Ndërsa njohjet e Palestinës shtohen, qëndrimet e shteteve ballkanike formësohen nga gjeopolitika

Sllovenia e ka njohur Palestinën e shkatërruar nga lufta si të pavarur, por disa vende ballkanike preferojnë të qëndrojnë të heshtur dhe të ndjekin drejtimin e Shteteve të Bashkuara – ndërsa të tjerë e njohën shtetësinë palestineze dekada më parë, ndërsa ishin nën sundimin komunist.

Sllovenia këtë javë u bë vendi i fundit që njohu Palestinën si një shtet të pavarur, ndërsa numri i të vdekurve nga operacionet ushtarake të Izraelit në Gazë vazhdon të rritet.

“I dashur popull i Palestinës, vendimi i sotëm përfundimtar i Sllovenisë është një mesazh shprese dhe paqeje. Ne besojmë se vetëm një zgjidhje me dy shtete mund të çojë në një paqe të qëndrueshme në Lindjen e Mesme”, tha ministrja e Jashtme e Sllovenisë Tanja Fajon në një deklaratë në X.

Votimi i së martës në parlamentin slloven në mbështetje të njohjes së pavarësisë së vendit erdhi vetëm disa ditë pasi Spanja, Norvegjia dhe Irlanda njohën gjithashtu Palestinën si shtet.

Para kësaj, vetëm shtatë vende anëtare të BE-së e njihnin Palestinën, shumica e tyre e kishin bërë këtë kur ishin nën sundimin komunist.

Në Ballkan, disa vende njohën gjithashtu sovranitetin palestinez kur ishin nën sundimin komunist. Por një votim i kohëve të fundit në Asamblenë e Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara tregoi se si shtetet e Ballkanit janë aktualisht të përçarë për këtë çështje.

Më 10 maj, Asambleja e Përgjithshme miratoi një rezolutë duke deklaruar se “Shteti i Palestinës është i kualifikuar për anëtarësim në Kombet e Bashkuara … dhe për këtë arsye duhet të pranohet për anëtarësim në Kombet e Bashkuara”.

Bosnja dhe Hercegovina, Greqia, Mali i Zi, Serbia dhe Turqia votuan pro rezolutës, ndërsa Shqipëria, Bullgaria, Kroacia, Maqedonia e Veriut dhe Rumania abstenuan.

Vendet që kanë lidhje të ngushta ekonomike ose politike me Izraelin, ose që në politikën e tyre të jashtme udhëhiqen nga Shtetet e Bashkuara, shpesh janë të kujdesshëm për të treguar mbështetje të hapur për palestinezët. Vendet me popullsi të madhe myslimane shpesh janë shumë më dashamirës.

Por nuk është gjithmonë aq e thjeshtë, siç tregon sondazhi i BIRN për qëndrimet e vendeve të Ballkanit ndaj shtetësisë palestineze.

Njohës pa mëdyshje

Mali i Zi dhe Palestina vendosën marrëdhënie diplomatike menjëherë pas njohjes së tyre reciproke, e cila ndodhi pas rivendosjes së pavarësisë së Malit të Zi në 2006.

Palestina hapi ambasadën e saj në kryeqytetin malazez Podgoricë në vitin 2016; tre vjet më vonë, ambasadori i Podgoricës në Moskë u bë ambasadori i parë malazez në Palestinë në baza jorezidente.

Kur shpërtheu konflikti në tetor 2023, Mali i Zi njoftoi se mbështet të drejtën e Izraelit për vetëmbrojtje brenda kufijve të ligjit ndërkombëtar humanitar, por gjithashtu tha se duhet pasur kujdes për të mbrojtur civilët në Gazë.

Në deklaratat e fundit për konfliktin e Gazës, zyrtarët malazezë kanë theksuar se prioriteti i komunitetit ndërkombëtar duhet të jetë përfundimi i luftës.

Në nëntor 2023, edhe ministri i Jashtëm Filip Ivanoviç tha se Izraeli është një partner jashtëzakonisht i vlefshëm dhe i fortë për Malin e Zi. Por ai tha gjithashtu në mars të këtij viti se Mali i Zi është në favor të një zgjidhjeje me dy shtete për Izraelin dhe Palestinën.

