Priti mbi 400 mijë refugjatë nga Kosova, Kukësi qyteti i parë që ishte nominuar për çmimin Nobel

Kukësi është qyteti i parë ndonjëherë që ishte nominuar për çmimin Nobel në vitin 2000, pasi gjatë luftës në Kosovë priti më shumë se 400 mijë refugjatë.

BBC përmes një shkrimi tregon se ky qytet tani po përdor historinë e tij unike të konfliktit dhe dhembshurisë për të joshur vizitorët.

Alida Ismailaj po ndihmonte një gazetare franceze të kalonte kufirin nga Shqipëria në Kosovë kur një bombë shpërtheu pranë, duke lënë copëza përgjatë një rruge të mbushur me refugjatë që po largoheshin.

“Kufiri ishte i rrezikshëm,” tha Ismailaj, duke kujtuar se si ajo ndihmoi gazetarët ndërkombëtarë të dokumentonin arratisjen e më shumë se 400,000 refugjatëve përmes vendlindjes së saj të Kukësit,  në kulmin e luftës në Kosovë midis marsit dhe qershorit 1999. “Kukësi ishte vendi i parë i sigurt që mund të ndaloje”.

BBC thekson se pavarësisht se Kukësi kishte një popullsi prej vetëm 16,000 banorësh, qyteti i vogël, i cili është 20 km larg kufirit, mirëpriti një numër marramendës refugjatësh në shtëpi dhe kampe të improvizuara.

Kukësi bëri bujë në mbarë botën dhe në vitin 2000 u bë qyteti i parë që u nominua për çmimin Nobel për Paqe. Fama ishte jetëshkurtër. Tashmë duke u përballur me një mori krizash pas rënies së komunizmit në 1992, sapo lufta në Kosovë përfundoi dhe refugjatët u kthyen në shtëpi, Kukësi përjetoi një eksod të vetin, pasi 53% e banorëve u larguan nga qyteti më i varfër i Shqipërisë në kërkim të mundësive ekonomike jashtë vendit.

Tani, ndërsa numri i vizitorëve në Shqipëri rritet, vendasit si Ismailaj shpresojnë se turizmi mund të ofrojë nxitje për brezin e ardhshëm për të qëndruar. Me aeroportin e ri ndërkombëtar të Kukësit, shtigjet e ecjes malore, reliket komuniste dhe një përrallë heroike për të treguar, banorët po i drejtohen historisë së tyre unike të konfliktit, qëndrueshmërisë dhe bujarisë për të joshur udhëtarët në një nga qoshet më pak të njohura të një prej vendeve të Evropës.

Bujar Kovaci,  guidë turistike me kohë të pjesshme, i njeh shumë mirë vështirësitë e kaluara në një vend kufitar të mbushur me rrezik. “Unë jam i mbijetuar nga minat. “Jam shumë me fat që jam gjallë sot”.

Kovaci ishte vetëm 10 vjeç kur goditi një minë teksa luante në fshat afër kufirit. Duke mos ditur se çfarë ishte, ai e goditi me një gur dhe ajo shpërtheu. Familja e tij e dërgoi me urgjencë në spitalin e Kukësit dhe ai u zgjua dy javë më vonë, me syrin e majtë pa shikim dhe krahu i djathtë i mungonte nga bërryli e poshtë.

“Në vitin 1999 ka pasur kaq shumë aksidente këtu”, tha ai. Në total, 120 km përgjatë kufirit Shqipëri-Kosovë u minuan rëndë me eksploziv. “Për vite me radhe, ata ende po pastronin minat… shumë u plagosën si unë.”

Kovaci shpjegoi sesi Kukësi arriti të presë qindra mijëra refugjatë nga familjet që hapën shtëpitë e tyre, ndërkohë që ngriti edhe tenda dhe pëlhura gomash në të gjithë sheshin e tij, përgjatë brigjeve të lumit dhe në fushat përreth.

Tutje, BBC potencon se Radio Kukësi e cila u themelua nga regjimi i diktatorit Enver Hoxha si mjet propagande u gjendë në vijën e parë të luftës së Kosovës në vitin 1999. Fotografitë e refugjatëve dhe autokolonave të ndihmës së OKB-së u ngritën në muret e muzeut.

“Natën e parë të eksodit ne kemi pritur 13 mijë refugjatë në Kukës”, tha Ismailaj, duke shpjeguar se njerëzit flinin edhe në dyshemenë e radiostacionit. “Ky moment historie e bëri Kukësin kaq të rëndësishëm sa mediat botërore erdhën këtu duke raportuar për qytetin e vogël që mirëpriti qindra mijëra refugjatë.

Ndërsa nominimi i Kukësit për Nobel ishte historik, Ismailaj pyet nëse më shumë banorë do të ishin ndjerë të detyruar të qëndronin po të kishin fituar. “Ndoshta sot, nëse do të ishim fitues i çmimit Nobel për Paqen, do të kishim më shumë investime, më shumë vëmendje nga OJQ-të.

Megjithatë, shqetësimi në Ballkan është se konfliktet e reja janë vetëm një shkëndijë larg, veçanërisht duke pasur parasysh se pavarësia e Kosovës nuk është njohur kurrë nga Serbia.

“Ata kanë kujtime të tmerrshme,” tha Remzije Sherifi,  gazetare kosovare e cila u largua nga shtëpia e saj gjatë konfliktit të vitit 1999. “Njerëzit kanë humbur familje të tëra, të tjerë kanë të dashur ende në burg ose jetojnë me shpresën e kthimeve që mund të mos ndodhin kurrë.”

Duke hapur dyert për rreth 400 mijë njerëz, Kukësi i tregoi botës se edhe në momentet më të errëta mbizotëron njerëzimi. Tani, banorët shpresojnë të ndajnë historitë e tyre të komunizmit dhe konfliktit duke përhapur gjithashtu idealet e tyre të mikpritjes dhe paqes.