Editorial: Pikëpamjet e The Guardian për kapjen e shtetit në Serbi, një problem për Ballkanin dhe për BE-në

Sipas presidentit të Serbisë, Aleksandar Vuçiq, zgjedhjet e fundit parlamentare të Serbisë ishin “më të pastrat dhe më të ndershmet” në historinë e këtij shteti. Ato ishin gjithashtu një triumf për Partinë e tij Progresive Serbe (SNS) të emërtuar gabimisht, e cila shënoi një fitore dërrmuese. Megjithatë, Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë ka një qëndrim tjetërfare sa i përket zgjedhjeve të fundit në Serbi.

Sipas një deklarate të lëshuar nga ekipi ndërkombëtar i vëzhguesve, zgjedhjet e 17 dhjetorit u zhvilluan në “kushte të padrejta”, të dëmtuara nga “anshmëria në media, presioni ndaj punonjësve të sektorit publik dhe keqpërdorimi i burimeve publike”. U vunë re raste të frikësimit dhe “parregullsive serioze” përfshirë blerjen e votave dhe mbushjen e kutive të votimit. Janë bërë akuza të tjera se serbët e Bosnjës u dërguan me autobusë në masë për ta dhënë votën e tyre përmes mashtrimit në Beograd.

Shkelja e normave demokratike dhe e shtetit të së drejtës në Serbi është përshpejtuar gradualisht që kur SNS mori pushtetin mbi një dekadë më parë – një proces tekstual i kapjes së shtetit, i mbikëqyrur nga presidenti që nga viti 2017. Një nacionalist autokratik, instinktet politike të të cilit u farkëtuan në epokën e Millosheviqit, Vuçiq po e përdor gjithashtu fuqinë dhe ndikimin e tij për të provokuar mosmarrëveshje në Ballkanin Perëndimor, ku fushatat secesioniste serbe etnike e kanë mbështetjen e tyre nga Beogradi. Mirëpo, ambicia për ta tërhequr Serbinë brenda orbitës së BE-së – dhe larg ndikimit rus – i ka zbutur kritikat perëndimore në një shkallë komprometuese, veçanërisht që nga pushtimi i Ukrainës.

Kjo qasje zbutëse mund të mbarojë së shpejti. Ditë me demonstrata i pasuan zgjedhjet e diskutueshme, duke u mbështetur në një lëvizje proteste në rritje kundër Vuçiqit që filloi në verë. Fundjavën e kaluar, dhjetëra mijëra protestues u mblodhën në një shesh të Beogradit, gjithashtu, të mësuar për ta kundërshtuar sundimin e Sllobodan Millosheviqit dhe bën thirrje për një Evropë kryesisht të heshtur për të mbështetur kauzën e tyre. Si një indikacion se ku qëndrojnë simpatitë instiktive të qeverisë, kryeministrja Vuçiq, Ana Brnabiq, e falënderoi Rusinë për sigurimin e provave të supozuara se protestat ishin të orkestruara nga Perëndimi.

Deklarimet e konfliktit të rinovuar rajonal premtojnë ta detyrojnë një linjë më të ashpër në Bruksel dhe Uashington. Në nëntor, Vuçiq parashikoi në mënyrë ogurzi se viti 2024 do të sjellë “shumë më shumë konflikte dhe trazira” si në Kosovë ashtu edhe në Republikën Srpska – entitetin etnik serb në Bosnje-Hercegovinë. Në këtë të fundit, udhëheqësi separatist serb i Bosnjës, Milorad Dodik, ka kërcënuar se do ta prishë marrëveshjen e paqes të Dejtonit të vitit 1995 në emër të bashkimit kombëtar serb. Në Kosovë – pavarësinë e së cilës Beogradi vazhdon të refuzojë ta njohë – shpërthimet serioze të konfliktit në veriun etnik serb e kanë ngritur frikën për një përpjekje të ardhshme shkëputjeje.

Shpresat se perspektiva e anëtarësimit në BE do ta bindë qeverinë e Serbisë që t’u përmbahet ligjeve demokratike në vend dhe të përmbahet nga minimi i shteteve fqinje, kanë rezultuar të pabaza. Mirëpo qëllimi strategjik i izolimit të Rusisë – gjithashtu i paplotësuar – do të thotë se Perëndimi vazhdon t’i lejojë Vuçiqit shumë mundësi për ta ndjekur axhendën e tij autoritare, etno-nacionaliste.

Si një nga investitorët kryesorë në ekonominë në rritje të Serbisë, BE-ja shihet në mënyrë të favorshme nga pjesa më e madhe e popullsisë dhe ka fuqi ekonomike dhe diplomatike për të marrë pozicion nëse dëshiron. Deri më tani, ajo ka zgjedhur të mos e bëjë një gjë të tillë, përmes një frike të kuptueshme – të ndarë nga administrata e Joe Biden-it – për ta lënë Ballkanin edhe më të hapur ndaj ndikimit të Moskës dhe Pekinit. Mirëpo, ndërkohë që ai çimentohet akoma më tej në oborrin e shtëpisë lindore të BE-së, trajtimi i Vuçiqit si një lloj djali plangprishës që përfundimisht do t’i përmirësojë punët e tij nuk po funksionon./The Guardian

Përgatiti: Nuhi Shala