Opinion nga Foreign Policy: Pse Gaza nuk do ta ketë fatin e Timorit Lindor apo të Kosovës
Marc Weller, profesori i së drejtës ndërkombëtare ka dalë me një artikull të gjatë në gazetën prestigjioze Foreign Policy, lidhur me zhvillimet e përgjakshme në luftën Izrael – Hamas. Në këtë artikull Weller jep mendimin e tij se pse Gaza nuk mund ta ketë fatin e njëjtë post-luftë sikurse e kishte Kosova apo Timori Lindor, si dy vende që kanë dalë nga një luftë e përgjakshme në fund të viteve të 90’ta, përmes instalimit të një administrate ndërkombëtare atje për shkak të rreziqeve nga sulmet xhidadiste.
Pikëpamjet e tij në këtë artikull po i japim të përmbledhura si më poshtë.
Izraeli planifikon ta mbajë kontrollin mbi Gazën për arsye sigurie edhe pas operacionit aktual ushtarak kundër Hamasit. Qëllimi është të sigurohet siguria përmes pranisë së vazhdueshme ushtarake, kontrollit mbi lëvizjet dhe izolimit të territorit, të gjitha këto duke i mohuar përgjegjësitë që zakonisht vijnë me një kontroll të tillë. Kjo qasje, e quajtur “pushtimi lite”, e zhvendos barrën e okupimit ndërkohë që synon ta mbrojë popullin e Izraelit. Mund ta përfshijë mohimin e qasjes humanitare në furnizimet thelbësore, një lëvizje që agjencitë humanitare mund ta konsiderojnë të papërshtatshme, por mund ta japin pëlqimin që kjo ndihmë humanitare të arrijë tek popullata në nevojë.
Izraeli synon të heqë dorë nga përgjegjësia për rindërtimin e gjerë të nevojshëm në Gaza pas shkatërrimit të infrastrukturës civile. Në vend të kësaj, ajo pret që donatorët ndërkombëtarë, përfshirë BE-në, shtetet arabe dhe ndoshta edhe Kinën, ta marrin përsipër këtë detyrë. Qeveria e SHBA-së e kundërshton kthimin e Izraelit në një rol okupues dhe po eksploron në mënyrë aktive mënyra për t’i garantuar interesat e sigurisë së Izraelit duke mos e mbajtur një okupim të përhershëm të armatosur. Megjithatë, suksesi i kësaj përpjekjeje mbështetet shumë në integrimin e saj në një proces të besueshëm paqeje që synon zgjidhjen e çështjes palestineze. Pa një kornizë të tillë, përpjekja konsiderohet potencialisht e dështuar.
Uashingtoni sugjeron që pas përfundimit të konfliktit, Autoriteti Palestinez i udhëhequr nga Presidenti Mahmud Abbas dhe partia e tij Fatah, që qeveris Bregun Perëndimor, duhet ta zgjerojë kontrollin e tij në Gaza. Megjithatë, besueshmëria e ekipit të Abbas është e dyshimtë. Menaxhimi i tyre në Bregun Perëndimor është i njohur gjerësisht për joefikasitetin e tij dhe i rrënuar nga korrupsioni. Popullariteti i Fatahut është i ulët sipas sondazheve të atjeshme. Mungesa e reagimit të tyre gjatë krizës aktuale ka të ngjarë ta dobësojë besueshmërinë e tyre, veçanërisht në Gaza.
Mund të shfaqen kompleksitete rreth rikthimit të mundshëm të Autoritetit Palestinez në Gaza mes shqetësimeve rreth radikalizmit dhe sigurisë. Autoriteti Palestinez, i udhëhequr nga Fatah, përballet me dyshime në lidhje me aftësinë e tij për ta parandaluar radikalizmin në Gaza, veçanërisht pasi u zhvendos me forcë nga Hamasi në vitin 2007. Izraeli e kundërshton kthimin e Autoritetit Palestinez pa kontroll mbi sigurinë, nga frika se mund të bëhet një zgjatim i izraelitëve. Kryeministri palestinez Shtayyeh theksoi nevojën për një zgjidhje politike përpara se Autoriteti Palestinez ta marrë përgjegjësinë në Gaza. Abbas sugjeron se kthimi varet nga një zgjidhje gjithëpërfshirëse që përfshin Bregun Perëndimor, Gazën dhe Jerusalemin Lindor.
