Ditmir Bushati: Mos pritni që Shqipëria të flasë për çdo tymnajë në Kosovë

Në një intervistë për emisionin Jeta në Kosovë, ministri i Punëve të Jashtme të Shqipërisë, Ditmir Bushati, flet për debatin e hapur javëve të fundit rreth mundësisë që një marrëveshje mes Kosovës dhe Serbisë t’i prekë edhe kufijtë e Kosovës.

Në intervistën me Jeta Xharrën, kryediplomati shqiptar foli edhe për taksën rrugore që ka filluar të aplikohet në ‘Rrugën e Kombit’ si dhe të ardhmen e raporteve Kosovë- Shqipëri.

 Jeta Xharra: Zotni Bushati mirë se erdhe në Jeta në Kosovë.

Ditmir Bushati: Mirë se të gjeta Jeta, në Kosovë.

Jeta Xharra: Edhe po e nisim me një pyetje të lehtë. Sapo e kemi kaluar verën, shumica prej nesh kanë shkuar në Shqipëri, madje nuk ka asnjë nxënës të shkollës së mesme që një herë nuk e ka vizitu Shqipërinë nëpër ekskursione. Pyetja për ju është: Sa po i inkurajon shteti i Shqipërisë nxënësit e shkollës së mesme të Shqipërisë me ardhë me i vizitu vendet historike kulturore të Kosovës, sepse e di që prej kësaj ane në atë anë bëhet shpesh?

Ditmir Bushati: Është shumë e drejtë pyetja dhe konstatimi. E kam diskutuar edhe me kryeministrin e Kosovës, me ministrin e Jashtëm, me kryetarin e Parlamentit dhe në fakt me të gjithë elitën politike, nevojën për një program të përbashkët për të rinjtë shqiptarë të dyja anëve, për të vizituar pjesët kryesore të Shqipërisë dhe Kosovës që në fakt e lidhin edhe me elementet me të rëndësishëm të historisë së kombit tonë. Ka progres në këtë lloj drejtimi me harmonizimin dhe unifikimin e  teksteve dhe programeve, por ka ende mangësi sidomos nga ana jonë për sa i përket këtij aspekti dhe unë realisht të falënderoj që na nxitë edhe përmes këtij emisioni për të bërë shumë më tepër në këtë drejtim sepse ne kemi shumë më tepër nevojë për me njoftë njëri-tjetrin dhe me njoftë historinë tonë të përbashkët.

Jeta Xharra: A kemi me pa ndërrim në të ardhmen, a mendoni që më shumë nxënës të shkollës së mesme të Shqipërisë kanë me ardhë me vizitu Kosovën, duke pasur parasysh që një zëvendësministër të Arsimit e keni tonin?

Ditmir Bushati: Jo një zëvendësministër të Arsimit, një prej zëvendësministrave të mi është gjithashtu nga Kosova. Është bërë një hap në këtë drejtim nga ana e kryeministrit Rama. Besoj se kjo do të reflektohet edhe në shkallë tjera të shoqërisë sonë. Është shumë e rëndësishme kjo që ju sapo thatë. Prizreni, Gjakova, Prishtina, Peja, por edhe elementet kryesore që kanë lidhje me historinë e kombit tonë. Kujtoj këtu që presidenti Meta ka kaluar një pjesë të mirë të pushimeve këtë vit në Kosovë, përgjithësisht ne jemi mësuar në të shkuarën që nga Kosova vijnë njerëzit në Shqipëri për të eksploruar rivierën shqiptare apo Alpet shqiptare. Duket që tani ka më shumë dyanshmëri nëqoftëse them kështu. Është shumë e rëndësishme që kjo të ngjizet në programe edukative dhe arsimore dhe të mbikëqyret zbatimi i këtyre programeve.

Jeta Xharra: Mirë, po vazhdojmë tutje te pyetja më e vështirë. A i paguajte 5 euro për me ardhë këtu?

Ditmir Bushati: E para, kam ardhë përmes Shkupit sepse isha fillimisht në Shkup dhe më pas në Prishtinë.

Jeta Xharra: Domethënë i ke ikë 5 euroshit, s’i paske pagu?

Ditmir Bushati: E dyta, nuk është vendosur tarifa për të cilën po bëhet pyetja (Vërejtje: Intervista është zhvilluar para se të fillojë aplikimi i taksës në ‘Rrugën e Kombit’).

Jeta Xharra: A ka me pasë tarifë?

Ditmir Bushati: E treta, për ta sqaruar është gjithmonë e vështirë për me vendosë një tarifë dhe me komuniku me opinionin publik nevojën për t’u paguar një tarifë e caktuar. Askush prej nesh nuk është ekspert në këtë çështje, por mund të ju them që në gjithë këtë proces është punuar ngushtësisht me konsulentët ndërkombëtarë, me Bankën Botërore. Ka një problem, ju e dini e bëni shpesh atë rrugë, vini shpesh në Shqipëri, ka një problem: mungesa e përfundimit të asaj rruge, çka është bërë edhe shkak për aksidente të ndryshme, mungesa e sinjalistikës dhe në rastin tonë, tarifa e përcaktuar do të shërbejë për dy drejtime. Qoftë për përfundimin e rrugës dhe për mirëmbajtjen e saj sidomos gjatë periudhës së dimrit, sepse në fund të ditës ne na duhet që të kemi një rrugë të hapur gjatë 12 muajve.

Jeta Xharra: Mirë, a ka plan konkret që sapo t’i filloni taksat ju do t’i bëni ato tri ura apo kjo është veç pretekst që kinse do të merrni paret për ura e s’do të bohet?

