Bota po përballet me skenarin më të keq të luftës në gjysmë shekulli

Rëndësia strategjike e konflikteve në Ukrainë dhe Lindjen e Mesme, fërkimi mes SHBA-së dhe Kinës dhe kthimi i mundshëm i Trump-it përbëjnë një ambient me rrezik tejet të lartë.

Aktualisht, bota po karakterizohet nga dy konflikte të rëndësishme: një në Ukrainë dhe në Lindjen e Mesme, që të dyja me një rëndësi të madhe gjeopolitike. Për më tepër, tensionet që mund të rezultojnë me konflikte të reja po përshkallëzohen në gadishullin Korean për shkak të retorikës alarmante të Koresë së Veriut ndërkohë që Tajvani mbetet një çështje e nxehtë tani kur një parti anti-Kinë atje e ka siguruar fitoren e saj të tretë radhazi në zgjedhjet presidenciale.

Kontinenti evropian, po përballet me konfliktin e saj të parë të madh që nga viti 1945, ku një fuqi e madhe ka pushtuar një vend tjetër jo vetëm për ta nënshtruar atë, por edhe për të aneksuar territorin. Përafërsisht 30 vende perëndimore po ndihmojnë Ukrainën kundër Rusisë, e cila, nga ana tjetër, po merr mbështetje ushtarake nga Irani, Koreja e Veriut dhe Bjellorusia. Megjithatë, mbështetja e lëkundur e SHBA-së për Kievin po forcon pozicionin e Moskës, duke ngritur shqetësime midis liderëve evropianë për përhapjen e mundshme të konfliktit në Evropën Perëndimore.

Në Lindjen e Mesme, tensionet kanë arritur një pikë kritike, me një situatë e cila duket të jetë më një rrezikshmëri tejet të madhe. Konflikti midis Hamasit dhe Izraelit është përshkallëzuar, duke tërhequr një numër të madh vendesh dhe duke nxitur sulmet ajrore të SHBA-së në Jemen, Iraku dhe Siria.

Kjo i ka vendosur Uashingtonin dhe Teheranin në një kurs të rrezikshëm përplasjeje, pavarësisht se të dyja palët sinjalizojnë dëshirën për ta shmangur përshkallëzimin e mëtejshëm.

Ndërkohë, në Azinë Lindore, heqja e angazhimit të Koresë së Veriut për të kërkuar “ribashkim paqësor” nga Kushtetuta e saj, së bashku me përparimet e saj ushtarake dhe lidhjet më të ngushta me Rusinë, ka ngritur shqetësime. Më në jug, rivaliteti midis Shteteve të Bashkuara dhe Kinës për Tajvanin intensifikohet në mes të një ndryshimi të ekuilibrit të fuqisë në rajon.

Rreziqet aktuale gjeopolitike i tejkalojnë ato që janë parë që nga epoka e Luftës së Ftohtë, me një numër marramendës viktimash dhe refugjatësh. Rënia e traktateve të kontrollit të armëve dhe pakësimi i komunikimit dhe besimit midis fuqive të mëdha e përkeqësojnë më tej situatën. Ndërkohë që po bëhen përpjekje për t’i zbutur tensionet dhe për të kërkuar zgjidhje diplomatike, përfshirja e aktorëve destabilizues dhe rreziku i përshkallëzimeve të paqëllimshme mbeten shqetësime të rëndësishme.

Ukraina

Gjatë fjalimit të tij në Forumin Ekonomik Botëror në Davos, Presidenti ukrainas Volodymyr Zelenskiy i vuri në pah implikimet globale të situatës në Ukrainë: “Nëse dikush beson se ky është vetëm shqetësimi ynë, ata gabohen rëndë. Potenciali për agresion të mëtejshëm rus shtrihet shumë përtej kufijve tanë, duke u bërë gjithnjë e më evidente”.

Ndërkohë Zelenskiy u përmbajt nga specifikimi i afateve kohore ose objektivave, shqetësimi i tij në lidhje me kthimin e mundshëm të Trump në Shtëpinë e Bardhë ishte i dukshëm gjatë një takimi të mëpasshëm me gazetarë ndërkombëtarë. Një fitore e Trump ka të ngjarë ta sinjalizojë fundin e ndihmës së SHBA-së për Ukrainën dhe të hedhë dyshime mbi angazhimin e Uashingtonit për mbrojtjen e aleatëve të tij. Vërejtjet e Zelenskiy u theksuan në mënyrë delikate rëndësinë e zgjedhjeve presidenciale në SHBA në kontekstin e afatit kohor të diskutuar.

Pavarësisht garancive publike të Putinit se Rusia nuk ka synime për t’i sulmuar shtetet e tjera, zhvillimet e fundit ngrenë shqetësime. Pohimet e tij në forumin Valdai nënvizuan bazat më të gjera ideologjike që i drejtojnë veprimet ruse. Kjo sugjeron se nëse konflikti kalon mbi Ukrainën, ai mund të justifikohet me parime dhe jo me ambicie territoriale.

