Iniciativa e Rrezikshme Kundër 'Gjykatës Speciale'

Fushata e një grupi të deputetëve të Kosovës për shfuqizimin e Dhomave të Specializuara dhe Prokurorisë Speciale për Kosovën ka shkaktuar alarm të gjerë si në Kosovë ashtu edhe në arenën ndërkombëtare. Ndërsa tentativa e tyre fillestare dështoi, dëshmitë thonë se pavarësisht nga kërcënimet e lëshuara nga SHBA dhe BE, përpjekjet për ta zhbërë Gjykatën do të rinovohen kur parlamenti të mblidhet më 15 janar, ndoshta edhe kundër paralajmërimit të lëshuar nga kryetari i PDK-së dhe kryetari i Kuvendit Kadri Veseli se një iniciativë e tillë “do të dështonte”.

Kur u krijua, Gjykata u promovua si një mjet me të cilin Kosova mund t’i shërojë plagët e së kaluarës, ta pastrojë sistemin e saj politik dhe të futë një momentum të ri në ofertën e Kosovës për t’u pranuar plotësisht nga bashkësia ndërkombëtare. Kriza e tanishme, megjithatë, ilustron se larg nga krijimi i një imazhi të ri të Kosovës, Gjykata pa dashje ka ekspozuar anën më të zymtë të Kosovës; në veçanti, fuqia e papërgjegjshme e ushtruar nga disa aktorë të jashtëm dhe një elite të brendshme.

Ka shumë arsye parimore për kundërshtimin e Gjykatës, siç u pa pas vendimeve të fundit për Mlladiqin dhe Praljak në ICTY, censura zyrtare gjyqësore nuk kontribuon domosdoshmërisht pozitivisht në marrëdhëniet ndër-komunitare. Po ashtu, natyra ‘hibride’ e Gjykatës, ajo vepron sipas ligjeve të Kosovës, por është e bazuar jashtë vendit dhe me personel nga gjykatësit dhe prokurorët ndërkombëtarë, është një funksion i supozimit që organet gjyqësore ndërkombëtare dhe individët që e përbëjnë stafin janë në thelb më të paanshëm, efektiv dhe më pak të korruptuar sesa ata lokalë; kjo nuk është një argument veçanërisht bindës duke pasur parasysh të dhënat e UNMIK-ut dhe EULEX-it.

Se shumë kosovarë hezitonin ta mbështesnin edhe një trup tjetër gjyqësor “ndërkombëtar”, nuk është aspak befasuese dhe kundërshtimi ndaj Gjykatës me siguri nuk ka pasur, dhe nuk ka, domosdoshmërisht një mungesë vullneti për ta mbështetur kërkimin e drejtësisë. Megjithatë, shumë veta e kundërshtojnë qartë Gjykatën më shumë në baza personale. Logjikisht, duke qenë se shumë prej elitave politike të Kosovës u cituan në raportin e Këshillit të Europës 2010 si pjesëmarrës në kriminalitet, ata ishin më pak të prirur për të mbështetur krijimin e një organi të mandatuar për t’i dënuar ata. Kështu që, për ta thënë qartë, Gjykata nuk do të ishte themeluar pa një presion të madh nga aktorët e jashtëm mbi qeverinë e Kosovës dhe zyrtarët e zgjedhur.

Se ky presion u ushtrua, dhe se elita politike e Kosovës në fund të fundit e lejoi atë, i parashtron dy pyetje: pse komuniteti ndërkombëtar ishte aq i prirur për të themeluar Gjykatën dhe pse u pranua nga elita politike e Kosovës? Përgjigja ideale për të dyja pyetjet do të ishte, natyrisht, që të dy grupet iu nënshtruan një pagëzimi dhe u bindën për domosdoshmërinë morale për gjykatën e re. Mjerisht, ka dëshmi të pakta për ta mbështetur këtë. Në të vërtetë, kriza që tani përfshin Gjykatën sugjeron se motivet janë më pak për drejtësinë, dhe më shumë për interesat personale.

