimin atëherë nacionalist në Kroaci i udhëhequr nga Bashkimi Demokratik Kroat, HDZ, dhe nga presidenti Franjo Tuxhman.
Edhe para shpërthimit të luftës në Kroaci në vitin 1991, e cila kontribuoi në radikalizimin e skenës sociale dhe politike, Ivançiq dhe kolegët e tij, Predrag Luçiq dhe Boris Dezuloviq, kanë udhëhequr shtojcën javore me të njëjtin emër në të përditshmen Slobodna Dalmacija nga Spliti, qytet në bregdetin kroat.
Sot, tetë vjet që nga mbyllja e “Feral”, Ivançiq është një kolumnist në javoren kroate “Novosti” dhe portalin serb “Peščanik”.
Ai i sheh situatat e medias në Kroaci dhe Serbi si të ngjashme.
“Ka situata të ngjashme në media në këto vende, të cilat nuk janë ekskluzive në Ballkan. Në përgjithësi, gjendja me mediat ka ndryshuar në mënyrë dramatike, gazetaria në vetvete ka ndryshuar strukturalisht, ajo ndryshoi si një zeje. Nëse ju krahasoni vetëm Kroacinë dhe Serbinë, përshtypja është se në Serbi disa variacione ekstreme në media janë ndoshta edhe më keq, për shembull, kur flasim për tabloidet, nga ana tjetër, duket se ka më shumë rezistencë në rrjedhën e përgjithshme që mbizotëron atje se sa në Kroaci; këtu [në Kroaci] mediat janë shumë më patriotike në thelb, megjithatë, situata është shumë e ngjashme, dhe kjo zakonisht do të thotë se mjetet e komunikimit masiv prodhojnë më shumë dëm sesa të mira”.
Pyetje: A janë të njëjtat media në Kroaci për të cilat po flasim ato që më shpejt bashkohen për çështje të tilla si arrestimin e fundit të kroatëve të Bosnjës për krime lufte të kryera në vitin 1992-93?
Përgjigje: Mediat kryesore [në Kroaci] tentojnë të duken njësoj kur bëhet fjalë për të ashtuquajturat interesat kombëtare dhe dogmat pseudo-fetare, të tilla si Lufta Atdhetare [emri që përdoret për luftën e Kroacisë në vitin 1990], shteti kroat dhe gjëra të tilla. Në këto situata, mediat janë thjesht vetëm stereotipikisht nacionaliste dhe me zell punojnë për të mbledhur kombin. Mund të thuhet se kombi kroat në vetvete është produkt i medias, sepse ai vazhdimisht varet nga impulset e mediave.
Nga ana tjetër, [në media] është edhe sistemi i korporatave që ka vënë marketingun në fokus dhe kjo nuk është vetëm një histori kroate. Ndryshe nga profesionet e tjera, gazetaria nuk jeton pa produktet e saj themelore. Ajo jeton pa marketingun dhe ju tani keni krijuar një artikull lajmesh, por de facto të jetosh nga industria e reklamave që të zgjatë në të gjithë rrjetin e besnikërisë, veçanërisht në vendet ku ekonomia është e shoqëruar ngushtë me politikën, si këtu. Thënë këtë, gazetaria ka shkuar në një rrugë drejt vetëvrasjes së zhvillimit në afat të gjatë dhe nuk ka gjasa për të rezistuar. Nuk ka shumë mundësi për një gazetar të vërtetë profesional, në kuptimin tradicional të fjalës, për të mbijetuar në diçka që quhet ‘tregu i lirë “në vendet e një formati të tillë të vogël [si Kroacia dhe shtetet e tjera të ish-Jugosllavisë.
Pyetje: Cila është gjendja e medias jo-fitimprurëse?
Përgjigje: Mediat jo-fitimprurëse janë shumë të rëndësishme për rimëkëmbjen e profesionit të gazetarisë, për ruajtjen e forcën e saj themelore. Por, për të mbijetuar ata duhet të kenë, në nivelin e një aparati shtetëror, të paktën një shtet minimalisht të mirë. Një shtet i mirë është ai që pa kushte mbështet mediat jo-fitimprurëse, një që financiarisht ndihmon media për të kritikuar vetë qeverinë. Për fat të keq, në këtë rajon nuk kemi të bëjmë me këtë lloj shteti minimalisht të mirë, por me shtetet maksimalisht të vrazhdë. Janë bërë studime për vitin që tregojnë një shkallë të lirisë së shtypit në çdo vend dhe për vite në krye të listës janë vende si Finlanda, Danimarka apo Norvegjia, të cilat investojnë më shumë fonde në median e pavarur. Vendet që investojnë më pak janë SHBA, Kroacia, Serbia dhe kështu me radhë. Qytetarët në vendet ku fondet publike janë përdorur për të mbështetur mediat e pavarura kanë kuptuar se ata duhet të trajtojnë gazetarinë profesionale, si një e mirë publike, sepse të gjithë duhet të kenë të drejtën e informimit të saktë dhe objektiv.”
