A do të dalin fitimtare gratë e Iranit

Diktaturat priren të bien ashtu siç tha Ernest Hemingway, njerëzit falimentojnë: gradualisht, pastaj papritur. Shenjat mund të jenë të dukshme me një retrospektivë. Në vitin 1978, regjimi i korruptuar, brutal dhe jopopullor i Iranit u rrethua nga protestuesit dhe u udhëhoq nga një shah i moshuar i sëmurë. Vitin tjetër u fshi. Sot protestuesit iranianë po bëjnë sërish thirrje për përmbysjen e një regjimi të korruptuar, brutal; këtë herë të udhëhequr nga një ajatollah plak i sëmurë, Ali Khamenei. Siç tha Ray Takeyh, një vëzhgues veteran i Iranit, “Historia…me siguri po rimohet në rrugët e Teheranit”.

Pesimistët paralajmërojnë se protestat masive e kanë tronditur teokracinë e Iranit më parë, veçanërisht në vitet 2009 dhe 2019, dhe regjimi i ka shuar gjithmonë ato duke pushkatuar, torturuar dhe censuruar. Megjithatë ka arsye për të menduar se kjo kohë mund të jetë ndryshe; se themelet e Republikës Islamike vërtetë po lëkunden.

Iranianët janë tërbuar dhe janë shfaqur nëpër rrugë që nga vdekja në paraburgim e Mahsa Amini, një gruaje 22-vjeçare e cila u arrestua nga “policia e moralit” e zotit Khamenei për krimin e mosmbulimit të fijes së fundit të flokëve të saj. Protesta të tilla kërkojnë guxim, duke pasur parasysh gatishmërinë e regjimit për t’i mbyllur dhe përdhunuar protestuesit. Megjithatë protestat kanë zgjatur për javë të tëra. Dhe ndërkohë që furia e vitit 2009 ishte kryesisht urbane dhe e klasës së mesme, pasi zgjedhjet iu vodhën një kandidati disi reformist dhe ai i vitit 2019 ishte më i klasës punëtore, i shkaktuar nga një rritje e papritur i çmimeve të benzinës, protestat e sotme kanë shpërthyer në të gjithë Iranin, duke përfshirë çdo grup etnik dhe njerëz nga të gjitha sferat e jetës.

Kërkesat e protestuesve nuk janë për më shumë mirëqenie apo lehtësim të kësaj apo asaj rregulloreje represive; duan t’i jepet fund regjimit. “Vdekje diktatorit!” është një slogan i paqartë. Dhe ata udhëhiqen nga gratë, gjë që u jep atyre një forcë të pazakontë. Regjimi zbaton mbajtjen e hixhabit me kamxhik. Ky rregull, pjesë e një aparati më të gjerë për t’i nënshtruar gratë, është inatosur me pasion. Kështu, thjesht duke i hequr ose djegur shamitë e tyre në publik, gratë dërgojnë një mesazh kundërshtimi që përhapet me shpejtësi në mediat sociale, duke i frymëzuar të gjithë ata që ndihen të irrituar ndaj sundimit klerik. Disa gjithashtu i presin flokët ose hyjnë në seksionet e burrave të mensave të ndara të studentëve dhe mirëpriten nga bashkëmoshatarët e tyre meshkuj me mendësi moderne.

Që regjimi ndihet i kërcënuar nga shfaqje të tilla të hapura të moralit të shekullit të 21-të, është e dukshme nga komplotet e supozuara për rrëmbimin ose vrasjen e Masih Alinejad, një njujorkeze që u kërkon grave iraniane t’i shpërndajnë fotot e tyre pa hixhade. Megjithatë, sado që mullahët të duan t’i shtypin këto gra të padisiplinuara, ata nuk mund të jenë të sigurt se forcat e sigurisë do t’i bindeshin një urdhri për t’i qëlluar në rrugë, ose se tërbimi që do të pasonte femicidin masiv mund të frenohej.

Më parë, kur u përball me protesta, regjimi u ka bërë thirrje mbështetësve të tij të organizojnë kundër-demonstrata. Këtë herë, pothuajse nuk ka pasur asnjë kundër-demonstratë. Dhe disa individë me shumë ndikim që në të kaluarën mund t’i kenë dënuar protestat ose të kenë shprehur mbështetje për regjimin, në mënyrë të dukshme kanë dështuar ta bëjnë këtë. Për momentin, gjeneralët e Iranit thonë se e mbështesin zotin Khamenei. Por është e paqartë se sa larg do të shkojnë ata për ta mbështetur një 83-vjeçar të paprekur, i cili dëshiron ta vendosë djalin e tij të dorës së dytë si pasuesin e tij. Kur protestat në Egjipt dolën jashtë kontrollit në 2011-ën, udhëheqësit e lartë e lanë mënjanë presidentin jopopullor (i cili po përgatiste edhe djalin e tij si trashëgimtar) dhe lejoi një lulëzim të shkurtër të demokracisë përpara se ta merrte pushtetin. Në Iran, ashtu si në Egjipt, personat me shumë ndikim kanë interesa të mëdha biznesi për të mbrojtur. Nëse e ndiejnë se lideri suprem po fundoset, ata nuk kanë asnjë dëshirë që të fundosen bashkë me të.

