Shkrim i The Guardian: Kur do të jetë gati vaksina për coronavirus?

Pasi Organizata Botërore e Shëndetit shpalli coronavirusin pandemi, tani të gjithë sytë janë drejtuar te zbulimi i një vaksine, sepse vetëm një vaksinë mund të parandalojë njerëzit të sëmuren, shkruan The Guardian.

Rreth 35 kompani dhe institucione akademike po garojnë për të krijuar një vaksinë të tillë, të paktën katër nga 35 kompanitë kanë bërë teste në kafshë.E para nga këto, prodhuar nga firma bioteknike me bazë në Boston Moderna, do të kryej prova në njerëz në prill pra muajin e ardhshëm.

Kjo shpejtësi e paparë është falë masës së madhe të përpjekjeve të hershme kineze për sekuencën e materialit gjenetik të Sars-CoV-2, virusit që shkaktoi Covid-19. Kina e ndau atë sekuencë në fillim të janarit, duke lejuar grupet kërkimore në të gjithë botën që të rritnin virusin e gjallë dhe të studionin se si ai pushton qelizat njerëzore dhe i bën njerëzit të sëmurë.

Megjithëse askush nuk mundi ta parashikonte që sëmundja tjetër infektive e cila do të kërcënonte globin do të shkaktohej nga një koronavirus. Gripi përgjithësisht konsiderohet se paraqet rrezikun më të madh pandemik e vaksinologët kishin mbrojtur bastet e tyre duke punuar në patogjenë.

“Shpejtësia me të cilën ne [kemi prodhuar këta kandidatë] ndërton shumë në investimin për të kuptuar se si të zhvillojmë vaksina për koronavirusë të tjerë,” thotë Richard Hatchett, Drejtor Koalicionit për Inovacionet e Përgatitjes Epidemike (Cepi), i cili po bën përpjekjet kryesore për të financuar dhe koordinuar zhvillimin e vaksinave kundër Covid-19.

Koronaviruset kanë shkaktuar dy epidemi të tjera kohëve të fundit atë të sindromit të rëndë akut të frymëmarrjes (Sars) në Kinë në 2002-2004, dhe sindromi i frymëmarrjes në Lindjen e Mesme (Mers), i cili filloi në Arabinë Saudite në vitin 2012.

Pra edhe Sars por edhe Covid-19 kanë një material të njëjtë gjenetik. Të dy përbëhen nga një rrip i acidit ribonukleik brenda një kapsule proteinike sferike që është e mbuluar me thumba.

Disa nga projektet e vaksinave Covid-19 janë duke përdorur këto qasje të provuara dhe të testuara, por të tjerët janë duke përdorur teknologji më të re.

Një strategji më e re është ajo që Novavax po përdor, për shembull, ndërton një vaksinë “rekombinante”. Kjo përfshin nxjerrjen e kodit gjenetik për pikën e proteinave në sipërfaqen e Sars-CoV-2, e cila është pjesa e virusit që ka shumë të ngjarë të provokojë një reaksion imunitar te njerëzit, dhe ngjitjen e tij në gjenomin e një bakterie ose majeje – duke detyruar këta mikroorganizma të djegin sasi të mëdha të proteinave. Qasje të tjera, madje edhe më të reja, anashkalojnë proteinën dhe ndërtojnë vaksina nga vetë udhëzimi gjenetik. Ky është rasti për Moderna dhe një kompani tjetër Boston, CureVac, që të dy po ndërtojnë vaksina Covid-19.

Provimet klinike, një pararendës thelbësor i aprovimit rregullator, zakonisht zhvillohen në tre faza. I pari, që përfshin disa dhjetra vullnetarë të shëndetshëm, teston vaksinën për siguri, duke monitoruar efektet e kundërta. E dyta, që përfshin disa qindra njerëz, zakonisht në një pjesë të botës të prekur nga sëmundja, shikon se sa e efektshme është vaksina, dhe e treta bën të njëjtën gjë në disa mijëra njerëz. Por ka një nivel të lartë tërheqjeje pasi vaksinat eksperimentale kalojnë nëpër këto faza. “Jo të gjithë kuajt që lënë portën fillestare nuk do ta mbarojnë garën,” thotë Bruce Gellin, i cili drejton programin global të imunizimit për jofitimprurën me bazë në Uashington DC, Instituti i Vaksinave Sabin, dhe po bashkëpunon me Cepi për një vaksinë Covid-19.

Ka arsye të mira për këtë. Ose kandidatët janë të pasigurt, ose janë jo efektiv, ose të dy. Shqyrtimi i indiferentëve është thelbësor, dhe kjo është arsyeja pse provat klinike nuk mund të anashkalohen apo nxitohen. Miratimi mund të përshpejtohet nëse rregullatorët kanë aprovuar produkte të ngjashme më parë. Vaksina vjetore e gripit, për shembull, është produkt i një linje të montuar mirë, në të cilën vetëm një ose disa module duhet të azhurnohen çdo vit. Në të kundërt, Sars-CoV-2 është një patogjen i ri tek njerëzit, dhe shumë prej teknologjive që përdoren për të ndërtuar vaksina gjithashtu janë relativisht të paprovuara. Asnjë vaksinë e bërë nga materiali gjenetik ARN ose ADN nuk është aprovuar deri më tani. Kështu që kandidatët për vaksina Covid-19 duhet të trajtohen si vaksina krejt të reja.