Ditmir Bushati: Ka një plan që është i miratuar nga Qeveria përkundrejt konçesionarit, ka një kalendar konkret dhe janë bërë gjithashtu edhe disa korrigjime.

Jeta Xharra: A mundeni me nda me neve atë plan, sipas atij plani kur do të ndërtohen urat nëse fillon taksa?

Ditmir Bushati: Nuk jam sot për sot në gjendje që t’ju them në ‘x’ muaj apo në ‘y’ datë, por di që objektivi kryesor i kësaj kontrate është për të finalizuar rrugën edhe nga pikëpamja e sigurisë është shumë e rëndësishme, sinjalistika, ndriçimi, të gjitha elementet që e bëjnë atë një rrugë të standardeve ndërkombëtare siç në fakt është pjesa e Kosovës. Dhe së dyti është elementi i mirëmbajtjes duke qenë se përgjithësisht pranohet nga të gjithë ekspertët që pjesa rreth e për qark tunelit, pra në një perimetër afër tunelit ka vështirësi të konsiderueshme për shkak të motit dhe ka një vëmendje më të posaçme nga pikëpamja e mirëmbajtjes së saj. Qëllimi i Qeverisë është për t’i shërbyer njerëzit. E dimë, jemi koshientë që ka një sensibilitet, ka një ndjeshmëri opinioni për këtë çështje.

Jeta Xharra: A e dimë sa do ta bëni atë taksë?

Ditmir Bushati: Taksa është e përcaktuar, është 5 euro për automjet dhe ka edhe një tarifë do të thoja të relaksuar në maksimum për banorët që jetojnë në atë zonë, të cilët mendohet që mund të jenë edhe frekuentuesit më të rregullt.

Jeta Xharra: A nuk mendojnë që është shumë? Sipas jush a është shumë 10 euro me i pagu me shku me pi një kafe në Tiranë me i pagu 10 euro?

Ditmir Bushati: Jeta, nuk jam në gjendje unë që të them që taksa ose tarifa për mirëmbajtjen e rrugës për makinë është pak apo është shumë sepse me sa di dhe me sa jam informuar për këtë çështje, ka disa standarde që përllogariten në raport me kilometrat, me vështirësitë e qarkullimit, me kushtet atmosferike dhe me faktin që në një mënyrë ose tjetër, shteti shqiptar është deficitar në radhë të parë ndaj qytetarëve të vendit të vet, sepse nuk ka arritur ta përfundojë këtë rrugë, ndonëse borxhi në thonjëza është  marr nga xhepat e qytetarëve.

Jeta Xharra: Mirë, por për kilometrazh e kemi shembullin e Maqedonisë, të cilin e njohin njerëz që vozisin, e cila është 50 deri në 1 euro paguan për autostradë shumë të mirë, me centë, është me centa, ndërsa këtu 5 euro…

Ditmir Bushati: Kemi disa shembuj, për hir të së vërtetës, kudo që me përjashtime shumë të vogla. Në Europë është një standard pay-toll, pra pagesa dhe mirëmbajtja e rrugës. Është shumë e vështirë sot që të ndërtohen rrugë dhe të mirëmbahen vetëm me buxhete shtetërore të cilat gjithashtu dalin…

Jeta Xharra: Po këtu rrogat s’janë si në Gjermani…

Ditmir Bushati: Atëherë ne do të duhet të përcaktojmë një parim bazë mbi të cilin do të duhet të ndërtojmë edhe një debat sepse edhe rrugën me të drejtë qytetarët tanë e kërkojnë të jenë të standardeve ndërkombëtare. Pra që të ketë një siguri të caktuar, sepse në fund të ditës bëhet fjalë për njerëz që…

Jeta Xharra: Pse s’po ia nisni me 2 euro me pa qysh kryhet? 2 euro është diçka e përballueshme…

Ditmir Bushati: Nuk e di a është 2 euro e përballueshme, a është 2 euro e gjysmë a është 5 euro e përballueshme. Ky është një debat të cilin unë nuk ia lejoj dot vetes ta bëj, është një debat që e dinë ekspertët dhe konsulentët ndërkombëtarë, përfshirë Bankën Botërore.

Jeta Xharra: Qysh more me ardhë konsulentët me na kallxu neve sa është boll për neve? Nuk e dinë konsulentët ndërkombëtarë.

Ditmir Bushati: Ne punojmë me Bankën Botërore, Komisionin Evropian apo me Bashkimin Evropian. Këto janë partnerët kryesorë, të cilët mbështesin zhvillimin e…

Jeta Xharra: A keni punuar me bizneset, me qytetarët, a i keni pyetur?

Ditmir Bushati: Po patjetër, ne e kemi pranuar, kryeministri e ka pranuar publikisht një lloj deficiti që ne kemi pasur në momentin e parë dhe në komunikim dhe besoj se ky deficit është tejkaluar. Në momentin kur të gjitha strukturat e Qeverisë, vetë koncesionari dhe strukturat ligj zbatuese janë futur në një komunikim më të zhdërvjellët me të gjitha grupet që preken nga aplikimi i kësaj tarife.

Jeta Xharra: Si ministër i Punëve të Jashtme, nuk po prej ju me mi kallxu detajet e ndoshta infrastrukturave rrugore, por çka po du me të pyet në aspekt të politikës së Jashtme, a nuk po e shesim një vizion të madh të bashkëpunimit ekonomik, kulturor, arsimor për të cilën kemi fol deri tash, ju po mundoheni në atë aspekt, po e shesim për një 10 euro që ko me dominu raportin mes Kosovës dhe Shqipërisë.