Pasi që forcat e Millosheviqit u larguan në qershor të vitit 1999, Kosova në mënyrë efektive është qeverisur nga një koalicion që përfshin një elitë të brendshme dhe kompetenca nga disa aktorë të jashtëm, kryesisht SHBA dhe BE. Partitë e këtij koalicioni kanë kërkuar, mbi të gjitha, ta përdorin Kosovën për qëllimet e tyre. Elita vendase ka kërkuar të mbajë një pozitë në pushtet që u mundëson atyre të nxjerrin burimet e Kosovës për përfitime të tyre, ndërsa aktorët e jashtëm e përdorin Kosovën si një përkrahje në makinacionet gjeopolitike përkatëse, duke paraqitur “suksesin” e tyre si dëshmi të fuqisë së tyre.

Për shumicën e qytetarëve të Kosovës, toka e premtuar e pavarësisë ka provuar njëfarë zhgënjimi duke pasur parasysh korrupsionin e vazhdueshëm, papunësinë e lartë, kufizimet e vizave dhe dështimin e vendit për t’u bashkuar me organizatat kryesore ndërkombëtare. Megjithatë, koalicioni vendorë/të huaj ka një sërë kriteresh të ndryshme për vlerësimin e suksesit. Ata janë të përqendruar në ruajtjen e stabilitetit në Kosovë, të konceptuar ngushtë si mungesa e konflikteve ndëretnike dhe/ose trazirave popullore, në mënyrë që të lehtësojnë kapjen e burimeve të shtetit dhe përhapjen e një Kosove imagjinare për konsum të jashtëm.

Në praktikë kjo ka bërë që të ekzistojnë dy Kosova. E para është Kosova imagjinare e shpallur nga elita politike dhe aktorët e jashtëm, shteti ‘i pavarur’, ‘demokratik’, ‘shumë-etnik’, duke bërë ‘përparim të papërmbajtshëm’ drejt njohjes ndërkombëtare dhe prosperitetit ekonomik. Pastaj është edhe Kosova, sovraniteti i së cilës është komprometuar në mënyrë rutinore nga aktorë të jashtëm, burimet e të cilës janë plaçkitur nga një elitë e korruptuar, duke rezultuar në papunësi gjithnjë e më të lartë dhe emigrim, dhe kërkesa e së cilës për njohje ndërkombëtare është penguar kryesisht, nëse jo në të kundërt. Si elita e brendshme dhe sponsorët e tyre të jashtëm kanë kërkuar për të siguruar që ky realitet i fundit nuk vjen për të eklipsuar imazhin e mëparshëm, kjo e ka bërë të domosdoshme ndërhyrjen në sistemin politik dhe gjyqësor të Kosovës, në manipulimin e simboleve kombëtare dhe në raste të caktuara, opsioni i përbashkët në iniciativat që nuk mund të ndaleshin, është kjo strategjia e fundit e opsionit të përbashkët që ndoshta shpjegon më së miri edhe themelimin e Gjykatës dhe krizën aktuale të saj.

Shtysa prapa themelimit të Gjykatës, të paktën në disa sektorë kyç, nuk ishte aq shumë për ta lehtësuar ushtrimin e drejtësisë, por për t’u parë që po veprohej ashtu. Raporti i Këshillit të Europës dhe gjetjet e Task Forcës Speciale të Hetimeve nuk mund të shpërfillen, të dyja kishin rënduar rëndë imazhin e Kosovës në nivel ndërkombëtar, duke minuar kështu imazhin e tij si një ‘histori suksesi’. Kështu, Gjykata duhej të themelohej, kjo natyrisht kërkoi pëlqimin e elitës lokale dhe kështu një ujdi duhej të arrihej.

Pozicioni i presidentit Thaçi është veçanërisht ilustrues për këtë proces, përshkrimi i tij i fundit për Gjykatën si “një padrejtësi historike” dhe gatishmëria e tij për të mbështetur zëvendësimin e saj, bëri që shumë të pyesin veten se pse ai ndryshoi qëndrim nga rekomandimi për themelimin e Gjykatës dhe tani është duke e mbështetur dështimin e saj, madje edhe para ngritjes së aktakuzave. Megjithatë pozita e tij është në fakt mjaft e qëndrueshme. Ndërsa Thaçi mbështeti themelimin e Gjykatës në vitin 2014, mbështetja e tij vështirë se mund të përshkruhej si e përzemërt, në atë kohë, ai e përshkroi Gjykatën si “padrejtësinë dhe fyerjen më të madhe që mund t’i bëhet Kosovës dhe popullit të saj”.