Një masë alternative ose plotësuese është vendosja e një misioni qeverisës ndërkombëtar për ta mbikëqyrur administratën lokale dhe për të themeluar struktura të qëndrueshme vetëqeverisjeje. Si shembuj mund të mirrën Timori Lindor dhe Kosova, të cilat përfshinin dislokime të rëndësishme ndërkombëtare të administratorëve civilë dhe trupave. Megjithatë, nuk ka gjasa që fuqitë perëndimore të dalin vullnetarë si paqeruajtës për shkak të rrezikut të sulmeve xhihadiste. Incidentet e kaluara në Liban dhe Somali, ku forcat e armatosura rëndë të SHBA-së u tërhoqën pas sulmeve terroriste që rezultuan në viktima, shërbejnë si shembuj paralajmërues.
Në anën tjetër, ka hezitime të mundshme nga anëtarët e Ligës Arabe dhe Organizatës së Konferencës Islamike në lidhje me përfshirjen në Gaza. Me Izraelin që ruan të drejtën për të ndërhyrë ushtarakisht dhe ka të ngjarë të mbajë një prani ushtarake, një forcë arabe mund ta mbështesë vetëm një mision qeverisjeje ndërkombëtare duke e ruajtur rendin civil. Megjithatë, ky rol mund t’i ngjajë rrezikshëm të vepruarit si përfaqësues i Izraelit në kontrollin e territorit, duke përjetësuar një gjendje dëshpërimi. Për më tepër, ndërkohë që administrata ndërkombëtare synon të zhvillojë struktura të qeverisjes vendore, ajo shpesh e pengon krijimin e tyre duke i liruar liderët lokalë në zhvillim nga përgjegjësia për joefikasitet dhe korrupsion. Dështimet e qeverisjes priren t’i mveshen misionit ndërkombëtar dhe jo elitës lokale të sapofuqizuar.
Njëkohësisht mund të shfaqen sfida të vendosjes së mbikëqyrjes ndërkombëtare për autoritetet lokale në zhvillim në një rajon, si Fatah apo të tjerë në Palestinë. Shqetësimi është se kjo mbikëqyrje mund të krijojë një ndjenjë kontrolli ose okupimi të huaj në mesin e popullatës, duke çuar potencialisht në rezistencë. Përveç kësaj, ka skepticizëm në lidhje me efektivitetin e krijimit të institucioneve të reja nën drejtimin ndërkombëtar, duke i përmendur përpjekjet e mëparshme të dështuara në Irak dhe Afganistan. është në pikëpyetje po ashtu fakti nëse palestinezët në Gaza do ta mbështesin një udhëheqje të re apo do të zgjedhin pasardhës ideologjikë të Hamasit, veçanërisht nëse ata perceptohen si më energjikë në ndjekjen e një shteti të vërtetë palestinez.
Objektivat e dallueshme midis misioneve në Timorin Lindor dhe Gaza ndryshojnë, sepse në Timorin Lindor, misioni kishte si qëllim përgatitjen e territorit për pavarësi brenda një periudhe të caktuar. Megjithatë, në Gaza, pa e ndërlidhur administratën ndërkombëtare me një zgjidhje paqeje që përfshin shtetësinë e plotë, ajo ka të ngjarë të dështojë dhe të shihet si një mjet për ruajtjen e heqjes së të drejtës palestineze, duke përjetësuar status quo-në. Rreziku i një zhgënjimi të tillë ishte i dukshëm në Kosovë, ku një mision i udhëhequr nga NATO, i përshëndetur fillimisht si shpëtimtarë nga presioni serb, u përball me trazira pasi shqiptarët vendas kërkuan qartësi për statusin përfundimtar të territorit, pavarësisht se fokusi fillimisht ishte në ngritjen e kapaciteteve të vetëqeverisjes lokale.
Pavarësisht se trupat e NATO-s në Kosovë fillimisht shiheshin si çlirimtarë, në vitin 2004 këta trupa u përballën me trazira të dhunshme duke kërkuar pavarësinë. Kjo bëri që OKB t’i niste bisedimet mbi statusin përfundimtar të Kosovës. Ndërmjetësi i OKB-së zbuloi se popullata e favorizonte fuqishëm pavarësinë pavarësisht rezistencës së Serbisë. Aktualisht, statusi i Kosovës mbetet i diskutueshëm dhe përpjekjet për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Serbisë dhe Kosovës kanë ngecur, duke rezultuar në tensione të vazhdueshme ushtarake, disi të zbutura nga prania e vazhdueshme e NATO-s.