Ditmir Bushati: Nuk ka arsye që ne të fokusohemi të pema, kur ne kemi mundësi për t’u fokusuar tek pylli. Tarifa është instrument, siç e theksova për me mirëmbajt rrugën, në mënyrë që unë e ti kur të kalojmë në atë rrugë në kuptimin figurativ të fjalës, ne të kemi një standard të admirueshëm. Në rast se ky standard nuk do të garantohet, atëherë natyrisht që do të jetë një përgjegjësi shumë e madhe, jo thjesht për konçesionarin, por për shtetin, se në këtë rast po flasim për ushtrimin e një përgjegjësie publike.

Jeta Xharra: A s’bën kronologjia me qenë, njëherë me i ndërtu ato ura masnej me i marrë paret? ‘Tak somunin, tak lekun’, e jo njëherë ‘tak lekun e masnej somunin’.

Ditmir Bushati: Jo, e thash është një herë tjetër, shteti shqiptar në këtë rast është deficitar ndaj shtetasve të vet, pikërisht sepse ka marr borxhin tek xhepat e qytetarëve në kuptimin figurativ të fjalës dhe nuk e ka përfundu dot rrugën. E njëjta pyetje mund të shtrohet fare mirë: A nuk duhet të përfundonte njëherë thellimi i Portit të Durrësit dhe kthimi i Portit të Durrësit në portën hyrëse, jo thjesht për Shqipërinë por edhe për Kosovën, Maqedoninë e vende të tjera të rajonit, e më pas të bëhej rruga. A do të duhej të ishte rruga me kaq korsi e me aq korsii? Të gjitha këto janë çështje të një karakteri teknik dhe ne këtu po flasim për një çështje tjetër, pra për një tarifë që do të shërbejë si një instrument për ta mirëmbajtur rrugën dhe për të garantuar siguri.

Jeta Xharra: Mirë, kah aspekti praktik po tingëllon ndoshta e arsyeshme, por kur e din që jeni Qeveri e majtë e Shqipërisë dhe po e bëni një vendim kaq të djathtë, pse po e quani veten të majtë pra?

Ditmir Bushati: Ne jemi Qeveri e qendrës së majtë dhe dallohemi për shkak të politikave të cilat ne aplikojmë. Por konçesionimi i rrugëve, ndërtimi i rrugëve në këtë mënyrë për të cilën ne po flasim nuk është një politikë as e majtë as një politikë e djathtë. Ne mendojmë që po, në këtë rast kemi aplikuar diferencime sidomos për banorët që jetojnë në atë zonë, për t’i ardhur në ndihmë apo për t’ju përshtatur nevojave të tyre.

Jeta Xharra: A ka edhe rrugë dytësore për ata që s’i kanë 10 euro?

Ditmir Bushati: Po, ka edhe rrugë dytësore por t’ju them një gjë. Edhe Roma nuk u bë dot në një ditë, ajo që ne e shohim. Edhe sot për sot rrugët e tjera që po ndërtohen në Shqipëri. Po të shohësh rrallë gjen një rrugë të përfunduar nga fillimi deri në fund. Në asnjë vend, në perëndim të paktën, kur shkon nga një qytet në një tjetër nuk duhet të kalosh nëpër unazën e qytetit apo nëpër qendrën e qytetit, por përgjithësisht kalon nëpër by pass-e. Dhe t’ju them tani se po dalim në diskutimin infrastrukturor. Në këtë pikë ne kemi defiçite ende, ne ju dhe vendet e tjera të rajonit.

Jeta Xharra: Pse s’po e kryni një rrugë dytësore mandej me i qit? Një rrugë dytësore s’ekziston normale për me shku deri në Tiranë.

Ditmir Bushati: Edhe ju ndoshta dëshironi që të keni, nuk e di me çfarë makine vozitni, por ndoshta dëshironi të keni edhe ‘Mercedes’ përveçse ‘Peugeot’, tash t’i bëj reklamë unë tani ‘Mercedesit’. Çështja është cilat janë mundësitë tuaja, kështu është edhe puna me rrugët. Cilat janë mundësitë që ka nja Qeveri, një shtet për t’i shërbyer qytetarëve të vet.

Jeta Xharra: Cila është rruga dytësore? Sa gjatë të duhet përmes rrugës dytësore me mbërri në Tiranë?

Ditmir Bushati: Sot për sot është përcaktuar kjo lloj politike sepse deri dje dhe deri pardje për me shku nga Prishtina deri në Tiranë duhej një ditë. Sot duhen dy orë, dy orë e gjysmë, tre orë ose tre orë e gjysmë në varësi të trafikut. Por dimë që ka edhe aksidente, ka bllokime rrugësh.

Jeta Xharra: Nesër duhen dy orë e gjysme 10 euro. Ne kemi më shumë kohë se pare, ka njerëz që kanë më shumë kohë se pare, çka me bo njerëzit që kanë më shumë kohë se pare?

Ditmir Bushati: Po ky është diskutim filozofik, ndoshta për faktin që ka njerëz që kanë më shumë kohë se pare, shoqëria jonë është këtu ku është dhe s’është aq e zhvilluar sa ne do të donim të ishte.

Jeta Xharra: Mirë, për me përfundu këtë temë. Pyetjet që janë shtruar kohëve të fundit, po du edhe të fundit për rrugë me adresu. Shqipëria ka autostradë edhe prej Durrësit deri në Vlorë e nuk jeni tu e taksu autostradën, por jeni tu e taksu Kukës deri në Durrës. Qysh i përgjigjeni njerëzve që mendojnë: Aha, veriorët po i taksoni, e s’pe taksoni shqiptarin që vjen prej Italisë, vjen në Durrës shkon në Vlorë, atë nuk po e taksoni.