“Ajo që ne në fund të fundit duam të shohim është një fund i konfliktit dhe një shans për të rindërtuar rajonin, duke u dhënë njerëzve mundësinë për të jetuar në paqe dhe prosperitet”, tha ai për Anadolu Agency.

Bosnja dhe Hercegovina e njohu Palestinën si shtet të pavarur në maj 1992, jo shumë kohë pasi fitoi pavarësinë e saj.

Bosnja dhe Hercegovina ka një ambasadë palestineze, me lidhje kulturore, arsimore dhe turistike prej më shumë se dy dekadash. Ndërkohë Izraeli e mbulon Bosnjën dhe Hercegovinën përmes ambasadës së tij në Shqipëri dhe ka pasur marrëdhënie më të mira me entitetin e Republikës Srpska të dominuar nga serbët, e cila ka një përfaqësi në Izrael.

Pikëpamjet në vend janë të ndara që nga përshkallëzimi i konfliktit të Gazës. Ndërsa flamuri palestinez është valëvitur në kryeqytetin Sarajevë dhe Mostar, qytete ku ka popullsi të madhe boshnjake dhe myslimane, flamuri izraelit u shfaq në pjesën me shumicë kroate të Mostarit dhe në Banja Luka, qendra administrative e Republikës Srpska.

Në varësi të përkatësisë etnike, boshnjakët kanë mbështetur ose palestinezët ose Izraelin. Kryetarja e Këshillit të Ministrave të Bosnjës dhe Hercegovinës, Borjana Kristo, e cila është nga partia Bashkimi Demokratik Kroat, HDZ, dënoi sulmin e Hamasit ndaj Izraelit në tetor të vitit të kaluar.

“Unë dënoj pa mëdyshje sulmin e padrejtë dhe brutal nga Hamasi ndaj Izraelit dhe qytetarëve të tij. Ne qëndrojmë fort me Izraelin në këto kohë të vështira”, shkroi Kristo në llogarinë e saj zyrtare X.

Anëtari boshnjak i presidencës trepalëshe, Denis Beciroviç, i bëri thirrje “të gjithë njerëzimit të ndalojë urgjentisht derdhjen e gjakut të pafajshëm dhe t’i japë fund konfliktit”.

“Njerëzit e civilizuar sinqerisht simpatizojnë familjet e viktimave, pavarësisht nga përkatësitë e tyre fetare, etnike apo të tjera. Ndalimi i luftës, arritja e një paqeje të drejtë dhe krijimi i dy shteteve – Izraelit dhe Palestinës – është zgjidhja e vetme afatgjatë”, shtoi ai.

Megjithatë, Milorad Dodik, president i entitetit të Republikës Srpska, i dominuar nga serbët, u përqendrua në atë që ai e përshkroi si “e drejta e Izraelit për të mbrojtur veten” kundër sulmit dhe projektoi flamurin izraelit mbi ndërtesën e presidencës në Banja Luka.

Në Sarajevë ndërkohë, ka pasur tubime masive publike në mbështetje të palestinezëve që nga tetori i vitit të kaluar, më i fundit ishte të shtunën e kaluar.

Turqia ka qenë një nga mbështetësit kryesorë të Palestinës dhe përkrahësit më të fortë që ajo të njihet si një shtet i pavarur.

Presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan e ka përshkruar kryeministrin izraelit Binyamin Netanyahu si një “bandit” dhe ka lavdëruar grupin militant islamik Hamas, sulmi vdekjeprurës i të cilit në Izrael në tetor shkaktoi pushtimin e Gazës.

“Në takimet tona me liderët e huaj, njohja e shtetit të Palestinës dhe ndalimi i masakrave në Gazë janë në krye të axhendës”, tha Erdogan më 23 maj.

Turqia, e cila ka mbajtur marrëdhënie zyrtare me Organizatën për Çlirimin e Palestinës që nga viti 1975, ishte ndër vendet që njohën shtetin e Palestinës.

Sipas Ministrisë së Jashtme turke, Ankaraja mbështet një zgjidhje me dy shtete, me një shtet të pavarur të Palestinës bazuar në kufijtë e saj të vitit 1967 dhe Jerusalemin Lindor si kryeqytet.

