Mohimi për të krijuar një familje 

Në Kosovë, personat e të njëjtës gjini akoma e kanë të ndaluar me ligj që të martohen dhe të krijojnë familje. Megjithatë, për gratë si Diella dhe Myrvetja, që të dyja në marrëdhënie të të njëjtës gjini, mohimi i të drejtave të tyre nga shteti nuk është edhe më tutje një situatë të cilën ato janë të gatshme ta durojnë.

Diella* është në një lidhje me të fejuarën e saj tash e dy vjet. Pasi bashkëjetuan  të lumtura dhe rritën fëmijën tetë vjeçar të Diellës, ata morën vendimin për t’u martuar në vitin 2020.

“Momentin kur e takova, gjithçka ndryshoi për mua,” tha Diella. “Jeta ime ka ndryshuar. Ajo është jeta ime tani”.

Sidoqoftë, martesa mes dy grave është një çështje që asnjëherë nuk ka qenë në qendër të vëmendjes në Kosovë: asnjë çift i së njëjtës gjini nuk ka tentuar ndonjëherë më parë në Kosovë që lidhjen e tyre ta kurorëzojnë me martesë, ndërkohë që Diella beson se ajo dhe e fejuara e saj do të jenë çifti i parë që ka provuar dhe e ka sfiduar ligjin që i ndalon ata të veprojnë në këtë mënyrë.

“Kam sfiduar shumë gjëra gjatë gjithë jetës sime, kështu që të sfidoj ligjin nuk paraqet ndonjë shqetësim për mua”, tha Diella. “Miqtë tanë do të na mbështesin gjatë gjithë kohës.”

Diella dhe e fejuara e saj janë të vendosura për të rritur familjen e tyre, dhe shpresojnë të kenë një fëmijë së bashku. Mirëpo ligji në Kosovë jo vetëm që i përjashton ata që të bëjnë kërkesë për një certifikatë martese, por gjithashtu nuk lejon që çiftet e së njëjtës gjini të kenë mundësinë e mbarësimit artificial ose fekondimit in vitro, dy nga opsionet më të njohura në dispozicion që çiftet lezbike të mbarsohen në mënyrë medicinale.

Legjislacioni: plot kontradikta, plot boshllëqe

Debati për barazinë martesore në Kosovë është i mirënjohur: Kushtetuta e Kosovës lë hapësirë për martesë të ligjshme të dy personave të të njëjtës gjini, ndërsa Ligji për Familjen specifikon në mënyrë specifike që martesa është e mundur vetëm midis “dy personave të gjinive të ndryshme”.

Kjo kontradiktë nuk është zgjidhur asnjëherë, pavarësisht viteve të lobimit nga aktivistët dhe organizatat vendore dhe ndërkombëtare në favor të zgjidhjes së saj. Një aktiviste e tillë është Rina Kika, avokate për të drejtat e njeriut që punon në Prishtinë, eksperte në fushën e të drejtave të komunitetit LGBT +. Sipas saj, mënyra e vetme për ta luftuar këtë ligj është që një çift i së njëjtës gjini të provojë në të vërtetë dhe të martohen.

“Një çifti i duhet vetëm të paraqesë një kërkesë normale për një certifikatë martese, nëse i refuzohet atëherë ta apelojë atë në komunën e tyre dhe pastaj të kalojë përmes sistemit gjyqësor,” shpjegoi Kika. “Së pari Gjykata Themelore, pastaj Departamenti për Çështje Administrative, pastaj Gjykata e Apelit dhe përfundimisht, nëse asgjë tjetër nuk funksionon, të ankohet në Gjykatën Kushtetuese.”

Sipas Kikës, Ministria e Drejtësisë nuk ka arritur të hartojë legjislacion që është gjithëpërfshirës dhe jo-diskriminues në bazë të orientimit seksual, duke u mohuar çifteve të të njëjtës gjini, të drejtën e tyre për të krijuar një familje dhe të jenë të barabartë me njerëzit e tjerë para ligjit.