Ditmir Bushati: Mendoj që do të ishte gjëja më e gabuar që të ndanim shqiptarët në gegë e toskë, veriorë e jugorë. Unë vet jam me origjinë nga dy prindërit e mi nga Shkodra. Ime shoqe, bashkëshortja ime është nga Elbasani. Shqiptarët myslimanë, katolikë, ortodoksë, njerëz që s’besojnë në Zot, apo që s’e praktikojnë asnjë lloj besimi fetar. Ka një harmoni besoj të mrekullueshme të cilat duhet të çimentohet më tej. Mund t’ju them që është një deklarim publik nga ana e kryeministrit dhe ministrave përgjegjës për këto çështje që edhe për rrugët e tjera edhe për investime të tjera në Shqipëri, do të ndiqet i njëjti model.

Jeta Xharra: Nuk kam pa që keni kriju vende të stop-it në Vlorë, për kuksianët jeni ngutë…

Ditmir Bushati: Do të ndiqet i njëjti model në mënyrë graduale. Për kuksianët jo vetëm nuk jemi ngutë, por siç ju thash ka një politikë diferencuese dhe tarifë simbolike për ta.

Jeta Xharra: 5 euro nuk janë simbolike, 1 euro kish qenë simbolike…

Ditmir Bushati: Për kuksianët është 1 mijë lekë të vjetra.

Jeta Xharra: Në Ohër shkon për 3 euro është katër orë autostradë.

Ditmir Bushati: Për kuksianët është 100 lekë të reja, 1,000 lekë të vjetra që i themi ne në gjuhën e zakonshme.

Jeta Xharra: A bon edhe ne me u trajtu si kuksianë. Unë jam prej Gjakove, nëse veç po hyjmë qaty. i bjen qashtu Malësia e Shkodrës, a bon për gjakovarët çake dorën, 150 lekë po t’i japim. A bon me pas dallime kështu nëse po bojka?

Ditmir Bushati: Tani kjo u bë si ajo çështja e pazarit kur shkon…

Jeta Xharra: Nëse veç po bojmë studime fizibiliteti, është dasht me na pyet neve qytetarët e Kosovës sa e kena takatin? Neve gjakovarëve është dasht me na pyet…

Ditmir Bushati: Juve ndër të posaçmit.

Jeta Xharra: Po shkojmë te qëndrimi zyrtar i Tiranës, po më intereson tash te opsionet të cilat po diskutohen mes Hashim Thaçit dhe Vuçiqit që kanë të bëjnë me dikush i quan ndërrime territoresh, dikush korrigjim të kufijve, shkëmbim. Cili është qëndrimi i Tiranës për këto “alleshvërishe” që po diskutohen?

Ditmir Bushati: E para, Tirana nuk e ka asnjë qëndrim për çka mendon dikushi dhe çka thotë askushi. Për çka mund të deklarojë dikushi në konferencë shtypi, apo askushi në Twitter, Instagram apo Facebook. Tirana zyrtare ka folë për çështjen e dialogut ndërmjet Kosovës dhe Serbisë dhe kam parasysh këtu Presidentin e Republikës, kryetarin e parlamentit, kryeministrin, unë si ministër i Jashtëm, kryetarin e Partisë Demokratike që  është forca më e madhe e opozitës. Përgjithësisht  personalitetet politike shqiptare që kanë një kontribut, ka një dhembshuri dhe ka një ndjeshmëri në të njëjtën kohë përveçse dhembshurisë për zhvillimet në Kosovë dhe botën shqiptare në përgjithësi.

Jeta Xharra: A po besoni që kjo është edhe një grusht mizash që vetëm është qitë qashtu? A ka diçka përnime në këtë?

Ditmir Bushati: Dhe në këtë pikë me lejoni që të jem shumë i qartë me ju dhe me ata që na ndjekin. Nuk është e ndershme që t’i kërkohet Tiranës që të japi një qëndrim për diskutime të cilat nuk janë të përkthyera as një platforma dhe as në ide të mirë zhvilluara. Tirana zyrtare dhe Prishtina zyrtare kanë një komunikim dhe bashkëveprim shumë të ndërsjellë për të gjithë ecurinë e procesit të dialogut ndërmjet Kosovë dhe Serbisë për të gjithë ecurinë e dialogut.

Jeta Xharra: A keni bashkëveprim për çeljen e temës së kufijve?

Ditmir Bushati: Dhe po ju them që deri më sot kemi pasur dhe është gjithmonë e shëndetshme për të kuptuar se cili është niveli i zbatimit të angazhimeve në pjesën teknike.

Jeta Xharra: Mirë, a  po thuni që Hashim Thaçi nuk ju ka informu juve për platformën e tij për me çelë çështjen e ndërrimit të territoreve?

Ditmir Bushati: Me gjithë respektin që unë kam për punën tënde dhe për punën e komunitetit që përfaqëson, po ju them edhe një herë tjetër: kjo është temë delikate që shkon përtej presidentit, kryetarit të parlamentit, kryeministrit apo një individi në Kosovë apo në Shqipëri, prandaj do të ftoja miqësisht, jo vetëm ju por të gjithë motrat dhe vëllezërit që janë të interesuar për këtë debat në Kosovë, për të mos ta personalizuar sepse e di edhe nga përgjegjësia ime personale në një dialog të rëndësishëm që ne kemi hapur me Greqinë që çështjet e tilla janë çështje delikate dhe është e rëndësishme që të kuptojmë që pjesa  e dialogut politik për Kosovën dhe Serbinë duhet të jetë më vështirë, më sfiduese çështjet që janë trajtuar në dialogun teknik që kanë lidhje me pritshmëritë që kanë qytetarët. Dhe ato çështje nuk janë të papërfillshme, sepse janë çështje që kanë të bëjnë me energjinë, me telefoninë, me njohjen e ndërsjellë të diplomave, më lëvizjen e lirë të njerëzve, me bllokimin e veriut.