Liderë në mosmarrëveshje

Kroacia nuk e ka njohur Palestinën dhe ka marrëdhënie të shkëlqyera diplomatike dhe biznesi me Izraelin, por udhëheqësit politikë në Zagreb janë të vetëdijshëm se shumë qytetarë të vendit janë të tmerruar nga vuajtjet e palestinezëve në Gazë.

Shumica e partive politike kroate janë në mënyrë deklarative në favor të përfundimit të operacioneve ushtarake dhe arritjes së një marrëveshjeje midis palestinezëve dhe Izraelit, por nuk po kërkojnë në mënyrë eksplicite njohjen e Palestinës si shtet.

“Pozicioni ynë i përhershëm bazohet në një zgjidhje me dy shtete, por në një mënyrë të tillë që të arrihet një marrëveshje midis dy palëve”, tha më tej kryeministri kroat Andrej Plenkoviç, i cili është kreu i Bashkimit Demokratik Kroat, HDZ, më 22 maj.

Sipas kushtetutës, presidenti kroat Zoran Milanoviç dhe kryeministri Plenkoviç mbikëqyrin së bashku politikën e jashtme, por ata janë në mosmarrëveshje për shumë çështje ndërkombëtare dhe gjithashtu nuk pajtohen për çështjen e Palestinës.

“Unë kam qenë ndër të parët në Evropë, pas sulmit terrorist të Hamasit më 7 tetor dhe pas reagimit disproporcional dhe të egër të autoriteteve izraelite, që paralajmërova se Izraeli do të humbasë shumë shpejt simpatinë e tij nëse vazhdon kështu, dhe ata vazhduan dhe tani jemi këtu ku jemi”, tha Milanoviç më 22 maj, pasi Norvegjia, Spanja dhe Irlanda njoftuan se do të njihnin Palestinën.

Por Milanoviçi, kur u pyet nga gazetarët për mundësinë e njohjes së Palestinës, ishte më i paqartë: “Nuk është një vendim i lehtë”, tha ai.

Edhe Greqia nuk e njeh Palestinën. Por në një faqe interneti të veçantë për marrëdhëniet greko-palestineze, Ministria e Jashtme thotë se mbështet krijimin e një shteti palestinez të bazuar në kufirin e vitit 1967 dhe me Jerusalemin Lindor si kryeqytet, “i cili do të bashkëjetojë në mënyrë paqësore me Izraelin”.

Greqia ishte ndër shtetet që votuan në maj për pjesëmarrjen e Palestinës me të drejta të veçanta në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së. Por Sotiris Roussos, profesor në Departamentin e Shkencave Politike dhe Marrëdhënieve Ndërkombëtare të Universitetit të Peloponezit dhe kreu i Qendrës për Studimet Mesdhetare, Lindjen e Mesme dhe Islame, tha se pavarësisht kësaj, Athina zakonisht udhëhiqet nga Uashingtoni për këtë çështje.

“Nëse përjashtojmë votën pozitive të Greqisë, të gjitha veprimet e tjera tregojnë se qeveria greke ndjek linjën e SHBA-së”, tha Roussos.

“Nga 2011-2012 e tutje, në Greqi ekziston një perceptim se ajo mund të mbështetet në një aleancë midis Izraelit, Qipros dhe SHBA-së, e cila do të veprojë si një pengesë kundër Turqisë”, shtoi Roussos.

Aleatët e SHBA mbajnë profil të ulët

Shqipëria, e cila e njohu Palestinën në vitin 1988, kur vendi ishte nën sundimin autoritar komunist, ka heshtur në lidhje me luftën e Izraelit në Gazë.

Zyrtarët e lartë e kanë dënuar vetëm sulmin e Hamasit më 7 tetor 2023 dhe në maj të këtij viti, Shqipëria abstenoi në votimin e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së për rezolutën për anëtarësimin e Palestinës në organizatën globale.

Megjithatë, disa qytetarë shqiptarë kanë organizuar disa protesta në Tiranë me moton “Stop gjenocidit në Gaza”, duke dënuar sulmet që kanë lënë të vrarë mijëra civilë dhe fëmijë në Gazë.