Vëzhguesit perëndimorë janë gjithnjë e më të alarmuar nga kjo perspektivë. Historiani Radçenko sugjeron se retorika alarmuese e figurave politike dhe ushtarake evropiane synon ta pengojë agresionin e mundshëm duke e rritur ndërgjegjësimin dhe duke nxitur gatishmërinë. Pushtimi rus i Ukrainës përfaqëson një angazhim të rëndësishëm financiar, me një pjesë të konsiderueshme të shpenzimeve ruse të alokuara për përpjekjet e luftës. Megjithë mbështetjen e Kinës, Moska përballet me presion, veçanërisht në marrëdhëniet e saj me Pekinin në lidhje me tregtinë dypalëshe dhe projektet e infrastrukturës.

Radchenko pretendon se qëllimi kryesor i Putinit është ta rivendosë statusin e Rusisë si një fuqi globale, duke përdorur këtë ambicie për ta forcuar legjitimitetin e tij të brendshëm. Mungesa e një angazhimi të qartë nga Shtetet e Bashkuara e lë Evropën të pambrojtur, pasi i mungon uniteti politik dhe një strategji kohezive ushtarake. Nëse SHBA tërhiqet nga roli i saj udhëheqës, solidariteti evropian ka të ngjarë të lëkundet.

Rrjedhimisht, Ukraina e gjen veten në një situatë të pasigurt, duke u përballur me pakësimin e furnizimeve ndërsa përballet me një të ardhme të pasigurt. Konflikti paraqet një sfidë strategjike për komunitetin ndërkombëtar dhe paraqet një kërcënim ekzistencial për sigurinë e Evropës.

Ndërkohë që ka një luftë në Ukrainë në Evropë, Lindja e Mesme po e kalon periudhën e saj më të trazuar në dekada. Ka dy anë të ndryshme të tensionit, të cilat ushqehen me njëra-tjetrën. E para është konflikti midis organizatës terroriste të Hamasit dhe Izraelit. E dyta është përballja e forcave në rajon, me Iranin dhe partnerët e tij nga njëra anë dhe me Shtetet e Bashkuara dhe Izraelin nga ana tjetër.

Në ballë është përgjigja brutale e Izraelit ndaj sulmit të organizatës terroriste Hamas, i cili po shkakton vuajtje shkatërruese njerëzore në Gaza. Përpjekjet diplomatike janë duke u zhvilluar për t’i dhënë fund armiqësive, me Shtetet e Bashkuara, Katarin, Arabinë Saudite dhe Egjiptin që luajnë rol kyç.

“Kjo përpjekje ndërmjetësimi po përballet me probleme serioze, veçanërisht për shkak se Netanyahu ka një interes të veçantë për t’i vazhduar luftimet. Ekziston një ndjenjë e përhapur në Izrael se sapo të përfundojnë armiqësitë, do të përfundojë edhe mandati i Netanyahut”- thotë Hugh Lovatt, ekspert i Lindjes së Mesme në Këshillin Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë. Edhe para krizës aktuale, Netanyahu ishte një udhëheqës përçarës, i cili po përballej me kritika për rastet e dyshuara të korrupsionit dhe për promovimin e masave që shumë izraelitë besonin se ishin të dëmshme për demokracinë. Dështimi total i Netanyahut për ta parashikuar dhe kontrolluar sulmin e Hamasit e ka dëmtuar reputacionin e tij, ndoshta përgjithmonë.

“Dhe problemi që rezulton është se konflikti në Gaza po shpie në përshkallëzim rajonal. Ndërsa problemet në rajon i kanë shkaqet dhe dinamikën e tyre, kriza e Gazës po i përkeqëson ato”- shton Lovatt.

“As Izraeli, as Irani, as Hezbollahu nuk duan një luftë rajonale dhe ata i anë matur veprimet e tyre për ta shmangur atë. Por nëse kriza në Gaza vazhdon, rreziqet rriten për disa arsye. Irani dhe partnerët e tij mund ta ndiejnë presion për t’u dukur se po bëjnë diçka. Teherani nuk ka kontroll absolut mbi partnerët e tij dhe disa mund të veprojnë për interesa vetjake. Dhe së fundi, ekziston një rrezik i shtuar i përshkallëzimit të paqëllimshëm. Me shumë mundësi, sulmi në bazën jordaneze që vrau ushtarët amerikanë nuk kishte për qëllim ta kishte atë rezultat”- thotë Lovatt.

Shtetet e Bashkuara, të cilat gjithashtu nuk duan që konflikti të përshkallëzohet, janë përgjigjur në një mënyrë të llogaritur për ta parandaluar që kjo të ndodhë – duke i dhënë kohë Iranit për t’i zhvendosur forcat e tij dhe duke goditur me operacion një javë më vonë. Por kur luni me zjarrin, ka të ngjarë të ketë zjarr.

