Trump dhe Thaçi: Historia e dy ish-presidentëve dhe prokurorit të tyre të përbashkët

Donald Trump dhe Hashim Thaçi i Kosovës u paditën të dy nga prokurori amerikan Jack Smith, por mënyra se si dy ish-presidentët janë trajtuar dhe kanë vepruar që kur u akuzuan është vërtet shumë e ndryshme.

Ish-presidenti i Kosovës, Hashim Thaçi, dhe ish-presidenti i Shteteve të Bashkuara, Donald Trump, po përballen të dy me akuza shumë të rënda penale, pasi që të dy janë paditur nga prokurori Jack Smith, por proceset në rastet e tyre janë dukshëm të ndryshme.

Një krahasim i shpejtë: Thaçi ka kaluar afërsisht 1,150 ditë në paraburgim në Hagë, ndërsa Trump nuk ka kaluar asnjë ditë në burg.

Thaçi, një ish-komandant i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës u zgjodh president i Kosovës në shkurt 2016 dhe mori detyrën më 7 prill 2016. Trump u zgjodh në nëntor 2016 dhe mori detyrën më 20 janar 2017, kështu që mandatet e tyre në masë të madhe mbivendosen.

Gjatë presidencës së tij, Thaçi zhvilloi një marrëdhënie miqësore dhe produktive me zyrtarë të lartë amerikanë, të cilët e shihnin atë si personin e vetëm që mund ta çonte Kosovën përpara si një demokraci në zhvillim në Ballkanin Perëndimor.

Në nëntor 2018, pata kënaqësinë të merrja pjesë në një fjalim të mbajtur nga Thaçi para zyrtarësh të qeverisë amerikane, ambasadorësh të huaj, analistësh politikash, personalitetesh, anëtarësh të publikut dhe mediash në Këshillin Atlantik, një think-tank me reputacion të mirë në Uashington.

“Pika e tij kyçe, të cilën ai e shprehu prerazi, ishte se përkundër tmerreve të luftës me Serbinë, të cilat Kosova nuk do t’i harrojë kurrë, Kosova ishte e përgatitur të negocionte një marrëveshje përfundimtare dhe të përhershme zgjidhjeje me Serbinë, dhe se koha për ta bërë këtë është tani. Ai u duartrokit fuqishëm”, shkrova në atë kohë.

Dy javë më vonë, presidenti Trump mori një pozicion jashtëzakonisht proaktiv duke i shkruar drejtpërdrejt Thaçit dhe homologut të tij serb Aleksandër Vuçiç, duke u kërkuar që të nënshkruanin një marrëveshje dhe duke sugjeruar që ata të ftoheshin në Shtëpinë e Bardhë për ta festuar atë.

Megjithatë, në të njëjtën kohë, Thaçi u ndoq nga akuzat se ai kishte kryer krime lufte dhe krime kundër njerëzimit, siç pretendoi fillimisht raportuesi i të drejtave të njeriut në Këshillin e Evropës, Dick Marty, në raportin e tij famëkeq të vitit 2010 të titulluar “Trajtimi çnjerëzor i njerëzve dhe trafikimi i paligjshëm i organeve njerëzore”.

Raporti i Dick Marty, i cili u miratua nga Këshilli i Evropës në janar 2011, dhe një hetim pasues përfundimisht çuan në krijimin e Dhomave të Specializuara të Kosovës dhe Zyrës së Prokurorit të Specializuar në Hagë, e cila nisi punën në vitin 2017. Gjykata është krijuar posaçërisht për të ndjekur penalisht ish-luftëtarët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, ndërkohë që nuk ka juridiksion mbi kriminelët serbë të luftës, dhe në përgjithësi nuk shihet me sy të mirë në Kosovë.

Një nga arsyet kryesore për krijimin e gjykatës në një vend të largët ishte frika e kanosjes së dëshmitarëve nëse ndonjë nga rastet e nivelit të lartë, si ai i Thaçit, do të ndiqej penalisht në Kosovë.

