Erdoğan: Mjeshtri i politikës së jashtme
Në samitin e NATO-s, presidenti i Turqisë i irritoi partnerët dhe armiqtë e tij, duke i përdredhur negociatat diplomatike në avantazhin e tij.
Vetëm Viktor Orbán i Hungarisë ka arritur t’i irritojë aleatët perëndimorë po aq sa edhe Rexhep Tajip Erdogan i Turqisë.
Kushdo që ka menduar se jetëgjatësia në detyrë e zvogëlon paparashikueshmërinë e aftë të presidentit turk, do të jetë zhgënjyer nga turneu i tij në samitin vjetor të NATO-s në Vilnius këtë javë.
Erdogan i tronditi aleatët perëndimorë – dhe Vladimir Putinin – me mbështetjen e tij të hapur për përpjekjen e Ukrainës për t’u bashkuar me bllokun ushtarak 31-anëtarësh të NATO-s, duke thënë se ky vend i shkatërruar nga lufta “e meriton anëtarësimin në NATO”. Erdogan shtoi një kusht të ri, të pamundur për heqjen e vetos ndaj anëtarësimit të Suedisë në NATO: se Bashkimi Evropian duhet së pari ta avancojë ofertën e bllokuar prej kohësh të Turqisë për t’u pranuar.
Dukej se samiti do të anashkalohej plotësisht për shkak se fokusi i tij ishte plotësisht në Ukrainë. “Askush nuk duhet të presë kompromis dhe mirëkuptim nga unë”, deklaroi Erdogan ndërsa nisej për në Lituani.
Dhe pastaj befas ai bëri një ndryshim mendjeje. Pas orëve të tëra diplomacie të furishme, udhëheqësi turk i shtrëngoi duart me Sekretarin e Përgjithshëm të NATO-s, Jens Stoltenberg, me pamje të lehtësuar, dhe me Ulf Kristerssonin e Suedisë. E hoqi veton ndaj anëtarësimit suedez, pasi e bllokoi atë për muaj të tërë me arsyetimin se Stokholmi kishte strehuar aktivistët kurdë, të cilët Ankaraja i përshkruan si “terroristë”.
Edhe sipas standardeve të tij, Erdogan i zuri të gjithë në befasi.
Nëpërmjet kësaj serie kthesash dhe përdredhje politikash, Turqia siguroi koncesione esenciale, thotë Rich Outzen, anëtar i lartë jorezident në Këshillin institutin kërkimor ‘Atlantik’. “Duhet të pranoni se Erdogan luajti mirë në drejtim të mbrojtjes së interesave kombëtare të Turqisë”, tha ai.
Ndërkohë, Rusia gjithashtu u zu në befasi. Erdogan papritmas vendosi t’i lirojë komandantët e Regjimentit Azov ukrainas që mbahen nën një marrëveshje shkëmbimi të të burgosurve. Dmitry Peskov, zëdhënësi i Kremlinit, u ankua për “shkelje” të besimit. “Askush nuk e informoi Rusinë për transferimin”, u ankua Peskov. “Ata duhej të qëndronin në Turqi deri në fund të konfliktit”.
Në pamje të parë, makinacionet e Erdoganit duken të zhveshura dhe madje kaotike. Por sjellja e tij i ka të gjitha shenjat dalluese të mirësjelljes osmane dhe ritualit të pazareve në Pazarin e Madh të Stambollit, vetëm me aksione shumë më të mëdha. Për Outzen, Erdogan këtë javë po bënte atë që bën çdo herë – duke luajtur nga të gjitha anët, duke bërë pazare tekanjoze për të marrë atë që don, dhe jo vetëm për t’a mbajtur Suedinë në ethe kur bëhet fjalë për aktivistët kurdë.
Kur bëhej fjalë për zgjerimin e NATO-s dhe pranimin e Suedisë, Uashingtoni dhe Brukseli në një farë mënyre po e keqkuptonin Erdoganin, tha ai. Ata e shohin atë si “diçka jashtëzakonisht të keq dhe pa ndonjë arsye të mirë si ngacmues të Suedisë për hyrjen e saj dhe vetëm në fund u dorëzua pasi u kritikua në mënyrë të përshtatshme dhe energjike nga Perëndimi”.
Por Outzen, i cili shërbeu në Departamentin e Shtetit të SHBA si këshilltar ushtarak dhe civil, duke punuar në Zyrën e Planifikimit të Politikave, thotë se kjo është e gabuar. Erdoğan ka të ngjarë të synonte gjithmonë të lejonte suedezët të bashkoheshin, ai ishte vetëm pas një marrëveshjeje më të mirë.
Të qenit anëtar i NATO-s, organizata kryesore botërore e sigurisë, rrit fuqinë turke, tha Outzen, dhe ata janë gjithmonë të lumtur në parim që ajo të zgjerohet. “Unë në fakt mendoj se Erdogan po luante një lojë të bazuar në njohurinë se në fund do ta linte Suedinë të hynte, por duke ditur se me afrimin e samitit ai mund ta maksimizonte optikën e mirë dhe të nxirrte më shumë koncesione”, tha Outzen.