Pyetje: Në këtë kuptim, çfarë është situata në media në Kroaci sot që kur ministri kontrovers i kulturës Zlatko Hasanbegoviq u zëvendësua nga Nina Obuljen Korzinek?
Përgjigje: Unë nuk mendoj se ajo dëshiron të bëjë [diçka pozitive për media]. Unë kam qenë shumë kritik ndaj ish-qeverisë së socialdemokratëve, por unë nuk mund të mohoj se, në sajë të ministrisë së tij të kulturës, në dy vitet e fundit të mandatit të tyre, ajo krijoi dhe stabilizoi skenën e mediave jo-fitimprurëse në një masë. Kjo është ajo që Hasanbegoviq menjëherë e ka ‘prerë’ [duke i ndarë fondet publike për mediat jo-fitimprurëse]. Pra, diçka që mund të bëhet, por unë dyshoj se ministri i ri dëshiron të bëjë atë. Si unë e shoh atë, ajo është një person nga burokracia kulturore, një produkt i aparatit dhe sigurisht nuk ka vizion të veçantë për zhvillimin e kulturës dhe mediave. Ajo ndoshta do të vazhdojë politikën [e prerjes së fondeve publike për mediat] të Hasanbegoviqit, nën maskën e një varianti të butë të nacionalizmit dhe retorikës kuazi-liberale. Në të kaluarën, edhe kur HDZ ka udhëhequr politikën e saj më të mirë kulturore, ajo ishte ende një konservatore-nacionaliste, e dedikuar për trashëgiminë dhe duke lavdëruar shtetit dhe vlerat e ‘shenjta’ kombëtare. Prandaj, puna e saj në zyrë mund të jetë edhe më keq, sepse të paktën Hasanbegoviq, me qasjen e tij të ndershme në ekzekutiv, shkaktoi një rezistencë. Ajo mund të jetë ‘Hasanbegoviq nën maskë”.
Pyetje: Çfarë mendoni për HDZ-në e re dhe kreun e saj, kryeministrin Andrej Plenkoviq? A është imazhi i tyre qendror i sinqertë?
Përgjigje: Ky është i njëjti mashtrim që është përdorur nga Ivo Sanader [ish shefi i HDZ-së dhe kryeministrit në mes të vitit 2003 dhe vitit 2009]. Ne pamë në këtë shembull se sa ishte reformuar partia në të vërtetë: kur Sanader dha dorëheqjen, në atë moment ajo u kthye në një “kafshë të egër nacionaliste” të udhëhequr nga Tomislav Karamarko [kreu i HDZ-së para Plenkoviqit]. Në fakt, partia nuk ishte reformuar dhe gjatë gjithë kohës të gjithë e dinin se kjo ishte vetëm një retorikë që pluskonte mbi sipërfaqe, por nuk ndryshonte thelbin e politikave partiake. Kjo është një lojë kolektive cinike dhe ne të gjithë kemi marrë pjesë me vetëdije në ceremoninë e shitjes së gjepurave. Në të njëjtën kohë, Plenkoviq nuk ka vlerë ideologjike. Ai ka fjalim të zbrazët dhe vepron si një lloj “automati” retorik në të cilën ju hedhni disa ndryshime dhe ai vazhdon me belbëzimin. Dikush i cili tani është më i artikuluar ideologjikisht është zëvendësi i Plenkoviqit, Davor Ivo Stier [zëvendëskryeministri dhe ministri i jashtëm], i cili ka shkruar një libër që është lloj i një platforme ideologjike për HDZ-në e re. Kur ju shihni gjuhën e kultivuar të këtij libri, do të zbuloni se pika e fillimit konceptual është thellësisht konservatore dhe e krahut të djathtë dhe me të gjithë dashurinë e tij shkon te Carl Schmitt [filozofi gjerman i afërt me nazistët]. Pika fillestare është anti-komunizmi militarist dhe paranojak i Stier-it. Anti-komunizmi agresiv, i cili manifestohet në një kohë kur nuk ka asnjë shenjë të komunizmit, është në fakt një mënyrë e neo-fashizmit. Prandaj, sot HDZ duket ndryshe vetëm në nivelin e “fjalëve të ëmbla” dhe në retorikën e tij politike boshe. Plenkoviq, për shembull, nuk e ka vënë Hasanbegoviqin në pozitën e ministrit të kulturës, sepse ai irriton njerëzit, por ai do të vazhdojë të mbrojë paraqitjet e tij publike.