Jeta Xharra: Qysh mujn njerëzit që s’po mujn mu marrë vesh për energji, për diploma m’u marrë vesh për territore? Qysh po mujn për jeta të njerëzve me u marr vesh?

Ditmir Bushati: Kjo është një çështje tjetër, këtu unë e ndaj shqetësimin që ju ngritni në trajtën e kësaj pyetje. Sepse thelbi i këtij procesi në fakt është që si Kosova, si Serbia një ditë shpresojmë që të jetë sa më e shpejtë, të jenë anëtare me të drejta të plota në Bashkimin Evropian. Siç thoshte Monet dhe Schuman që ishin edhe arkitektët e Evropës së sotshme është integrimi në kuptimin funksional  të fjalës, pra kur unë, ti edhe pse mund të mos ta duam shumë njëri- tjetrin na bashkon interesi sepse nga energjia fitojmë të dy, na bashkon interesi sepse nga njohja e ndërsjellë e diplomave përfitojmë të dy, na bashkon interesi sepse nga telefonia paguajmë më pak para si unë dhe si ti e kështu me radhë dhe natyrisht se kjo ka nevojë për një reflektim të esëllt që nuk bëhet dot as në studio televizive dhe as nga penxherja e Facebook-ut.

Jeta Xharra: Tash po du me t’pytë si njeri që gati një dekadë je ministër i punëve të jashtme, po më duhet përvoja e Ditmir Bushatit si këshillë në faktin, konsideroje hipotetikisht po të pyes a ia vlen barra qiranë me e dhanë veriun e Kosovës për Luginë të Preshevës apo duhet me ja shtu edhe Sanxhakun, Ulqinin, Kumanovën, nashta Shkupin, Pollogun… a din ku ndalen këto pazare, a ia vlen?

Ditmir Bushati: Jeta, nuk kam dëgjuar asnjë deklaratë të asnjë personaliteti në Kosovë që të thojë apo të bëjë fjalë për cedim të territorit të Kosovës, nuk e kam dëgjuar asnjë dhe për sa kohë nuk ka folur asnjë…

Jeta Xharra: Po na nuk hajmë bari, zoti Ministër që nëse e merr Luginën duhesh me dhanë diçka. Çka ka me dhanë, veriun, tokën e babës s’ka me ja dhanë ai, ka me dhanë diçka?!

Ditmir Bushati: Edhe një herë, nuk kam dëgjuar asnjë sot për sot. Ju thashë kjo është një temë aq e mprehtë saqë çdo kush që flet në mënyrë hipotetike thjesht dhe vetëm bën gabimin e radhës. Edhe mua shpesh më është kërkuar në bisedime me Greqinë, edhe kryeministrit po e po, edhe ministrit të jashtëm grek dhe kryeministrit grek, që qoftë nga opozita qoftë nga opinion publik, na nxirrni dhe na tregoni platformën, na nxirrni dhe na tregoni strategjinë, taktikën etj etj.

Jeta Xharra: Zoti Bushati arsyeja që po të shtyej në këtë është se s’di ju në Shqipëri po ne jemi djegë shumë, na u ka djegë tamli tash po i fryejmë kosit. Po i rrimë gati se tri vjet jena blloku për një demarkacion me Malin e Zi, të fundit jemi për vizat edhe për atë po i rrimë gati kësaj çështje që tash po çelet çështja e kufinit. Po du me shku te pyetja kur i patëm na, po e zëmë që edhe nëse nuk e han bari këtë ide apo nuk e han pazari, atë që na kanë thanë përfaqësuesit e Luginës së Preshevës është që edhe nëse kjo ide nuk shkon më së paku po presim që me këtë debat qeveritë e juaja në Prishtinë e Tiranë me na shti në buxhet, me na ndihmu qashtu qysh i ndihmon Serbia serbëve të Kosovës që e jep gjysmë milioni në vit a në fakt Kosova i ka dhanë 40 mijë për 1 maternitet me nxe i ka dhanë 40 mijë. Pyetja është për ju, çka jeni tu bo ju për të drejtat e qytetarëve në Luginën e Preshevës me kërku të paktën barazi siç e kanë serbët ktu?

Ditmir Bushati: E para unë e vlerësoj, e kam thënë edhe në një intervistë për media në Tiranë që e vlerësoj qëndrimin e lidershipit të Kosovës për të përfshirë çështjen e Luginës në dialog dhe për të përfshirë mbi të gjitha liritë dhe të drejtat themelore që duhet të gëzojnë shqiptarët e Luginës

Jeta Xharra: Po deri qetash nuk e ka përfshi në dialog, 40 mijë euro i ka dhanë në histori të Kosovës, qeveria. A është përfshirje e sinqertë a vetëm me qitë si ‘piun’ me lujtë pak me 1 territor?