Nëse regjimi i Khameneit do të biie, pak do ta vajtonin atë. Është një aleancë jo e shenjtë e të devotshmëve dhe hajdutëve të xhepave. Në Iran, ajo merr një ngrysje në argëtim dhe në zgjedhje të ndershme, ndërkohë që ekonomia iraniane ngec dhe klasa sunduese e supozuar e drejtë rrotullohet në rialë. Jashtë vendit, milicitë e saj përfaqësuese e dominojnë Libanin, destabilizojnë Irakun, nxisin një luftë në Jemen dhe mbështesin një despot vrasës në Siri. Irani po furnizon gjithashtu drone kamikaze për ta ndihmuar Rusinë ta shkatërrojë rrjetin elektrik të Ukrainës.

Nëse regjimi i ardhshëm iranian do të ishte më i përgjegjshëm ndaj dëshirave të popullit të tij, ai do të ishte më pak ngacmues brenda vendit dhe do të ndërhynte më pak jashtë vendit. Të dyja ndryshimet do të ishin të njohura; me çmimin e bukës në rritje, iranianët janë të indinjuar për shumat e mëdha që sunduesit e tyre shpenzojnë për terrorizimin e fqinjëve të tyre. Një Iran që nuk do të eksportonte më revolucion do ta bënte Lindjen e Mesme më pak të tensionuar dhe do t’i lejonte shtetet e Gjirit të shpenzojnë më pak për armë. Kërcënimi i një gare të armëve bërthamore mund të zvogëlohet. Tregtia mund të lulëzojë, siç po lulëzon midis Izraelit dhe shteteve arabe të cilat e njohën së fundmi.

Megjithatë, rezultate shumë më të këqija janë të mundshme. Një regjim ushtarak nacionalist mund ta lehtësojë devotshmërinë e detyrueshme, por të vazhdojë t’i grabisë iranianët dhe t’i armatosë milicitë e huaja dhe të kërkojë një bombë. Ose Irani mund të përfundonte si Siria, ku një diktator e dogji vendin në vend që ta dorëzojë pushtetin.

Bota duhet ta dëshirojë atë që duan protestuesit: një qeveri iraniane që e pasqyron vullnetin e iranianëve. Megjithatë, ka vetëm kaq shumë të huaj që mund të bëjnë për të ndihmuar. Është e vështirë të rëndohen edhe më tej sanksionet, sepse ato tashmë janë të rënduara. (Kohët e fundit Amerika dhe me të drejtë shtoi penalitete për kompanitë iraniane që shesin dronë luftarakë në Rusi.) Të huajt mund t’i ndihmojnë protestuesit të komunikojnë me njëri-tjetrin, duke vendosur serverë proxy ose duke i lënë ata të shkarkojnë softuer VPN për t’iu shmangur kontrolleve të internetit. Sa më shumë iranianë të shohin video të nxënëseve që tallen me mullahët e tërbuar, aq më pak i pashmangshëm do të duket sundimi klerikal.

Për gratë, jetën, lirinë

Protestuesit thonë se duan “një jetë normale”. Për ta fituar atë, ata nuk do të duhet vetëm të heqin dorë nga regjimi, por edhe të shmangin një luftë civile. Pra, kundërrevolucioni, i cili aktualisht është i decentralizuar dhe pa lider, duhet të jetë gjithëpërfshirës. Shumë iranianë të devotshëm kanë frikë nga vrasjet për hakmarrje, siç kanë ndodhur pas ndryshimit të regjimit në vendet fqinje. Ata kanë nevojë për siguri se lëvizja e sotme është për të gjithë iranianët, jo vetëm për ata që i urrejnë klerikët.

Bota duhet të përgatitet për mundësinë që eksperimenti katërdekadash i Iranit me teokracinë vrasëse, të neveritshme për lirinë, mund të mos zgjasë shumë më gjatë. Dhe nëse përkundër të gjitha gjasave, Irani bëhet një vend normal i dëshirueshëm dhe i pranueshëm për qytetarët e tij, pjesa tjetër e botës duhet ta pajtohet me këtë fakt./The Economist

Përgatiti: Nuhi Shala