Prokurori amerikan Jack Smith, i cili kishte qenë prokuror i nivelit të lartë në Departamentin e Drejtësisë të SHBA-së, mori detyrën si kryeprokuror në Zyrën e Prokurorit të Specializuar në Hagë në shtator 2018 dhe kaloi dy vitet pasuese duke vazhduar hetimin e Thaçit dhe të tjerëve.

Më 24 qershor 2020, ndërkohë që hetimi ishte ende duke u zhvilluar, Thaçi ishte rrugës për në Uashington me ftesë të presidentit Trump për t’u takuar me të dhe presidentin serb Vuçiç në Shtëpinë e Bardhë më 27 qershor në përpjekje për të afruar të dyja palët, një mundësi historike.

Megjithatë, në të njëjtën kohë, zyra e Smith lëshoi një deklaratë për shtyp ku thuhej se ishte ngritur një aktakuzë kundër Thaçit (dhe tre veteranëve të tjerë të UÇK-së), duke bërë që Thaçi të kthehej menjëherë në shtëpi dhe takimi në Shtëpinë e Bardhë të anulohej, sigurisht një mundësi e humbur për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë.

Deklarata për media ishte e paautorizuar sepse gjyqtari i procedurës paraprake ende nuk e kishte konfirmuar aktakuzën, duke shkelur konfidencialitetin statutor. Mund të supozohet se Smith hamendësonte se Thaçi e kishte marrë vesh për aktakuzën dhe mund të përpiqej të arratisej.

Por aktakuza u konfirmua më pas më 26 tetor 2020, duke akuzuar Thaçin dhe tre të tjerë me akuza të shumta për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit, përfshirë vrasje, dhe u bë publike më 5 nëntor, kohë në të cilën Thaçi dha dorëheqjen nga presidenca. Më pas, katër të pandehurve iu dorëzuan urdhër arrestet më 4 dhe 5 nëntor dhe ata u dorëzuan në gjykatën e Hagës dhe u vendosën në paraburgim. Thaçi dhe të tjerët janë vetëdeklaruar të pafajshëm për të gjitha akuzat.

Që atëherë, të katër kanë mbetur në paraburgim gjatë të gjithë procedurës paraprake dhe gjatë vetë gjykimit, i cili filloi më 3 prill 2023 – një periudhë prej mbi 1,150 ditësh që nga momenti i shkrimit të këtij shkrimi, me përjashtim të disa vizitave të shkurtra në Kosovë për arsye dhembshurie.

Rregullorja e procedurës së gjykatës kërkon që paraburgimi të rishikohet çdo dy muaj. Shqyrtimi i fundit për Thaçin, i 12-ti, ishte më 15 dhjetor 2023 dhe paraburgimi i tij u vazhdua nga trupi gjykues edhe për dy muaj. Paneli përcaktoi se vazhdon të ketë rreziqe që Thaçi të pengojë procedurat gjyqësore dhe të kryejë krime të mëtejshme dhe se nuk ekzistojnë alternativa për të parandaluar rreziqet.

Me gjasë ai do të vazhdojë të mbahet në paraburgim për një kohë të pacaktuar ndërsa procesi do të vazhdojë. Është vlerësuar se çështja e prokurorisë nuk do të përfundojë deri në pranverën e vitit 2025, ku mbrojtja do të paraqesë rastin e saj. Deri atëherë, ditët e paraburgimit mund të afrohesh në 1,600.

Për më tepër, më 1 dhjetor 2023, pak para rishikimit të paraburgimit, trupi gjykues përcaktoi se Thaçi, ndërsa ishte në paraburgim, po ndërhynte te dëshmitarët e prokurorisë përmes palëve të treta siç janë vizitorët.

Ai gjithashtu përcaktoi se Thaçi po zbulonte informacione konfidenciale për dëshmitarët përmes palëve të treta dhe po u jepte vizitorëve të tij udhëzime se si duhet të dëshmonin dëshmitarët. Paneli më pas urdhëroi kufizime që kufizonin rreptësisht komunikimet e brendshme dhe të jashtme të Thaçit.