“Për mendimin tim, ne jemi tashmë në një luftë rajonale, por është një luftë kryesisht e përmbajtur dhe me intensitet të ulët, me sulme të matura. Por për sa kohë që lufta në Gaza vazhdon, rreziku i përshkallëzimit të plotë dhe të pakontrolluar do të rritet, edhe nëse pak kanë një aksion në të”- argumenton Lovatt.

Lajmet e fundit janë alarmante. Netanyahu i ka urdhëruar Forcat e Armatosura izraelite të përgatisin një ofensivë kundër Rafahut, në Gazën jugore, ku një pjesë e madhe e banorëve të Gazës të zhvendosur nga operacioni brutal ushtarak i Izraelit në Rrip po jetojnë në kushte të mbipopulluara. Kjo fazë e luftës mund të shkaktojë dëme të tmerrshme për civilët dhe të destabilizojë më tej situatën gjeopolitike. Ndërkohë, armiqtë e Amerikës po shikojnë me kënaqësi ndërsa Uashingtoni është i detyruar të merret me fronte të tjera.

Azia Lindore

Tensioni në Azinë Lindore përbën një aspekt kritik të peizazhit gjeopolitik global. Udhëheqësi i Koresë së Veriut, Kim Jong-un, ka marrë një kthesë të mprehtë politike duke hequr dorë nga qëllimi i kahershëm i ribashkimit paqësor me Korenë e Jugut, ndërsa avanconte në mënyrë aktive aftësitë e tij ushtarake, duke përfshirë zhvillimin e armëve bërthamore. Analistët shprehin shqetësim të thellë se ky ndryshim mund të jetë duke i hedhur bazat për veprime agresive, me diplomatin veteran amerikan Robert Carlin dhe shkencëtarin bërthamor Siegfried Hecker duke paralajmëruar se situata është më e pasigurta që nga vitet 1950.

Për më tepër, disa ekspertë shqetësohen se perceptimi i rënies së SHBA-së, i përkeqësuar nga mosfunksionimi i perceptuar i politikave dhe pengesat e fundit të politikës së jashtme në Afganistan, Ukrainë dhe Lindjen e Mesme, mund t’i inkurajojë provokimet nga aktorët rajonalë. Ndërkohë, lidhjet e forcuara të Koresë së Veriut me Rusinë, duke përfshirë sigurimin e mbështetjes thelbësore ushtarake për konfliktin në Ukrainë, i shtojnë një shtresë tjetër kompleksiteti situatës.

Meia Nouwens, specialiste në Kinë dhe Azinë Lindore në IISS, i sheh deklaratat e Kim Jong-un veçanërisht alarmante, duke sugjeruar një potencial për vendimmarrje aventureske. Nouwens spekulon nëse përparimet ushtarake të Koresë së Veriut janë përgatitje për agresion ushtarak ose pozicionim strategjik për të ndikuar në ndikim, veçanërisht në pritje të një rikthimi të mundshëm të Trump në vitin 2025.

Sa i përket Tajvanit, fitorja e tretë radhazi e Partisë Demokratike Progresive të Tajvanit (DPP) në zgjedhjet presidenciale perceptohet si e pafavorshme nga Pekini. Megjithatë, Nouwens sugjeron se pa një shumicë parlamentare, skenari më i keq për Partinë Komuniste të Kinës (CPC) është shmangur, duke sinjalizuar një vazhdimësi të fokusit të Pekinit në taktikat e zonës gri, operacionet detare dhe ajrore dhe fushatat e dezinformimit.

Në qendër të dinamikës në këtë rajon janë marrëdhëniet midis Kinës dhe Shteteve të Bashkuara. Ndërkohë që ka pasur zhvillime pozitive që nga takimi midis presidentit të SHBA Joe Biden dhe presidentit kinez Xi Jinping në San Francisko, Nouwens e nënvizon mosbesimin e rëndë midis dy fuqive. Pavarësisht përpjekjeve për të krijuar kanale për dialog, stabiliteti i brishtë mund të prishet lehtësisht nga ngjarje të papritura.

Ngadalësimi ekonomik në Kinë ka ngritur shqetësime për pakënaqësinë e brendshme, duke çuar potencialisht në rritjen e retorikës nacionaliste nga regjimi. Megjithatë, Nouwens mbetet skeptike ndaj këtij argumenti, duke vënë në dukje se Kina historikisht është përmbajtur nga përdorimi i konfliktit si shpërqendrim. Për më tepër, sfidat e brendshme brenda ushtrisë së Kinës e ndërlikojnë më tej situatën.

Mes këtyre kompleksiteteve, ndikimi i një fitoreje të mundshme të Trump në rajon mbetet i pasigurt, ndërkohë që dhuna vazhdon, duke e nënvizuar urgjencën e trajtimit të tensioneve në rritje në Azinë Lindore./El Pais

Përgatiti: Nuhi Shala