Një ilustrim i kësaj është një vaksinë që u prodhua në vitet 1960 kundër virusit syncytial të frymëmarrjes, një virus i zakonshëm që shkakton simptoma të ftohta tek fëmijët. Në provat klinike, kjo vaksinë u konstatua se përkeqëson ato simptoma te foshnjat që shkuan për të kapur virusin. Një efekt i ngjashëm është vërejtur te kafshët duke pasur një vaksinë të hershme eksperimentale Sars. Ajo u modifikua më vonë për të eleminuar atë problem, por, tani që është rivarrosur për Sars-CoV-2, do të duhet të bëhet përmes testeve të sigurisë veçanërisht të rrepta për të përjashtuar rrezikun e sëmundjes së zgjeruar.

Për këto arsye marrja e një kandidati të vaksinave deri në miratimin rregullator kërkon zakonisht një dekadë ose më shumë, dhe pse Presidenti Trump mbolli konfuzion kur, në një takim në Shtëpinë e Bardhë më 2 Mars, ai bëri presion që një vaksinë të jetë e gatshme për zgjedhjet në SHBA të cilat do të mbahen në nëntor por i cili konsiderohet një afat i pamundur.

“Ashtu si shumica e vaksinologëve, unë nuk mendoj se kjo vaksinë do të jetë e gatshme para 18 muajsh,” thotë Annelies Wilder-Smith, profesore e sëmundjeve infektive.

Ndërkohë, ekziston një problem tjetër potencial. Sapo të miratohet një vaksinë, do të nevojitet në sasi të mëdha dhe shumë prej organizatave në garën e vaksinave Covid-19 thjesht nuk kanë kapacitetin e nevojshëm të prodhimit.

Zhvillimi i vaksinave është tashmë një çështje e rrezikshme, në aspektin e biznesit.

Cepi dhe organizata të ngjashme ekzistojnë për të kapërcyer disa nga rreziqet, duke i mbajtur kompanitë të stimuluara për të zhvilluar vaksina shumë të nevojshme.

Cepi planifikon të investojë në zhvillimin e një vaksine Covid-19 dhe rritjen e kapacitetit prodhues paralelisht, dhe në fillim të këtij muaji ajo bëri thirrje për 2 miliard dollarë për ta lejuar atë ta bëjë këtë.

Pasi të jetë aprovuar një vaksinë Covid-19, një seri sfidash të mëtejshme do të paraqiten vetë. “Marrja e një vaksine që është vërtetuar se është e sigurt dhe efektive tek njerëzit, merr një në mënyrën më të mirë rreth një të tretën e rrugës për atë që është e nevojshme për një program global të imunizimit,” thotë eksperti global shëndetësor Jonathan Quick nga Universiteti Duke në Karolinën e Veriut.

“Biologjia e virusit dhe teknologjia e vaksinave mund të jenë faktorët kufizues, por politika dhe ekonomia ka shumë më shumë të ngjarë të jenë pengesa për imunizimin”, thotë tutje ai, raporton The Guardian.

Në skenarin e një pandemie gripi, për shembull, Mbretëria e Bashkuar do të prioritizonte vaksinimin e punonjësve të kujdesit shëndetësor dhe të kujdesit shoqëror, së bashku me ata që konsiderohen në rrezikun më të lartë mjekësor duke përfshirë fëmijët dhe gratë shtatzëna, me qëllimin e përgjithshëm të mbajtjes së sëmundjeve dhe vdekjeve sa më të ulët të jetë e mundur. Por në një pandemi, vendet gjithashtu duhet të konkurrojnë me njëra-tjetrën për ilaçe.

Për shkak se pandemitë kanë tendencë të godasin më shumë ato vende që kanë sistemet e kujdesit shëndetësor më të brishtë dhe më pak të mbështetur, ekziston një çekuilibër i qenësishëm midis nevojës dhe fuqisë blerëse kur bëhet fjalë për vaksinat. Gjatë pandemisë së gripit H1N1 të vitit 2009, për shembull, furnizimet e vaksinave u kapën nga kombet që mund t’i përballonin ato, duke i lënë ato anash ato më të varfra. Por ju gjithashtu mund të imagjinoni një skenar ku, të themi, India një furnizues i madh i vaksinave në botën e zhvilluar, vendos në mënyrë të paarsyeshme të përdorë prodhimin e saj të vaksinave për të mbrojtur së pari popullsinë e saj prej 1.3 miliardë, para se të eksportojë ndonjë në vendet e tjera.

Jashtë pandemive, OBSH bashkon qeveritë, fondacionet bamirëse dhe prodhuesit e vaksinave për të rënë dakord për një strategji të barabartë të shpërndarjes globale, dhe organizata si Gavi, aleanca e vaksinave, kanë dalë me mekanizma novatorë të financimit për të mbledhur para në tregjet për të siguruar furnizimin në vendet e varfëra.

Pandemia, thotë Wilder-Smith, “me siguri do të ketë arritur kulmin dhe rënien përpara se të vihet në dispozicion një vaksinë”. Një vaksinë mund të shpëtojë akoma shumë jetë, veçanërisht nëse virusi bëhet endemik ose qarkullon shumë vjet, si gripi dhe ka shpërthime të tjera, ndoshta sezonale.

Por deri atëherë, shpresa jonë më e mirë është që të përmbahemi me sëmundjen sa më shumë që të jetë e mundur. Për të përsëritur këshillat e urtë: lani duart tuaja.