Një administratë e suksesshme ndërkombëtare mbështetet në përafrimin me statusin e dëshiruar politik të popullsisë, siç shihet në raste si Timori Lindor dhe Kosova. Pa një udhëzim të qartë drejt këtij statusi, misioni rrezikon të shihet si një mjet kundër dëshirave të popullatës, duke shkaktuar potencialisht trazira dhe protesta të dhunshme për ndryshim. Për më tepër, pa perspektiva për një zgjidhje, misioni mund të shihet përfundimisht si një okupim i armatosur. Në rastin e Gazës, edhe me shkatërrime të konsiderueshme të shkaktuara nga Izraeli, misioni do të kufizohej sërish nga kërkesat e imponuara nga Izraeli, gjë që mund të çojë në perceptimin e një okupimi të vazhdueshëm pavarësisht kostove të jashtme. Strategjia e Izraelit për ta mbajtur kontrollin e sigurisë gjatë delegimit të përgjegjësive të tjera mund të mos ketë sukses.
Pavarësisht nga fakti se Shtetet e Bashkuara e kundërshtuan zyrtarisht pushtimin aktual izraelit në Gaza, veprimet e tyre mund ta ndihmojnë pa dashje strategjinë e Izraelit. Çdo përpjekje e qeverisjes ndërkombëtare, pavarësisht qëllimeve të mira, ka të ngjarë të shihet si një formë okupimi në Gaza, duke nxitur dhunën e vazhdueshme kundër saj dhe Izraelit.
Zgjidhja e propozuar është futja e marrëveshjeve të pasluftës së Gazës në një trase përfundimtare drejt zgjidhjes së çështjes më të gjerë të Palestinës. Shumica e aktorëve relevantë, duke përjashtuar udhëheqjen aktuale të Izraelit, e pranojnë se qeverisja efektive pas konfliktit në Gaza varet nga një rrugë e besueshme drejt një zgjidhjeje gjithëpërfshirëse.
Liderë të tillë si Abbas dhe disa shtete arabe e kanë lidhur bashkëpunimin në qeverisjen e Gazës me perspektivën e një zgjidhjeje. Qeveritë perëndimore, të cilat pritet të sigurojnë fonde të konsiderueshme për rimëkëmbjen e Gazës, duhet gjithashtu t’i japin prioritet rrugës së zgjidhjes përpara se të zotojnë ndihmë financiare.
Sekretari Amerikan iShtetit Blinken po bën përpjekje për të siguruar mbështetje në kryeqytetet e Lindjes së Mesme për planin e shfaqur të SHBA-së pas konfliktit. Pavarësisht zhgënjimeve të kaluara që përfshinin shumë dekada, sfida e vërtetë qëndron në bërjen e perspektivës së një zgjidhjeje një realitet të prekshëm.
Pavarësisht trazirave të fundit në 7 tetor dhe dhunës pasuese, duket se ekziston një mundësi e mundshme për një zgjidhje tani. Veçanërisht, shtetet kryesore arabe nuk e kanë braktisur Marrëveshjen e Abrahamit, madje edhe Arabia Saudite, të paktën për momentin, po e shqyrton mundësinë e një marrëveshjeje me Izraelin.
Themeli për këtë zgjidhje të mundshme është njohja nga të gjitha palët që Izraeli ka të drejtën të ekzistojë. Për më tepër, ekziston një sugjerim se edhe Irani mund të mos e pengojë një zgjidhje rajonale nëse Kina jep mbështetjen e saj për një marrëveshje të tillë gjithëpërfshirëse.
Trajtimi i çështjes palestineze është vendimtar brenda një plani më të gjerë që synon të ofrojë integrim ekonomik dhe siguri kolektive për të gjithë Lindjen e Mesme, duke përfshirë Izraelin. Një strategji e tillë gjithëpërfshirëse kërkon një koordinim të gjerë midis palëve të ndryshme të interesit, me gjasë të lehtësuar nga një koalicion shtetesh të udhëhequra nga Shtetet e Bashkuara në bashkëpunim me OKB-në.
Ekziston një pyetje nëse Izraeli, pas traumës së 7 tetorit, do të jetë i gatshëm të marrë pjesë në një proces kaq kompleks dhe sfidues, potencialisht pas një ndryshimi në qeveri. Megjithatë, e vërteta themelore mbetet se çështja e Palestinës nuk mund të zgjidhet pafundësisht përmes kontrollit të miliona palestinezëve nën maskën e sigurisë.
Situata aktuale tragjike duhet ta nxisë përqafimin e një nisme të rëndësishme paqeje për të gjithë rajonin për të parandaluar cikle të mëtejshme të dhunës. Ky moment mund të shërbejë si një moment kritik për ta ndjekur një plan gjithëpërfshirës paqeje për stabilitet të qëndrueshëm./Foreign Policy
Përgatiti: Nuhi Shala