Duke shpjeguar refuzimin e tij të fundit ndaj Gjykatës, Thaçi deklaroi se mbështeti themelimin e Gjykatës, sepse “na është premtuar se mund të aplikojmë për anëtarësim në Këshillin e Evropës, që liberalizimi i vizave do të ndodhë së shpejti, se do të kemi mbështetje masive për anëtarësimin në UNESCO, dhe se do të na lejohet të krijojmë Ushtrinë e Kosovës shumë shpejt dhe të kemi njohje të reja.” Duke pasur parasysh se ‘komuniteti ndërkombëtar nuk ka përmbushur asnjë nga premtimet’, natyrisht, mbështetja e Thaçit është pakësuar (bashkësia ndërkombëtare ka hedhur poshtë pretendimet se Gjykata ishte një kompromis). Të dhënat e Gjykatës në arritjen e drejtësisë nuk janë në fakt kriteret mbi të cilat ai dhe të tjerët gjykojnë dobinë e tij.

Kështu, në mes të krizës së tanishme, motivimi për themelimin e Gjykatës ka dalë hapur. Për Perëndimin, pastrimi i imazhit ndërkombëtar të Kosovës nga Gjykata do të mundësonte që edhe një herë të shpallet krenari si prova bindëse e dashamirësisë, fuqisë dhe efikasitetit perëndimor, prandaj po lëshohen kërcënime gjithnjë e më të rënda nga Shtetet e Bashkuara, BE dhe Shtetet e Kuintit. Elita e fuqishme që u pajtua me krijimin e Gjykatës si një mjet për të siguruar patronazhin e vazhdueshëm të sponsorëve të tyre të huaj dhe grupin e “premtimeve” fitimprurëse të bëra. Arritja e drejtësisë për viktimat ishte një motivim dytësor. Kjo natyrisht shpjegon ngurrimin e vërejtur të qeverisë për të rritur perceptimet publike të Gjykatës.

Problemi kryesor është, pra, se ekzistenca e Gjykatës varet nga përkrahësit e jashtëm të Kosovës duke dhënë premtimet që Thaçi pretendon se i kanë bërë elitës vendase, kjo thjesht nuk mund të jetë e mundshme, veçanërisht nëse, siç thoshte Thaçi, ato përfshinin premtime për anëtarësim në BE / NATO dhe më shumë njohje. Duke qenë se mbështetja për Gjykatën në Kosovë ishte vetëm në funksion të përshtatshmërisë, ekzistenca e saj është duke u rrezikuar rëndë. Çfarëdo që dikush mendon për Gjykatën, zhbërja e saj do të kishte pasoja jashtëzakonisht të rënda për statusin ndërkombëtar të Kosovës. Paradoksi është, pra, se aktorët e jashtëm, të etur për të mbajtur një imazh të Kosovës si një “sukses” për të forcuar imazhin e tyre vetjak, e kanë detyruar Kosovën të krijojë një entitet që kosovarët nuk kanë dashur, siç ishte ndoshta e pashmangshme, ekzistenca e Gjykatës është duke u rrezikuar pikërisht për shkak të kësaj mungese të mbështetjes së mirëfilltë të brendshme dhe reputacioni i Kosovës tani është duke u rrezikuar.

Aidan Hehir është ligiërues në Marrëdhënie Ndërkombëtare në Universitetin Westminster në Britani të Madhe. Ai është ligjërues në Shkollën Verore të RIT ndërsa në hulumtimet e tij ka interesim për shtetndërtim dhe ligje që qeverisin me përdorim të forcës.

Opinionet e shprehura në rubrikën Mendime janë të autorit dhe nuk reflektojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e BIRN.