Kur u pyet Ministria e Jashtme të Shqipërisë për qëndrimin zyrtar të vendit ndaj Izraelit dhe Palestinës, ministria e referoi BIRN në postimet e ministrit Igli Hasani në X. Hasani ka ripostuar komentet e kryeministrit Edi Rama për konfliktin tre herë që nga tetori, kryesisht në solidaritet me luftën e Izraelit kundër Hamasi.

Në Kosovë, Ministria e Punëve të Jashtme dhe Diasporës ishte gjithashtu evazive për qëndrimin e vendit në lidhje me gjendjen aktuale të punëve ndërmjet Kosovës dhe Palestinës.

“Aktualisht nuk ka marrëdhënie diplomatike mes shtetit të Kosovës dhe Autoritetit Palestinez. Ka komunikime në margjinat e forumeve të ndryshme dhe ne jemi të hapur për të vazhduar dhe thelluar komunikime të tilla”, tha ministria në një përgjigje me shkrim për BIRN.

Autoriteti Palestinez nuk e ka njohur pavarësinë e Kosovës dhe në një intervistë me BIRN në nëntor të vitit të kaluar, ambasadori palestinez në Mal të Zi, Rabi Al Hantouli, nuk la të kuptohej se ky qëndrim do të ndryshojë.

Al Hantouli tha se kishte pasur “disa kontakte” mes Palestinës dhe Kosovës, por çdo gjë me sa duket u ndërpre në shtator 2020 kur, nën presion nga presidenti i atëhershëm i SHBA-së, Donald Trump, Kosova hapi një ambasadë në Jerusalem dhe jo në Tel Aviv.

Shumica e shteteve të OKB-së dhe BE-së nuk e kanë njohur Jerusalemin si kryeqytetin e Izraelit në pritje të një zgjidhjeje diplomatike izraelito-palestineze. SHBA-ja dhe Kosova janë ndër pesë që kanë bërë këtë.

Për Gëzim Visokën, një profesor me origjinë nga Kosova i Studimeve të Paqes dhe Konfliktit në Universitetin e Dublinit, heshtja e Kosovës mbi krizën e Gazës përcaktohej nga lidhjet e saj të ngushta me Izraelin dhe përafrimi i politikës së jashtme me Shtetet e Bashkuara.

“Megjithatë, me kalimin e kohës pati hapësirë ​​për t’u përafruar më shumë me qëndrimin e BE-së për konfliktin ose të paktën për të bërë thirrje më të zëshme për një armëpushim”, tha Visoka.

Duke iu referuar valës së fundit të njohjeve për Palestinën, Visoka pohoi se Kosova mund ta shfrytëzojë këtë mundësi dhe “të ofrojë njohje diplomatike nëse shteti i Palestinës do të përgjigjet dhe do ta njohë Kosovën”.

“Një veprim i tillë do të ishte në përputhje me politikën e BE-së për zgjidhjen me dy shtete dhe nuk do të dëmtonte lidhjet e saj me Izraelin, sepse Izraeli njeh Kosovën dhe Serbinë dhe mban lidhje me ato shtete të treta që ofrojnë njohje për të dyja palët në konflikt”, tha Visoka.

Maqedonia e Veriut nuk është ndër vendet që aktualisht po shqyrtojnë njohjen e Palestinës, thanë për BIRN burime pranë Ministrisë së Jashtme të Maqedonisë së Veriut në kushte anonimiteti.

“Vendi nuk e ka konsideruar një lëvizje të tillë. Kur bëhet fjalë për situatën në Izrael, Maqedonia e Veriut ka dënuar veprimet e Hamasit, ka kërkuar lirimin e pengjeve dhe vazhdimisht ka bërë thirrje për një zgjidhje të qëndrueshme për të gjetur një paqe afatgjatë. Nëse do të ketë disa ndryshime në të ardhmen, kjo do të varet nga administrata dhe qeveria e re në Maqedoninë e Veriut”, tha burimi.

Vendi aktualisht është në proces të transferimit të pushtetit pas zgjedhjeve të përgjithshme të majit dhe Ministria e Jashtme është nën kontrollin e përkohshëm të ministrit në largim, Bujar Osmani.