Qeveria e Kosovës pati fatin ta azhurnojë ligjin kur publikoi Projekt Kodin e ri Civil në Shtator të vitit 2018. Por në vend që të shfrytëzojë këtë mundësi, sqaroi Kika, dispozitat e saj që kanë të bëjnë me martesën japin referenca të vazhdueshme dhe të përsëritura për martesën si një “bashkësi e regjistruar ligjore nga dy persona të gjinive të ndryshme, “dhe vetëm për të drejtat e” burrit dhe gruas “.

“Është e qartë se nuk ka përcaktime gjinore në Kushtetutën e Kosovës që do t’i pengonte çiftet e së njëjtës gjini të martohen dhe të krijojnë familje,” tha ajo. “Projekt Kodi Civil duhet të rishikohet në përputhje me detyrimin e Kosovës për të siguruar të drejtat e njeriut për të gjithë qytetarët e tij dhe duhet të sigurojë njohje ligjore për çifte të së njëjtës gjini.”

Megjithatë, siç shpjegoi Myrvete Bajrami, kjo nuk është aq lehtë e arritshme. Si aktiviste dhe eksperte ligjore e të drejtave LGBT +, Bajrami u transferua në Suedi për të jetuar me partnerin e saj të të njëjtës gjini dhe për të filluar një familje. Sipas saj, edhe katër vite pas largimit të saj nga Kosova, nuk është arritur ndonjë përparim i rëndësishëm në lidhje me përmirësimin e të drejtave prindërore për çiftet LGBT + në Kosovë.

“Legjislacioni i Kosovës është përplot me boshllëqe,” tha Myrvetja. “Në Kosovë unë isha e përfshirë drejtpërdrejt në ndryshimet në Ligjin për Mosdiskriminim dhe Ligjin për Barazi Gjinore. Mirëpo tani, me zvogëlimin e organizatave ndërkombëtare, ka më pak avokatë që mund të hartojnë ligje që marrin parasysh atë që ka ndodhur më parë dhe se një përputhshmëri e ligjit me Kushtetutën po bëhet gjithnjë e më i vështirë. ”

Ligji për Mosdiskriminim është një mjet i fuqishëm që mund të përdoret për të ndryshuar mënyrën se si strukturohen ligjet e tjera në Kosovë, tha Myrvetja: ligji krijon një kornizë ligjore për luftimin e diskriminimit në të gjitha sferat e jetës publike, dhe mund të përdoret në gjykata për të kundërshtuar ligjet që lejojnë trajtimin e pabarabartë të individëve, siç është Ligji për familjen.

“Ligji për diskriminimin supozohet të jetë një nga ligjet më të rëndësishme në Kosovë, por për fat të keq njerëzit vazhdojnë të harrojnë se ai mund të luajë këtë rol,” tha Myrvetja.

Aty ku progresi është i mundur

Myrvetja dhe Diella e pranojnë se barazia në martesë nuk është beteja e vetme për tu luftuar: adresimi i tolerancës shoqërore dhe trajtimi i fjalimeve urrejtëse me karakter homofobik dhe krimeve me bazë urrejtjen duhet të jetë gjithmonë një fokus kryesor. Sipas Myrvetes, pa i trajtuar këto çështje, gjetja e çifteve që duan të krijojnë familje në Kosovë do të mbetet një detyrë e vështirë për t’u përmbushur. “Nuk është punë e thjeshtë të ndryshosh ligjin mbi martesën kur nuk mund të gjesh njerëz që në të vërtetë duan të martohen këtu,” tha ajo.

Sidoqoftë, Myrvetja beson se në mënyrë që njerëzit të ndryshojnë, fillimisht duhet që vetë ligji të ndryshojë.

“Pikëpamja ime është se këto janë dy beteja që luftohen në dy vende të ndryshme,” shpjegoi ajo. “Korniza ligjore asnjëherë nuk duhet të presë për popullsinë e përgjithshme dhe për pranimin. Njerëzit ndryshojnë sepse ndërgjegjësimi i tyre i përgjithshëm përmirësohet, ose sepse ekziston një ligj që u thotë atyre se çfarë bëjnë ata është e jashtëligjshme. është më e lehtë të bisedosh me një politikan dhe të ndryshosh ligjin sesa të bisedosh me tërë Kosovën dhe të ndryshosh mentalitetin. ”

Sidoqoftë, asnjë parti politike në Kosovë nuk ka shprehur kurrë shprehimisht mbështetje për përmirësimin e të drejtave LGBT + në programet ose planet e tyre për qeverisje. Nga ana tjetër, pothuajse gjysma e të gjithë kandidatëve të anketuar nga BIRN para zgjedhjeve të 6 tetorit shprehen mbështetje për martesën e së njëjtës gjini, me 48 përqind të deklaruar se janë në favor të një martese të tillë.

