Të Miturit e Implikuar në Krime, Pak Shanse për Integrim në Shkodër

Prej vitit 2005 kur u arrestua për herë të parë, K.A. e ka kthyer burgun si shtëpinë e tij të dytë.

I riu nga zona e Shoshit në qarkun e Shkodrës u përfshi në krime prej moshës 14 vjeç dhe përgjatë një dekade u shoqërua me dhjetëra herë në polici dhe u dënua gjashtë herë për vjedhje në seri.

I rritur në një familje të varfër, ai ndiqte një procedurë standarde para gjyqit sipas policëve, avokatëve dhe gjyqtarëve që janë marrë me çështjen e tij: pranonte krimin, kërkonte mëshirë dhe i rikthehej sërish krimit të rrugës.

K.A. nuk është më i mitur, por simbolizon rastin tipik të përfshirjes së fëmijëve në botën e krimit si dhe reflekton paaftësinë e institucioneve përgjegjëse për t’i riintegruar ata në shoqëri.

Në Shkodër, rasti i grabitësit serik është vetëm njëri prej shembujve shqetësues të implikimit të të miturve në krime.

Sipas Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Shkodër, vetëm gjatë periudhës janar-maj 2017 janë shqyrtuar 23 vepra penale të kryera nga të miturit, 13 prej të cilave janë gjykuar dhe për 10 të tjerat janë në proces.

Të dhënat e siguruara nga BIRN në Gjykatën e Shkodrës tregojnë se veprat penale më të shpeshta që kryhen nga të miturit janë vjedhja, drejtimi i parregullt i automjetit apo prodhim dhe shitje lëndësh narkotike.

Tonin Sterkaj, gjyqtar i seksionit për të miturit në Gjykatën e Shkodrës, i tha BIRN se ai dhe kolegët e tij tregojnë një kujdes të shtuar në trajtimin e këtyre çështjeve.

“Gjykata përpiqet të evitojë dërgimin në institucionet e vuajtjes së dënimit të të miturve. Unë dhe kolegët e mi jemi gjithmonë të kujdesshëm në dhënien e vendimeve për këtë kategori, duke i dërguar në burg vetëm në rastet ekstreme”, thotë gjyqtari.

Sterkaj shpjegon se shumica e rasteve që aktualisht i referohen gjykatës lidhen me drejtimin e makinës pa patentë ose nën ndikimin e alkoolit apo lëndëve narkotike. Rastet e vjedhjeve sipas tij janë ulur krahasuar me vite më parë, ndërsa për lëndët narkotike të miturit rezultojnë përgjithësisht përdorues, ndonëse dozat e kapura i tejkalojnë ato të përcaktuara me ligj.

“Tani është miratuar Kodi Penal për të Mitur që parashikon alternativa në dënime… Më së shumti dënohen me shërbim prove, pasi nuk kanë mundësi të paguajnë gjobat që parashikon Ligji”, i tha Sterkaj BIRN-it.

Në prill 2017, Parlamenti i Shqipërisë miratoi Kodin Penal për të Miturit, një ligj që synon të adresojë problemet e shumta të fëmijëve në konflikt me ligjin si dhe të minimizojë pasojat që mund të sjellin dënimet me burg. Qëllimi kryesor i ligjit të ri është rehabilitimi i fëmijëve në konflikt me ligjin dhe integrimi social i tyre. Megjithatë, ekspertët e intervistuar nga BIRN mendojnë se kjo nuk është e thjeshtë.

Sipas tyre,  institucionet, shoqëria dhe komunitetet ku këta të mitur banojnë nuk bëjnë mjaftueshëm për rehabilitimin e të miturve dhe integrimin e tyre. Ata theksojnë gjithashtu se roli i psikologut në trajtimin e këtyre rasteve duhet të jetë më i fortë, në shkollë apo edhe në institucione të tjera të kujdesit.

Psikologët e intervistuar nga BIRN tregojnë se adoleshentët ndikohen nga modelet e njerëzve të fortë, që lëvizin me makina të shtrenjta apo nga veprimet e tyre që tërheqin vëmendjen e të miturve. Shqetësues sipas tyre mbetet fakti i përsëritjes së krimeve.

Ndriçim Çiroka, doktor i shkencave dhe ish-psikolog në Drejtorinë e Policisë së Shkodrës për shumë vite, argumenton se në mbi 95 për qind e të miturve në konflikt me ligjin ndikohen nga mjedisi shoqëror dhe social.

“Gjatë kohës që kam qenë psikolog në polici ka patur vepra penale nga të mitur të formave të ndryshme. Kishte raste  kur familja i penalizonte dhe kishte përgjegjësi morale, por dhe raste kur prindi thuajse e pohonte se nuk kemi me çfarë të jetojmë ndaj djali vjedh”, thotë ai.

“Ka raste riintegrimi, por dhe përsëritje krimesh, madje më të rënda. Mund të përmend një rast krimi të rëndë, kur një i mitur u akuzua për vrasje, rezultoi se nuk ishte ai autori… pasi doli nga burgu, bëri një vrasje tjetër”, shtoi Çiroka.

Gëzim Dibra, i cili drejton Departamentin e Psikologjisë në Universitetin “Luigj Gurakuqi” e ndan zhvillimin e të miturve në dy faza, ndërsa momentet kulmore që ai i quan kriza të moshës e që duhet të njihen mirë nga prindërit janë vitet 7, 11 apo 18 vjeç. Faktorët kryesorë sipas tij lidhen me imitimin e modave që ata marrin përmes televizorit, ambientit shoqëror apo komunikimit mes prindërve.

“Fëmija mund të manipulohet nga të tjerët për arsye të ndryshme, ku më kryesorja është se duke qenë i mitur mund të mos ndëshkohet ose ndëshkohet pak nga ligji”, tha ai për BIRN.

Dibra adreson kritika për institucionet publike dhe organizatat jofitimprurëse, për të cilat thotë se “rezultati i punës së tyre është zero”.

“Ka filluar të jetë i pranishëm roli i psikologut dhe punonjësit social në shkolla, por është shumë i brishtë. Këtu roli kryesor i takon shtetit për ta shtrirë këtë shërbim në shkolla , pasi është institucioni më i specializuar i edukimit. Në sistemin e drejtësisë, psikologët janë të pranishëm në mënyrë të mos të tejkalohet norma në të pyeturit e të miturit që akuzohet… Ajo që mendoj unë është rritja e rolit të psikologut dhe shtrirja më e gjerë e tij”, shton më tej Dibra.

Gjyqtari Tonin Sterkaj dëshmon se praktika e shoqërimit të të miturit në gjykatë nga psikologu apo prindi është tashmë e zakonshme. Megjithatë, ai beson se prindi ka një ndikim më të madh në rritjen e përgjegjshmërisë së tyre.

“Unë preferoj që të jetë prindi shoqërues pasi rritet përgjegjësia e tij dhe ndikimi tek i mituri është më madh”, përfundoi gjyqtari.