Pyetje: Po në lidhje me nën shefin e ri të SDP-së, Davor Bernardiq?
Përgjigje: Unë nuk kam një mendim të lartë për SDP-në. Kjo parti ishte një tragjedi që në fillim, madje edhe në kohën e Ivica Raçan-it [ish liderit të SDP-së dhe kryeministrit në mes të vitit 2000 dhe vitit 2003].Është pritur që qeveria e Raçanit do të hyjë në konflikt me matricën nacionaliste. Gjatë gjithë kohës, SDP ka menduar se mund të jetë e njëjtë, matricë [nacionaliste] dhe t’i jepte një fytyrë njerëzore. Ata ndërtuan iluzionin se ekziston një lloj i nacionalizmit “kadife” që do të jetë i pranueshëm nga qytetarët. Kjo ka qenë problem për qendrën politike qytetare kroate. Kjo është një keqkuptim për nacionalizmin. Shumë kanë pritur që SDP do të sjellë ndryshim shoqëror, por SDP-së as nuk i ka shkuar në mendje. SDP-ja po përpiqet aq shumë që të mos ngjajë në Lidhjen e Komunistëve [Partia e vjetër në pushtet] që iku ‘si sëmundje epidemike’ nga gama e gjerë e ideve të krahut të majtë, sepse u frikësua të bijë në kompromis.
Ajo mund të jetë një ide e mirë për Kroacinë në qoftë se ajo u shpartallua dhe u thye në copa, dhe se në këtë hapësirë mund të dalë një lëvizje e majtë që do të jetë një alternativë reale për nacionalizmin. Sepse tani ne e kemi Bernardiq i cili është një simbol i oportunizmit, një ideologji e pavlefshme që mund të jetë e mbushur me çdo përmbajtje dhe i cili mori në pozitën e tij i drejtuar kryesisht nga idealet [të tij] të karrierës, por do të bëjë çfarëdo qoftë për të mbajtur pozitën e tij. Njëjtë si Plenkoviq.
Pyetje: Kur është fjala për identitetin, pse ka një imazh negativ të Ballkanit në Kroaci?
Përgjigje: Në Kroaci në fillim të viteve të 1990 propaganda është përdorur për të përhapur frikën e Ballkanit: Ne [Kroacia] jemi një dhe Ballkani është diçka tjetër [ky ishte mesazhi]. Kjo ishte një lloj i “një rekrutimi të dhunshëm” në të ashtuquajturin “fryma evropiane qendrore dhe hapësira kulturore”. Dhe kështu sot, fjalët e Ballkanit dhe Jugosllavisë janë pak a shumë zëvendësim i fjalës mallkim. Tregimi nacionalist ende ndërton mitin e ekskluzivitetit të popullit të saj dhe dëshiron të krijojë sa më shumë distancë që mund ndaj atyre me të cilët ky komb, ka përzier [siç pretendojnë ata], për shkak të aksidentit historik. Për mua, Jugosllavia nuk ishte saktësisht e mbyllur në demokraci, por vendi ishte emancipues në një numër fushash, duke përfshirë në organizimin e tij shumëkombësh. Sigurisht, kjo krijon nevojën [midis nacionalistëve] për të demonizuar atë.
Pyetje: Pas shumë viteve në gazetari, çfarë iu motivon që të vazhdoni të “notoni kundër rrymës”?
Përgjigje: Unë nuk kam menduar për një kohë të gjatë nëse shkrimi im ndryshon botën. Pas të gjithave, arsyeja kryesore për të shkruar është, të paktën për mua, pak egoiste: Dua që të krijoj sa më qartë një distancë që mundem mes meje dhe realitetit që më rrethon mua. Ky është një motiv i mjaftueshëm, madje edhe kur ju jeni në dijeni paraprakisht se kjo nuk do të ndryshojë asgjë. Njeriu ndihet më mirë. Megjithatë, efekti i shkrimit në disa “botëra personale”, pamja e përgjithshme e të kaluarës, nuk është me të vërtetë i matshëm. Kjo është ndoshta e papërfillshme, ose, për shkak të një marrëveshje të fshehtë të caktuar me lexuesit e cila padyshim ekziston. E vërteta është se unë ende e dua gazetarinë.