Myrvete deklaron se nuk është e befasuar nga rezultati. “Politikanët në Kosovë e dinë që Kushtetuta nuk e bllokon martesën e së njëjtës gjini dhe do të dukej me të vërtetë keq për ata që do të dilnin kundër,” tha ajo. “Për të qenë i sinqertë, nuk më intereson mendimi i tyre individual dhe nuk më intereson nëse më urrejnë, për sa kohë që e kryejnë punën e tyre ata votojnë për atë që është e drejtë.”

Kosova aktualisht qëndron në mesin e renditjes në mbrojtjen e të të drejtave LGBT + në Evropë. Nga 49 vendet evropiane të monitoruara nga grupi i të drejtave LGBT + Rainbow Europe, Kosova renditet në vendin 28. Kërcënimet përmes rrjeteve sociale, gjuha e urrejtjes, ngacmimi dhe dhuna fizike e kryer në bazë të orientimit seksual mbeten të zakonshme, por në letër, rekordi i Kosovës sa i përket të drejtave LGBT + është në trajektore pozitive.

Në muajin prill, janë bërë ndryshime në Kodin Penal të Kosovës përmes të cilave lejohen dënime më të ashpra për krimet që bëhen bazuar në orientimin seksual të viktimës ose identitetit gjinor të viktimave, duke ofruar mbrojtje më të gjerë ligjore për anëtarët që janë në shënjestër nga radhët e komunitetit LGBT +.

Ndërkohë që toleranca publike e komunitetit LGBT + mund të mbetet jashtëzakonisht e ulët, Diella beson se njerëzit mund ta mësojnë tolerancën dhe ti kapërcejnë paragjykimet në jetën e tyre personale. “Ne kemi jetuar së bashku për dy vjet, dhe asnjëherë nuk jemi kërcënuar ose ofenduar nga askush,” tha ajo. “Në fillim, familja ime nuk më besonte sepse kam qenë e martuar dhe kam pasur një fëmijë, por gradualisht, gjërat ndryshuan dhe disi ata më pranuan.”

Sidoqoftë, Diella dhe e fejuara e saj ende nuk janë të mirëseardhura për të vizituar familjen e Diellës, dhe Myrvetja beson se është e nevojshme të mendohet në mënyrë praktike dhe reale kur bëhet fjalë për ndryshimin e mentalitetit shoqëror në Kosovë. “Nuk mund të pres që njerëzit e Kosovës të interesohen për të drejtat e LGBT +. Shumica e njerëzve akoma merren me varfëri dhe arsim të ulët, njerëzit përballen me aq shumë vështirësi,” tha ajo. “Kjo është arsyeja pse korniza ligjore duhet të kundërshtohet pavarësisht faktit se ku qëndron popullsia.”

Diella pajtohet që qëllimi i kundërshtimit të ligjit nuk është të ndryshojë mentalitetin e njerëzve për ta pranuar komunitetin LGBT +, por, përkundrazi, të pranojë se të gjithë meritojnë të drejtën për të krijuar një familje.

“Unë nuk kam ndërmend të shfaqem para njerëzve dhe të them “Unë jam homoseksual dhe ju duhet të më doni mua!”, tha Diella. “Ideja është që ju duhet t’i lejoni njerëzit të duan në mënyrën si duan ata, jo të bëni kërkesa në lidhje me mënyrat që ata duhet të duan”.

Të fillosh një familje

Për çifte të së njëjtës gjini të cilët shpresojnë të krijojnë një familje së bashku, njohja ligjore e të drejtave të tyre është plotësisht inekzistente në Kosovë, sqaroi Myrvetja.