Ditmir Bushati: Po ju kujtoj këtu gjithashtu edhe qëndrimin e kryeministrit Rama gjatë vizitës së tij në Beograd në 2014 dhe ndalesën që pati në Luginë kur deklaroi ekzaktësisht atë që ju sapo thatë që shqiptarët që jetojnë në Luginë nuk mund të kenë më pak të drejta se serbët që jetojnë në Kosovë. Në këtë kontekst Kosova nga pikëpamja kushtetuese dhe nga pikëpamja normative la përcaktuar një standard të admirueshëm, më pas mënyra se si zbatohet ky standard në praktikë se çfarë duhet të bëjmë ne më shumë, a mjafton vetëm materniteti, vetëm të drejtat e studimit, a duhet të bëjmë shumë më tepër për politikat për ta nxjerrë Luginën nga varfëria dhe nga një tendencë për ta asimiluar këtu jam qind për qind dakord me ju që ka shumë më tëpër nevojë

Jeta Xharra: Sot një gjë praktike, abetarja e Shqipërisë a lexohet dhe a shkon, a transportohet normal në shkollat e Preshevës qashtu qysh lexohet abetarja e Serbisë në veri të Kosovës? A e dini këtë, a keni mujtë me e arritë këtë?

Ditmir Bushati: Ju thashë pra, ky është një proces, i cili është në evoluim.

Jeta Xharra: Moti ka qenë Edi Rama në Beograd dhe ua ka premtu..

Ditmir Bushati: Dakord, dakord, unë po vij nga Shkupi, edhe në Shkup ka një diskutim a duhet që në momentin që çelet ndryshimi i kushtetutës të përfshihen edhe elemente që kanë të bëjnë me barazinë e plotë për t’u sanksionuar në kushtetutë ndërmjet maqedonasve dhe shqiptarëve, që përbëjnë dy komunitetet kryesore shtetndërtuese dhe shtetformuese në Maqedoni dhe për këtë ka opinione nga më të ndryshmet ‘për’ dhe ‘kundër’. E njëjta gjë mund të thuhet fare mirë edhe në raport me të drejtat e shqiptarëve që jetojnë në Luginën e Preshevës dhe në politikë dhe sidomos në politikë të jashtme për fat të keq zgjedhjet janë shumë të kufizuara dhe politikanët apo ushtruesit e politikës jashtme detyrohen për të vendosur në një listë prioritare.

Jeta Xharra: Abetarja kur ka me ju shku qytetarëve të Preshevës me lexu prej saj?

Ditmir Bushati: Abetaren, qytetarët e Preshevës e kanë edhe kjo nuk mjafton sepse ende sot e kësaj dite ne dhe Serbia për shembull nuk kemi arritur dot që të kemi një marrëveshje për  njohjen e ndërsjellë të diplomave që do të thotë, një i ri nga Presheva që mbaron universitetin në Tiranë dhe diplomohet dhe bëhet mjek nuk e ushtron dot profesionin atje sepse nuk i njihet kjo diplomë, dhe ky është një hendikep shumë i madh dhe ky është një hendikep që zgjidhet vetëm politikisht nuk zgjidhet dot më as me tytën e revolverit dhe as me tanke, zgjidhet politikisht dhe ne jemi futur në një proces tjetër, të gjitha vendet e rajonit.

Jeta Xharra: E kam dëgju qëndrimin që dhatë këtu, jeni konsistentë qysh e keni dhanë që disa muaj për të cilën po deklaroheni në media mirëpo më fal që po ju them po nuk e kam dëgju Edi Ramën duke e thënë të njëjtën. Pse po heshtë Edi Rama?

Ditmir Bushati: Edi Rama e ka thënë që në 2014, ka qenë i pari që e ka thënë për hir të së vërtetës mund të ju them se serbëve nuk u pëlqeu shumë ky deklarim i Edi Ramës dhe ky…

Jeta Xharra: Por nuk ka deklaru për çështjen e kufijve. Prej se ia ka nisë Hashim Thaçi me folë për ndërrim kufijsh, marrje të Luginës, bashkim me Kosovë nuk e kemi dëgju Edi Ramën duke dhanë naj mendim!

Ditmir Bushati: Më vjen keq duhet të jem i qartë në këtë pikë, ju thashë presidenti i Republikës, kryetari i parlamenti, kryeministri, dhe drejtuesit e opozitës kryesore në Shqipëri, të gjithë kanë folur për këtë çështje dhe nëse do të më duhej mua të them se cili është emërues i përbashkët i qëndrimeve të drejtuesve kryesorë të Tiranës zyrtare mund të ju them a) mbështetesim pa rezerva dialogun Kosovë – Serbi, b) mendojmë se procesi i normalizimit dhe dëshirojmë që procesi i normalizimit duhet të normalizojë këto marrëdhënie dhe të pasjellë njohjen e ndërsjellë, c) është e nevojshme që përmes këtij procesi të ndërtohet sa më shumë të jetë e mundur një konsensus politik brenda Kosovës. Ju e keni shtetin tuaj, në këtë proces të certifikohen konsolidimi i Kosovës si shtet.

Jeta Xharra: Po lidershipi kosovar është për ngutë, po thotë që kurrë s’ka me njoftë, nëse nuk i japim diçka Serbisë nuk ka me njoftë Serbia, a është e vërtetë?

Ditmir Bushati: Ju nuk besoj se prisni për çdo çështje, për çdo tymnajë që mund të bëhet objekt diskutimi në Kosovë që të flasë presidenti, kryetari i parlamentit, kryeministri apo opozita.

Jeta Xharra: Këtë tymnajë po e bën vet presidenti i Kosovës, po e kuptoj e s’po presim me komentu gjithçka!

Ditmir Bushati: Kryeministri Rama ka bërë thirrjen për një debat strategjik, për një gjithëpërfshirje dhe përforcimin e kohezionit të lidershipit politik në Kosovë përballë kësaj çështje

Jeta Xharra: Si këshillë kosovarëve, si njeri që e vizitoni Brukselin rregullisht edhe po diskutoni për kualifikim e Shqipërisë, Serbia po don me u kualifiku për me hy në BE në 2023, synimin e ka 2025, a mendoni ju si dikush që e njihni Brukselin që kanë me leju hyrjen e Serbisë në Bashkim Evropian në bisedat që i keni prapa skenave me diplomatë, a ka me u leju hyrja e Serbisë pa njohjen e Kosovës?