Komenti i fundit i Osmanit për situatën erdhi në nëntor, kur ai nuk përmendi asgjë për njohjen e mundshme të Palestinës dhe kërkoi vetëm “një zgjidhje afatgjatë dhe të qëndrueshme për paqen mes Izraelit dhe Palestinës”.

Njohjet e periudhës së komunizmit

Serbia trashëgoi vendimin e vitit 1989 nga ish-Jugosllavia socialiste për të njohur Palestinën si një vend të pavarur, por ruan marrëdhënie të ngrohta me Izraelin.

Beogradi vendosi muajin e kaluar të dërgojë 900 tonë ndihma humanitare në Palestinë, por gjithashtu ka eksportuar armë në Izrael me vlerë të paktën 15 milionë euro në të paktën tre dërgesa që nga tetori 2023.

Ndërkohë, një person me shtetësi të dyfishtë izraelite dhe serbe po mbahet ende peng pasi u kap nga sulmuesit e Hamasit në festivalin e muzikës Nova në Izrael më 7 tetor të vitit të kaluar – sulmi që shkaktoi goditjen ushtarake izraelite në Gazë.

Presidenti serb Aleksandër Vuçiç ka dënuar marrjen e pengjeve, por ka thënë gjithashtu se “ne nuk e mbështesim vrasjen e civilëve”. Përveç kësaj, Serbia ka qenë kryesisht e heshtur për luftën në Gazë, veçanërisht kur bëhet fjalë për mizoritë masive të raportuara nga organizatat ndërkombëtare.

Mirko Dautoviç, një profesor i asociuar i marrëdhënieve ndërkombëtare në Universitetin Ëebster në Tashkent, Uzbekistan, shpjegoi se Serbia po përpiqet të mos dëmtojë marrëdhëniet e saj me vendet në mbarë globin që janë mbështetës të Palestinës – “por as marrëdhëniet e saj shumë fitimprurëse me Izraelin nuk duhet të dëmtohen”.

“Nga njëra anë, ne i shesim armë Izraelit dhe nga ana tjetër, ne mbështesim Palestinën në një mënyrë diplomatike dhe politike”, tha Dautoviçi për BIRN.

Ashtu si në Serbi, konteksti gjeopolitik për Bullgarinë ishte i ndryshëm kur regjimi i saj komunist vendosi të njohë Palestinën në vitin 1988.

Sipas faqes së internetit të Universitetit Ushtarak Kombëtar në Veliko Tarnovo, në vitet 1980, kur Bullgaria ishte ende një satelit i Moskës, personel ushtarak nga Organizata për Çlirimin e Palestinës vinte rregullisht për të studiuar në Bullgari.

Megjithatë, mes konfliktit aktual të Gazës, Bullgaria ka mbetur kryesisht pro-izraelite në nivelin diplomatik dhe në të gjithë spektrin politik. Përpara zgjedhjeve të përgjithshme bullgare të 9 qershorit, të mbajtura në të njëjtën ditë me zgjedhjet parlamentare evropiane në vend, konflikti ka marrë vetëm vëmendje modeste.

Nuk ka pasur asnjë reagim ndaj përshkallëzimit ushtarak dhe krizës humanitare në Gazë nga qeveria e përkohshme e Bullgarisë, e cila erdhi në detyrë në prill, dhe zyrtarët ushtarakë kanë qëndruar kryesisht të heshtur për këtë temë.

Një përjashtim i rrallë ndodhi më 23 maj, kur gjatë një audience me Papa Françeskun në Romë, presidenti Rumen Radev, një kundërshtar i ndihmës ushtarake për Kievin, ngatërroi konfliktet në Gazë dhe Ukrainë.

“Sfida më e madhe me të cilën po përballet njerëzimi sot është të gjejë një mënyrë për t’i dhënë fund luftërave të përgjakshme në Ukrainë dhe në Rripin e Gazës, vrasjes së mijëra njerëzve të pafajshëm”, tha Radev. reporter.al

Shkruar nga Përparim Isufi, Hamdi Firat Buyuk, Eleni Stamatoukou, Milica Stojanovic, Azem Kurtic, Vuk Tesija, Fjori Sinoruka, Borislav Visnjic dhe Sinisa Jakov Marusic