Tani për tani, ne nuk kemi asnjë të drejtë prindërore ose të drejta riprodhuese. Fëmijët mund të kenë prindër individualë vetëm kur janë në marrëdhënie të së njëjtës gjini, një nënë beqare në këtë rast [Diella] ose një prind,” shpjegoi Myrvetja. “Shpresojmë që ligji të ndryshojë dhe në të ardhmen prindi tjetër do të jetë në gjendje ta birësojë fëmijën.”

Qiftet e së njëjtës gjini jo vetëm që nuk kanë të drejta birësimi, ata gjithashtu nuk kanë të drejta për bashkëjetesë, të cilat do të siguronin mbrojtje juridike për secilin partner në lidhje me çështjet e trashëgimisë dhe të drejtat pronësore, dhe mbarësimi i asistuar mjekësor, qoftë për prindër të vetëm apo për çifte, nuk është i njohur me ligj.

Kjo nuk nënkupton se nuk ka zbrazëtira në dispozicion për çiftet që dëshirojnë të krijojnë një familje, tha Myrvetja.

“Mbarësimi i asistuar dhe IVF-ja [fekondimi in vitro] janë mundësi që nuk ofrohen në të vërtetë në Kosovë. Për aq sa unë jam në dijeni, tani është shumë më e lehtë nëse njerëzit trajtohen në Shkup,” tha ajo, duke sqaruar se një klinikë në Shkup ofron mbarësim të asistuar, marrjen e spermës për procedura të tilla nga Banka Evropiane e Spermës, një organizatë donatore që eksporton spermën në më shumë se 60 vende për t’u dhënë grave dhe çifteve mundësinë për të krijuar një familje. “Çmimet janë modeste dhe Maqedonia e Veriut përdor Bankën Evropiane të Spermës, gjë të cilën nuk mund ta bësh në Kosovë.”

Përderisa kjo zbrazësi do të thotë se ka një mundësi për njerëz sikurse Diella që të fillojnë së krijuari familjen e tyre pa u shpërngulur në Suedi apo vende të tjera ku garantohen të drejtat riprodhuese, Bajrami thotë se ligji duhet të kundërshtohet në mënyra të ndryshme për të përmirësuar jetën e familjeve me prindër të së njëjtës gjini.

“Ne kemi nevojë për më shumë raste individuale për të kundërshtuar ligjin në mënyra të ndryshme. Ne nuk mund të lobojmë në vazhdimësi duke thënë: Ne duam barazi martesore! Ne duam barazi martesore!”, tha ajo. “Fillimisht, dikush mund të përpiqet ta regjistrojë një fëmijë në Kosovë që ka prindër kosovarë, por ka lindur jashtë vendit. Kosova i ka njohur (pranuar) fëmijët e çifteve të së njëjtës gjini, të cilët punojnë për Kombet e Bashkuara, KB, në një mënyrë të ngjashme. Nuk ka asnjë ligj ose udhëzim administrativ që e rregullon këtë, dhe kur ka mungesë të ligjit, atëherë ka më shumë mundësi që të ketë sukses. Kjo është ajo që duhet kundërshtuar”.

Myrvetja është e bindur se trajtimi i pengesave të vogla si kjo është mënyra më efektive për të filluar, duke u zhvendosur gradualisht drejt sfidimit të ligjeve më të mëdha diskriminuese dhe kontradiktore, dhe është diçka pozitive që rezultati do të jetë i favorshëm për komunitetin LGBT+.

“Asnjëherë nuk kam parë ndonjë vend që është po aq pro-ndryshimit sa Kosova dhe që ndryshon aq shpejt sa Kosova,” tha ajo. “Edhe duke parë kornizën ligjore ashtu siç është, unë nuk mund të shqetësohem me të. Kosova është një vend i ri, natyrisht që po kalon përmes këtyre ndryshimeve”.

 *Emri Diella është ndryshuar për arsye të anonimitetit.

Eve-anne Travers ka kontribuar në këtë artikull.

Ky botim është mundësuar me përkrahjen e Bashkimit Europian. Përmbajtja e këtij botimi është përgjegjësi e Valdete Osmanit dhe në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohet si qëndrim i Bashkimit Europian ose BIRN-it dhe AGK- së.