Trump i përgjigjet prokurorit Smith

Duke pasur parasysh të gjitha sa më sipër, le të udhëtojmë përtej oqeanit për në Shtetet e Bashkuara, ku ish-presidenti Donald Trump po kandidon për t’u rizgjedhur si republikan pasi humbi në zgjedhjet presidenciale të vitit 2020.

Trump ka kundërshtuar fuqishëm rezultatin e zgjedhjeve të vitit 2020 që atëherë, pavarësisht nga të gjitha provat e besueshme për të kundërtën, duke përfshirë vendimet e shumta të gjykatave në mbarë vendin. Këmbëngulja e tij për të fituar zgjedhjet quhet zakonisht nga kundërshtarët e tij si “Gënjeshtra e Madhe”.

Në vitin 2023, Trump u akuzua për katër çështje shumë të rënda penale në nivel shtetëror dhe federal, duke përfshirë 91 akuza për krime kundër tij. (Një krim mbart një dënim minimal prej më shumë se një vit burg dhe deri në një dënim maksimal me burgim të përjetshëm.)

“Për 234 vitet e para të historisë së kombit, asnjë president apo ish-president amerikan nuk ishte paditur ndonjëherë. Kjo ndryshoi këtë vit,” shkroi Politico shkurtimisht në një përmbledhje të shkurtër të këtyre rasteve, shtetërore dhe federale.

“Në gjykatën shtetërore të Nju-Jorkut, ai përballet me 34 akuza për krime në lidhje me pagesat që ai i ka bërë një ylli pornografie që të heshtte. Në Florida (gjykata federale), ai përballet me 40 akuza për krime për grumbullimin e dokumenteve të klasifikuara dhe pengimin e përpjekjeve për t’i marrë ato. Në Uashington, (gjykata federale), ai përballet me katër akuza për krime për përpjekjet e tij për të përmbysur zgjedhjet e vitit 2020 (përpjekja për grusht shteti e 6 janarit). Dhe në Xhorxhia (gjykata shtetërore), ai përballet me 13 akuza për ndërhyrjen e tij në zgjedhje në atë shtet”, shpjegoi Politico.

Prokurori në dy rastet federale është, natyrisht, Jack Smith, i cili la pozicionin e tij në Hagë për t’u bërë Këshilltar Special i Departamentit të Drejtësisë të SHBA-së në nëntor 2022 me një mandat për të mbikëqyrur hetimet e dy rasteve federale kundër Trump dhe të ngrejë aktakuza, nëse është e justifikuar.

Nëse Trump dënohet në një ose më shumë nga këto raste, ai mund të vuajë dënime të gjata me burg. (Ai është paditur edhe për disa çështje të rëndësishme civile, por edhe nëse shpallet fajtor, nuk do të dënohej me burgim.)

Trump është vetëdeklaruar i pafajshëm në të katër rastet dhe, deri më tani, ai nuk ka kaluar asnjë ditë në paraburgim. Dhe unë di që Jack Smith kurrë nuk ka kërkuar që Trump të mbahet në paraburgim në pritje të gjykimit, si Thaçi.

Çështjet e Trump janë planifikuar të shkojnë në gjyq në periudha të ndryshme gjatë vitit 2024, përpara zgjedhjeve që do të mbahen në nëntor 2024. Por Trump po përpiqet t’i shtyjë gjyqet federale deri pas zgjedhjeve, me teorinë se nëse ai fiton, ai më pas mund të urdhërojë Departamentin e Drejtësisë, të cilin ai do ta kontrollonte, t’i pushonte çështjet.

Avokatët e Trump po argumentojnë gjithashtu në gjykatë se ai dhe të gjithë presidentët janë të imunizuar nga ndjekja penale federale për çdo krim që mund të jetë kryer gjatë kohës që ishte në detyrë, gjë që do ta bënte të diskutueshme çështjen e grushtit të shtetit të 6 janarit. Ky argument, të cilin Smith po e kundërshton me gjithë aftësinë e tij ligjore dhe që nuk është trajtuar kurrë më parë, po shkon drejt Gjykatës së Lartë të SHBA-së, por është e paqartë se kur do të jepet një vendim përfundimtar. Ndërkohë, çështja është lënë në pritje.

