Fjalimi i Sekretarit Amerikan Ndez Debatin për Ushtrinë e Kosovës
Vizita e sekretarit të përgjithshëm të NATO-s, Jens Stoltenberg në Kosovë të premten erdhi mes një debati të nxehtë në vend, si edhe në Serbinë fqinje, për një ndryshim të mundshëm në politikën e jashtme amerikane sinjalizuar nga Sekretari i Mbrojtjes James Mattis që do të mund të lejojë apo edhe detyrojë Kosovën të themelojë forcat e veta të armatosura.
Është e paqartë nëse kjo çështje do të jetë pjesë e diskutimeve midis shefit të NATO-s dhe zyrtarëve të Kosovës, dhe po aq e paqartë se si dhe kur ky ndryshim do të arrihet, thonë ekspertët.
Mattis i tha Komitetit të Shërbimeve të Armatosura të Senatit të SHBA-së më 12 janar se statusi i Forcave të Sigurisë së Kosovës duhet të përditësohet.
“Para se të pakësohet prania ushtarake amerikane [në Kosovë], Forcat e Sigurisë së Kosovës duhet të marrin një mandat për t’u kujdesur për sigurinë e brendshme dhe mbrojtjen territoriale, një ndryshim që do të kërkojë ndërhyrje në kushtetutë me mbështetje të parlamentit,” tha Mattis.
“Deklarata e Mattis është një sinjal i qartë… se duhen formuar Forcat e Armatosura të Kosovës “, tha për BIRN Imer Mushkolaj, një analist politik nga Prishtina.
Mattis tha gjithashtu se Serbia gjithashtu të njohë pavarësinë e ish-provincës së saj “përpara anëtarësimit në BE [të Serbisë].”
Deklarata e tij zbehu shpresat e Beogradit, se presidenti i ri SHBA-ve, Donald Trump, i cili është pro-rus, do të ndryshonte politikën amerikane në dëm të Kosovës dhe në favor të aleatit rus, Serbisë.
Serbët të inatosur me veprimet e Clinton
Simpatia e madhe për Trump dhe republikanët amerikanë në Serbi buron kryesisht nga armiqësia me demokratët në SHBA në periudhën e Bill Clinton, që mbështeti fushatën ajrore 76-ditore të NATO-s kundër forcave serbe në Kosovë në vitin 1999, pas raporteve të vrasjeve masive të shqiptarëve të Kosovës nga Serbia.
Edhe pse të gjitha administratat amerikane që atëherë e kanë mbështetur pavarësinë e Kosovës, përfshirë atë të republikanit Bush, i cili e njohu atë zyrtarisht, nacionalistët serbë e panë kandidaten demokrate për presidente, Hillary Clinton, si trashëgimtare të drejtpërdrejtë të burrit të saj dhe të shkuarës së tij dhe për pasojë mbështetën fuqishëm Trump. Simpatia e tij për Rusinë shtoi edhe më tepër pëlqimin për të.
Serbia është zotuar se nuk të njohin pavarësinë e Kosovës dhe vazhdon të pretendojë sovranitetin mbi ish-provincës së saj, dhe disa në Serbi shpresuar se Trump ishte gati për t’i dhënë fund lidhjeve të ngushta të SHBA-së për Kosovën.
Gushtin e kaluar, gjatë vizitës së ish-zv/presidentit amerikan, Joe Biden, në Beograd, qindra serbë ultra-nacionalistë të udhëhequr nga lideri i Partisë Radikale Serbe, Vojisllav Shesheli, thirrën: “Votoni për Trump.”
Pas Trump u zgjodh president, serbët e Serbisë, por edhe ata në Bosnjë festuan fitoren e tij. Tani ndjenjat e tyre janë më të ndrydhura.
Në një deklaratë për Radio Televizionin e Serbisë RTS të hënën, kreu i komitetit parlamentar të Serbisë mbi Kosovën, Milovan Drecun, përshkroi deklaratë e Mattis si “shqetësuese”.
“Shumë njerëz kishin pritshmëri jorealiste,” pranoi ai, duke shtuar se dukej se SHBA “do të vazhdojë ta trajtojë Kosovën si shtet”.
Kosova e lumtur – por ka rrugë përpara
Ndërsa deklarata e Mattis u përshëndet në Kosovë si konfirmim i politikës ekzistuese amerikane, që ka mbështetur prej kohësh transformimin eventual të Forcave të Sigurisë së Kosovës, FSK, në një ushtri, vështirësitë e kësaj detyre dihen.
Nuk ka konsensus mes lojëtarëve kryesorë politikë dhe ekspetëve në Kosovë mbi mënyrën si të transformohet FSK në një ushtri ngaqë secila mënyrë mbart problemet e saj.
Shumë nga këto kompleksitete vijnë prej faktit se Serbia efektivisht kontrollon deputetët serbë në parlamentin e Kosovës dhe prej faktit se një numër i vendeve anëtare të NATO-s, si Spanja, Greqia, Rumania dhe Sllovakia, nuk e njohin Kosovën.
Kushtetuta e Kosovës e përkufizon FSK si një forcë të sigurisë kombëtare të armatosur lehtë me mandat për të mbrojtur qytetarët dhe komunitetet. Sipas ligjit FSK nuk mund të përdorë armatime të rënda, përfshirë këtu artileri, tanke dhe avionë ushtarakë.