Ditmir Bushati: Nuk ka nevojë që unë të jap një opinion personal për këtë çështje, unë e kam edhe mendimin tim personal për këtë çështje por, unë për këtë rast dua t’i referohem strikt qëndrimit të Bashkimit Evropian, i cili ka thënë qartë se Serbia pa e njohur Kosovën nuk anëtarësohet dot në BE.

Jeta Xharra: Nuk ka thanë kështu zoti Bushati, s’po di ju çka keni lexu. Ka thanë ju pa i ndreqë çështjet mes fqinjëve nuk do të hyni (në BE)!

Ditmir Bushati: Një sekond ta mbaroj vetëm edhe këtë gjë. Fakti që Serbia ka fillu bisedimet për kapitullin e 35 që në thelb është normalizimi i marrëdhënieve me Kosovën

Jeta Xharra: Nuk nënkupton njohje, munden me normalizu pa njoftë

Ditmir Bushati: Nuk ka normalizim pa njohje dhe nuk ka asnjë naiv në klasën politike të Kosovës sado të jesh kundërshtare sado t’i kritikosh për çështje nga më të ndryshmet, kur vjen puna te ky proces nuk kam takuar asnjë naiv në politikën e Kosovës e as në Shqipëri që mendoj se procesi i normalizimit të marrëdhënieve nuk do të finalizohet, kurdo që do të jetë kjo ditë me njohjen e ndërsjellë, koncepti i normalizimit…

Jeta Xharra: Dhe po beson aty, që Evropa s’ka me lanë Serbinë me hi pa e njoftë a je i bindun?

Ditmir Bushati: Absolutisht, as Bashkimi Evropian nuk do të lejojë e as Serbia nuk do të lejojë të jetë anëtare e Bashkimit Evropian po as Kosova nuk avancon dot shumë në këtë proces pa e normalizu marrëdhënien e saj me Serbinë. Nuk mendoj nga ana tjetër dhe bie dakord me lidershipin politik të Kosovës se edhe status quo-ja të jetë një zgjidhje afatmesme apo afatgjatë as për Kosovën e as për Serbinë, nuk i intereson as Kosovës dhe as Serbisë që të kemi një konflikt të ngrirë të cimentuar këtu në Ballkanin Perëndimor sepse me të vërtetë është një proces që ushtrohet në mes të Kosovës dhe Serbisë me ndërmjetësimin e Bashkimit Evropian falë mbështetjes së SHBA-ve.

Jeta Xharra: …të cilat po thonë urdhëroni nëse doni me u marrë vesh për territor, merrnu vesh!

Ditmir Bushati: SHBA-të me të drejtë po i thonë lidershipit në Kosovë dhe në Serbi që ne kemi investu mjaft për këtë rajon, ju kemi nxitur edhe në procesin e dialogut teknik për t’u marrë vesh për një sërë çështjesh, tani po ju kërkojmë që, po ju japim lirinë dhe kreativitetin e duhur që ju të shkoni drejt një zgjidhje, e cila jo vetëm ju intereson dy palëve pra duhet të biem dakord unë e ti për të ardhur në këtë studio apo për të bërë këtë intervistë apo duhet të biesh dakord ti nëse unë kam dëshirë të jap këtë intervistë të më intervistosh në këtë studio, pra unë nuk e kuptoj pse duhet të ketë frikë në këtë proces, në këtë proces është e rëndësishme që të ketë kontribute dhe gjithpërfshirje por jo frikë dhe në rast se ju dy palët do të gjeni një zgjidhje që është e pranueshme  për të dyja palët atëherë edhe unë dua që të shoh përmbajtjen e kësaj marrëveshje në mënyrë që kjo marrëveshje të jetë e mirë jo vetëm për ju të dy si palë por, të mos krijojë turbulenca për pjesën tjetër.

Jeta Xharra: Zoti Bushati, këshilla juaj, çka duhet të bëjë Kosova për me njoftë pesë vendet e BE-së që nuk e kanë njoftë?

Ditmir Bushati: Kosovën e kanë njoftë mbi 90 për qind të shteteve demokratike të botës. Personalisht së bashku me zotin Thaçi, me zotin Pacolli kemi qenë në UNESCO para disa kohësh në Paris, kur u bë votimi për Kosovën, i kam përjetu dy ndjenja, një ndjenjë frustrimi që Kosova nuk arriti të merrte dot dy të tretat e votave pavarësisht përpjekjeve maksimale që u bënë sepse e tillë është organizata por, nga ana tjetër një ndjenjë lumturie dhe krenarie që Kosova mbështetej nga boshti i demokracive perëndimore. Sot për sot është shumë e rëndësishme që Kosova të konsolidojë aleancën me këtë bosht dhe unë e përshëndes deklarimin e lidershipit në Kosovë kur thotë që çdo marrëveshje të mundshme me Serbinë do ta arrijmë në koordimin vetëm me SHBA dhe BE, kjo do të thotë qartësi strategjike.

Jeta Xharra: Me Bashkimi Evropian, me pesë shtetet që nuk e ka njohur Kosovën, qysh me punu me ato. A ke ndonjë këshillë me na dhanë?

Ditmir Bushati: Besoj se e keni lexu edhe ju Arjuellin ku thotë se ca janë më të barabartë se disa të tjerë dhe Bashkimi Evropian siç e dimë ka disa vende që janë lokomotivë e Bashkimi Evropian siç është rasti i Gjermanisë, Francës. Mbretërisë së Bashkuar sado që është në diskutime për të dalë nga BE-ja prapëseprapë ka investu shumë në sigurinë, stabilitetin e këtij rajoni me u marrë edhe me këto pesë shtete por së pari duhet me u konsolidu me këtë aleancë.