Avionë të rinj, ju lutem
Ndër koncesionet ishte shitja e 40 avionëve të rinj amerikanë F-16 në Turqi, si dhe kompleti për të përmirësuar avionët tashmë në posedim të vendit.
Këshilltari i Sigurisë Kombëtare i SHBA-së, Jake Sullivan, i ka hedhur poshtë sugjerimet se kishte ndonjë lidhje midis tërheqjes së Turqisë ndaj Suedisë dhe F-16. Por siç e di çdo detektiv i mirë, rastësitë janë të rralla. Dhe ligjvënësit amerikanë që e kanë kundërshtuar prej kohësh shitjen e F-16 në Turqi janë nën presion në dy javët e fundit nga administrata e Biden për t’i hequr kundërshtimet e tyre me përpjekjet që intensifikohen me afrimin e samitit.
Koncesionet që lideri turk i siguroi shkojnë përtej avionëve luftarakë. Fuqitë perëndimore janë gati t’i heqin një sërë sanksionesh të mbrojtjes dhe të aviacionit që iu imponuan Ankarasë në vitin 2019, thotë Emre Uslu, akademik turk. Sanksionet ishin një reagim ndaj blerjes së sistemeve ruse të armëve nga Turqia dhe në përgjigje të inkursionit ushtarak të Ankarasë në Sirinë veriore.
Në deklaratën e NATO-s të lëshuar pas takimit të Erdoganit me Stoltenberg dhe Kristersson, aleanca u angazhua “për parimin se nuk duhet të ketë kufizime, barriera apo sanksione për tregtinë e mbrojtjes dhe investimet midis aleatëve. Ne do të punojmë për eliminimin e pengesave të tilla”. Kjo ishte një fitore e madhe për liderin turk.
Ai ka lobuar prej kohësh që sanksionet perëndimore ndaj sektorëve të aviacionit dhe mbrojtjes të vendit të hiqen për arsye shtetërore dhe familjare. “Industria e aviacionit të Turqisë është tejet me rëndësi në përpjekjet e Erdoganit për të ndërtuar një kompleks të fortë ushtarako-industrial, pjesa më e madhe e të cilit i përket bizneseve në pronësi të miqve të tij dhe dhëndrit të tij Selçuk Bayraktar”, shtoi Uslu.
Ndërkohë që fuqitë perëndimore mund të jenë ende të zgjuara nga taktikat e ashpra të Erdoganit, reagimi i Moskës ka qenë gjithashtu i ashpër dhe për herë të parë në publik, rusët e kritikuan furnizimin e Turqisë me dronët e armatosur Bayraktar, të cilat ukrainasit i kanë përdorur për efekt të mirë. Kremlini thotë se pret sqarime në lidhje me lirimin e të burgosurve ukrainas nga Turqia dhe ministri i Jashtëm rus Sergej Lavrov iu ankua homologut të tij turk Hakan Fidan këtë javë për “shkatërrueshmërinë” e furnizimeve ushtarake të Turqisë në Ukrainë.
Veprimet e Erdoganit nxitën disa të shtrojnë pyetjet nëse ai do ta drejtojë fatin e tij me Perëndimin. Zyrtarët perëndimorë dhe analistët gjeopolitikë kanë vënë në dyshim prej kohësh nëse miqësia Erdogan-Putin është e qëndrueshme. Filloi seriozisht pasi një avion i Forcave Ajrore Turke rrëzoi një aeroplan luftarak rus pranë kufirit Siri-Turqi në vitin 2015. Disa kanë vënë në pikëpyetje nëse miqësia rrezikon të shembet për shkak të madhështisë së ambicieve të tyre gjeopolitike, të cilat shpesh janë në qëllime të kundërta. Ata ishin në anët e kundërta në Siri dhe Libi, për shembull.
Mirëpo, Putin dhe Erdogan kanë qenë në gjendje t’i ndajnë pikat e mospajtimeve në të kaluarën që kërcënuan ta përmbysnin partneritetin e tyre. Erdogan ka një atu në dorë – ai deri më tani ka refuzuar t’i bashkohet Perëndimit në vendosjen e sanksioneve ekonomike ndaj Rusisë. Ai shpreson të jetë nikoqir i Putinit në Turqi së shpejti për ta diskutuar zgjerimin e marrëveshjes për të lejuar eksportin e grurit nga portet e Detit të Zi të Ukrainës dhe ka të ngjarë ta përsërisë ofertën e tij për të vepruar si ndërmjetës midis Moskës dhe Kievit.
Sipas Outzen, Erdogan ka të ngjarë të vazhdojë të luajë me të dyja palët, në përputhje me politikën e jashtme tradicionale turke./Politico.eu
Përgatiti: Nuhi Shala