Për më tepër, Trump i ka kritikuar ashpër, praktikisht çdo ditë, prokurorët, gjyqtarët, familjet e tyre, dëshmitarët dhe këdo tjetër që e kundërshton publikisht. Smith është objektivi i tij i preferuar; ai e ka quajtur vazhdimisht prokurorin “të çmendur”. Një ditë pas Krishtlindjes këtu në SHBA, Trump tha publikisht se Smith duhet të “kalbet në ferr”.

Trump ka ndjekës të madh politik, i cili lulëzon në veprimet e tij retorike dhe ai është shumë më përpara se të gjithë sfiduesit e tij politikë republikanë në sistemin tonë elektoral jashtëzakonisht kompleks. Ai argumenton se rastet kundër tij janë “gjueti shtrigash” demokratike që synojnë të pengojnë kandidimin e tij për presidencën dhe mbështetësit e tij e brohorasin atë. (Edhe pse zgjedhjet do të mbahen vetëm në nëntor 2024, fushata vazhdon fuqishëm).

Gjykatat kanë luftuar me mënyrën se si t’i trajtojnë ekseset e tij verbale; situata është e paprecedentë në ligjin amerikan. Amerika ka një dispozitë shumë të fortë kushtetuese që mbron fjalën e lirë (Amendamenti i Parë), dhe praktikisht e gjithë fjala është e mbrojtur ligjërisht. Situata është veçanërisht problematike sepse Trump po kandidon për president dhe po mban mitingje, duke mbajtur fjalime dhe intervista pothuajse çdo ditë. Dhe e ka të vështirë të kontrollojë veten.

Me kërkesën e Smith-it, gjyqtari në çështjen që përfshin përpjekjen për grusht shteti të 6 janarit ka vendosur një urdhër që synon të frenojë sulmet bombastike të Trump ndaj dëshmitarëve dhe të tjerëve – edhe pse jo ndaj vetë Smith-it – dhe urdhri u la në fuqi nga një gjykatë apeli më 8 dhjetor  Por urdhri vlen vetëm për këtë rast të veçantë.

Dhe cili është rekursi nëse Trump shkel urdhrin? Ai mund të ndalohet për shpërfillje të gjykatës dhe të urdhërohet të paguajë një gjobë – një pengesë joefektive, duke pasur parasysh pasurinë e tij. Ose ai mund të futet në burg, gjë që ka shumë pak gjasa duke pasur parasysh se ai është kandidati kryesor republikan për postin e presidentit të Shteteve të Bashkuara.

Pra, këtu kemi dy presidentë, secili i paditur nga Jack Smith në raste shumë të rënda, dhe situatat e tyre ligjore janë jashtëzakonisht shumë të ndryshme. Për sa i përket sundimit të ligjit, duket se gjykata në Hagë po ndjek me përpikëri procedurat e saj ligjore, ndërsa në SHBA, vend i cili konsiderohet gjerësisht si bastion i sundimit të ligjit, situata juridike ka rënë në kaos.

Gjykatësi Dean B. Pineles është i diplomuar në Universitetin Brown, Boston University Law School dhe Kennedy School of Government në Universitetin e Harvardit. Ai shërbeu si gjyqtar ndërkombëtar në EULEX nga viti 2011-2013. Përveç Kosovës, ai ka përvojë të gjerë në fushën e sundimit të ligjit në vende të tjera. Libri i tij, “Një Odise Gjyqësore, Nga Vermonti në Rusi, Kazakistan dhe Gjeorgji, pastaj te krimet e luftës dhe trafikimi i organeve në Kosovë”, u botua nga Rootstock Publishers, Montpelier, Vermont (2022).

Opinionet e shprehura janë vetëm ato të autorit dhe jo domosdoshmërish pasqyrojnë pikëpamjet e BIRN.

Artikulli fillimisht u publikuar në Balkan Insight.