Jeta Xharra: Po afrohet 28 Nëntori, A e dini sa marrëveshje i patët nënshkru 28 Nëntorin e kalum me Kosovën?

Ditmir Bushati: Nuk i kam numëruar.

Jeta Xharra: 12 prej të cilave 5 a 6 kanë të bëjnë me Ministrinë e Punëve të Jashtme, sa po arrini me i implementu ato marrëveshje?

Ditmir Bushati: Nuk i kam numëruar se sa marrëveshje i kemi firmosur nëntorin e kaluar, mund të ju them që këtë nëntor ne do të takohemi në Pejë, fokusi kryesor i mbledhjes do të jetë ekonomia, ka disa çështje që kanë të bëjnë qoftë me unifikimin e praktikave doganore dhe krijimin e Durrësit si një portë hyrëse të përbashkët  për mallrat që kanë destinacion final Kosovën, e dyta për lehtësirat në kufi, natyrisht e kuptojmë shumë mirë që Kosova është në procesin e liberalizimit të vizave.

Jeta Xharra: E në të kaluarën për doganë, pikërisht e patët deklaru që Kosova ka faj që nuk po aplikohet marrëveshja e doganës, qysh jemi sot me atë marrëveshje?

Ditmir Bushati: Është si në shtëpinë tonë, se ne jemi motra e vëllezër, sado që të thuash se fajin e ka djali i madh, djali i vogël apo vajza e madhe apo vajza e vogël prapëseprapë faji mbetet brenda familjes.

Jeta Xharra: Na në familje s’ja kishim lypë pesë euro me udhëtu deri te ti, s’jemi bash vëlla e motër qetash!

Ditmir Bushati: Unë mendoj që edhe në familje që ne ekonominë e tregut kanë ndryshuar gjërat sepse që ta mësosh fëmijën që në moshë të re të fillojë të punojë, që t’i kuptojë rëndësinë punës.

Jeta Xharra: Çka mundet të bëjë Shqipëria në NATO për me e ndihmu transformimin e FSK-së në ushtri?

Ditmir Bushati: Besoj se nuk përbën surprizë për askënd këtu por të them që Shqipëria është mbështetëse e zjarrtë jo vetëm e transforminit të FSK-së por, edhe e nevojës për një partneritet ndërmjet NATO-s dhe Kosovës.

Jeta Xharra: A mendoni që tash është koha që FSK-ja me u shndërru në ushtri, a mendoni që duhet me pritë edhe pak, çka kishit me thanë?

Ditmir Bushati: Pyetja se a mendoni se a duhet me u transformu FSK-ja në ushtri duhet t’ia bëni politikanëve në Kosovë.

Jeta Xharra: Edhe vëllezërve dhe motrave…!

Ditmir Bushati: Edhe vëllezërve dhe motrave por, ja thotë në konfidencë e jo para kamerave, transformimi i FSK-së është vetëm njëri element, anëtarësimi në NATO apo rruga drejt anëtarësimit në NATO është një proces politik dhe ne që në 2013-ën e kemi kërkuar që NATO të ketë një raport special partneriteti me Kosovën aq më tepër KFOR-i si misioni më i madh i NATO-s është ën Kosovë. Në samitin e fundit të qershorit të NATO-s, nuk e di sa është përcjellë këtu ka një element progresiv në konkluzione, e para nuk ka më referencë për rezolutën 1244, ka një paragraf që i dedikohet Kosovës dhe Ballkani Perëndimor duke u konsideruar si një rajon i një rëndësie strategjike për NATO-n nxitet që të ketë raporte më të forta bashkëpunimi. Se në çfarë formati do të jetë  ky raport mbetet të shihet dhe të punojmë se deh këtu ndoshta herën tjetër do të më thuash çka u bë, por janë katër shtete anëtare që ende nuk e njohin Kosovën. Ne si Shqipëri kemi kërkuar që NATO të tregohet kreative, fleksibël siç është treguar BE-ja, pra të ofrojë një proces bashkëpunimi dhe të qëndrojë neutral për sa i përket shtetësisë së Kosovës siç ka bërë BE-ja duke i krijuar mundësi edhe për marrëveshjen e stabilizim-asocimit dhe shpresoj në dhjetor edhe për liberalizimin e vizave.

Jeta Xharra: Për fund, për shkak se kam qejf me marrë përvoja të mira të Shqipërisë, na u ka paraqitë problemi në Kosovë i dëmtimit të lumenjve prej hidrocentraleve të vogla. Po më intereson me ditë se çfarë mësimi mundet me marrë prej Shqipërisë, a ia vlen disa megavatë energji elektrike për me i dëmtu lumenjtë sepse kemi njerëz që kanë luftu për Valbonë dhe kanë ardhë kanë mbajtë protesta , gjithashtu po planifikojnë me mbajtë protesta për lumenjtë e Kosovës. Çka keni mësu ju që mundemi me marrë prej jush?

Ditmir Bushati: Me të thënë të drejtën nuk është kurrë turp me thënë që s’kam ekspertiza por s’kam mundësi me i dhënë mend dikujt për këtë çështje sepse shkon jashtë ekspertizës, shkon jashtë mundësive të mia. Kam lexu vetëm tezat për zhvillimin e qëndrueshëm dhe Shqipëria mund të jetë një laborator i mirë për të kuptu të mirat por edhe gabimet që ne i kemi bërë sidomos gjatë procesit të tranzicionit.