Përputhshmëria me këto dispozita monitorohet nga forca paqeruajtëse e NATO-s në Kosovë, KFOR.
Në bazë të Ligjit për FSK-në, ndalimi i armëve të rënda mund të hiqet vetëm nga NATO, e cila ka qenë në krye të paqeruajtjes në Kosovë që nga viti 1999.
“Anëtarët e FSK mundet aktualisht të mbajnë armatime të lehta për vetëmbrojtje kur kryejnë operacione emergjente,” tha Anton Quni, ish-oficer i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, UÇK dhe anëtar i parlamentit për Lidhjen Demokratike të Kosovës, LDK, gjatë një debati televiziv.
Tre vite më parë, kishte një plan për transformimin e FSK në një Ushtri të Kosovës.
Megjithatë, plani ka mbetur në letër, pasi e vetmja mënyrë për ta zbatuar atë është përmes një procedure parlamentare që do të varet nga mbështetja e të paktën katër prej dhjetë deputetëve serbë të Kosovës, të cilët të gjithë e kundërshtojnë fuqishëm transformimin.
“Një ushtri në kuptimin e plotë të fjalës nuk mund të krijohet pa një shumicë prej dy të tretash të deputetëve,” tha për BIRN Imer Mushkolaj, analist nga Prishtina.
“Ndoshta mënyra të tjera mund të gjenden për të transformuar FSK por mbështetja e serbëve të Kosovës është e rëndësishme,” shtoi ai.
Plani për të transformuar FSK, që u përfundua në 2014 nga FSK dhe ekspertët e NATO-s, pa dy skenare në të cilat FSK mund të ktheheshin në një ushtri.
Plani i parë kërkon ndryshime kushtetuese që FSK do të quhen Forcat e Armatosura të Kosovës dhe mandati t’i zgjerohet për të përfshirë mbrojtjen e sovranitetit dhe integritetit territorial të Kosovës.
Mënyra e dytë është duke ndryshuar ligjin për FSK, që do të përfshijë ndryshimin e mandatit me ligj për të lejuar përdorimin e armatimeve të rënda, por pa e ndryshuar emrin e forcës.
Kjo procedurë nuk do të kërkonte mbështetje të deputetëve serbë të Kosovës pasi ligji nuk është cilësuar si “me interes të veçantë” për minoritetet, për të cilat duhet shumicë e cilësuar në parlament.
Megjithëse nuk është zgjidhja më e parapëlqyer, e dyta konsiderohet si mënyra më realiste për Kosovën që të ketë ushtri.
Ajo që po debatohet në Kosovë është nëse do të ndryshohet FSK përmes ndryshimeve kushtetuese dhe të përballemi me një veto të mundshme të serbëve të Kosovës apo të shmanget kjo procedurë dhe FSK të transformohet pa ndryshuar emrin apo mandatin bazë.
“Të gjitha komunitetet e mbështesin transformimin e FSK-së me përjashtim të Listës Serbe që do të thotë Beogradi”, tha Daut Haradinaj, kryetari i komisionit parlamentar për mbikëqyrjen e FSK-së dhe policisë, nga Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës, AAK.
“Unë nuk mendoj se Lista Serbe do të votojë për ndryshimet kushtetuese në të ardhmen e afërt… ndryshimi i ligjit për FSK-në nuk do të jetë më i preferuari, por mund të jetë një mënyrë optimale për të transformuar FSK,” shtoi ai.
Një pozicion i tillë mbështetet edhe nga ekspertët që arugmentojnë se parashikimet kushtetuese të Kosovës nuk duhet të interpretohen në mënyrë rigoroze dhe nuk duhet të përfshijnë transformimin e FSK në një ushtri të rregullt.
“Mandati për mbrojtjen e shtetasve dhe komuniteteve të Kosovës ka një kuptim të gjerë dhe mund të jetë bazë për transformimin e FSK në një ushtri pa e ndryshuar mandatin apo emrin e saj,” tha Dastid Pallaska, avokat nga Prishtina.
Pallaska argumenton se parashikimet kushtetuese dhe ligjore lejojnë transformimin automatik të FSK në një ushtri, nëse NATO heq ndalimin e përdorimit të armatimeve të rënda.
“Kufizimet mbi armatimet janë të përfshira në kushtetutë dhe ligj. Megjithatë, ligji parashikon një mënyrë për ta zgjidhur këtë, që lejon ndryshime shtesë në marrëveshje me komandantin e KFOR. Nuk ka nevojë për ndërlikime të tjera ligjore apo procese të ngatërruara,” shtoi ai.
Megjithatë, Quni argumenton se kjo rrugë është e rrezikshme sepse “çdo veprim i njëanshëm për të transformuar FSK në një ushtri do të pengonte lidhjet jetësore me KFOR dhe NATO-n.
“Ka paralajmërime që nëse ne veprojmë pa u koordinuar me NATO-KFOR, do të vëmë në rrezik marrëdhëniet tona me to. Ata do të tërhiqeshin nga FSK, do të ndalonin marrëdhëniet, mbështetjen dhe ne do të paguanim një çmim të lartë,” paralajmëroi Quni.
