Çka janë kriptovalutat dhe si duhet përdorur ato? Gjithçka që duhet të dini si një fillestar
Kriptovalutat, ose “kriptot” (Cryptos), tanimë po konsiderohen si e ardhmja e parasë. Ndërkohë që disa njerëz i shohin ato si me potencial dhe përdorime të pakufishme, disa të tjerë janë më pak të bindur lidhur me këtë.
Kriptot nuk janë pranuar ende si një ndër valutat kryesore, porse një numër në rritje i kompanive dhe institucioneve financiare po i blejnë ato dhe po u kushtojnë atyre vëmendje e ndikim në zhvillim në të gjithë botën.
Çka janë Kriptot (Cryptos)?
Sipas Euronews, kriptot janë njësoj si çdo monedhë tjetër. Mund të blini mallra dhe shërbime me to ose të tregtoni me to. Aty ku ato ndryshojnë nga monedhat tradicionale të letrës që kemi në kuletat tona është se nuk ka monedha fizike ose shënime – paratë janë plotësisht virtuale.
Njësitë e kriptovalutës mund të blihen nga ndërmjetësit ose të gjenerohen përmes një procesi në internet të quajtur “miniera” (mining) dhe të përdoren për të bërë pagesa ose për të ruajtur para në mënyrë anonime.
Ndërkohë që ato përshkruhen gjerësisht si monedha të ngjashme me zhetonët e kazinosë, monedha fizike është e pavlefshme pa kodin e shtypur brenda saj.
Sipas Investopedia, kishte më shumë se 4,000 kriptovaluta në qarkullim në fillim të vitit 2021. Gjithnjë e më shumë po lëshohen gjatë gjithë kohës.
Bitcoin, për të cilin mund të keni dëgjuar, ishte kriptovaluta origjinale dhe vazhdon të jetë më e njohura gjerësisht nga njerëzit. Duke pasur parasysh suksesin e saj në njohjen globale, Bitcoin është bërë një etapë për të gjitha altcoins (monedhat alternative) tjera, që janë shfaqur pas saj.
Sidoqoftë, që nga marsi i vitit 2021, Bitcoin është bërë vetëm kriptoja e dytë më e madhe e tregtuar, pasi është ulur nga Tether. Të dy monedhat janë monedhat e vetme që arrijnë mbi 100 miliardë dollarë (85 miliardë euro) në vlerë, duke i bërë ato deri tani kriptot më të blera dhe më të tregtuara për momentin.
Si funksionojnë ato?
Le ta marrim kriptovalutën Bitcoin si një shembull. Çdo monedhë është në thelb një skedar kompjuteri që ruhet në një “portofol” digjital dhe mund të ketë qasje nga aplikacionet e telefonave të mençur ose pajisjet e mundësuara nga interneti. Këto skedarë janë të transferueshëm (tërësisht ose pjesërisht) nga personi në person përmes blockchain (portofol dhe shkëmbim kripto-valutash).
Ndërsa jo të gjitha funksionojnë në të njëjtën mënyrë, shumica e kriptove përdorin teknologjinë e bllokchain për të kryer transaksione të sigurta.
Blockchain është teknologjia themelore kriptografike që e bën transferimin e monedhave të sigurta. Çdo transfer i vetëm regjistrohet në një libër publik virtual, i cili, në fakt, shton blloqe në një zinxhir (prandaj quhet “blockchain”). Çdo bllok është një regjistër i një transaksioni, dhe me çdo bllok të shtuar, e bën më të vështirë falsifikimin e monedhave duke i kopjuar ato ose duke transferuar monedha që nuk janë të tuat.
Mund të blini Bitcoin ose kripto të tjera me para tradicionale, d.m.th. përmes një tenderi të shpallur nga banka. Gjithashtu mund të kërkoni të paguheni në kripto kur shisni gjërat tuaja.
Foto: AFP
Sa të sigurta janë ato?
Sa më shumë transaksione, ose blloqe, të regjistruara publikisht, që i shtohen teknologjisë blockchain, sistemi është më i sigurt. Kjo nuk do të thotë që kriptot nuk janë të prekshme nga sulmet kibernetike, mashtrimet e daljes, vjedhjet ose pastrimi i parave.
Janë vërejtur hedhje të valutave false, ose Oferta Fillestare të Valutave (ICO), për shembull.
Është gjithashtu e mundur të humbni portofolin tuaj ose ta fshini Bitcoins-in tuaj, duke i humbur ato përgjithmonë.
Kriptovalutat mund të jenë të paqëndrueshme për shkak të tregtisë spekulative – ashtu sikurse me tregtinë në çdo mall – kështu që mund të ketë rreziqe për të investuar në to.
A kanë përdorim në masë të gjerë?
Po aq njëjtë me arin ose diamantet, kriptot janë vetëm një mall tjetër i tregtueshëm. Shumë njerëz që i përdorin kriptot i preferojnë ato para valutave tradicionale sepse ato nuk kontrollohen apo nuk rregullohen nga qeveritë ose bankat dhe transaksionet janë anonime.
Ndërkohë që disa vende si Maqedonia e Veriut dhe Algjeria e kanë ndaluar përdorimin e Bitcoin, të tjerat janë më të hapur për ta përdorur atë. Banka e Singaporit, për shembull, ka sinjalizuar se mund të zëvendësojë arin me Bitcoin si rezervën të saj të vlerës.
Kryptot ende nuk përdoren gjerësisht nga bizneset ose dyqanet. Por një listë gjithnjë e më e madhe e ndërmarrjeve po zgjedhin të pranojnë kriptovalutat si mjet ligjor, me prodhuesin e makinave Tesla dhe kompaninë e kartave të kreditit Visa që të dyja njoftuan në muajin mars 2021 se do t’i njohin ato si një mënyrë pagese. Në të njëjtën kohë, linja ajrore ‘AirBaltic’ gjithashtu njoftoi se po zgjeronte listën e saj të kriptove të pranuara.
Shërbimi i pagesave në internet ‘PayPal’ gjithashtu tha tetorin e kaluar se do t’u lejonte klientëve të saj të bënin shitblerje duke përdorur kriptovalutën Bitcoin.
Disa kompani të tilla si Google dhe Amazon planifikojnë t’i lëshojnë kriptovalutat e tyre për transaksionet që përfshijnë mallra dhe shërbime të ofruara posaçërisht prej tyre.
A ka ndonjë dobësi në përdorimin e kriptos?
Ndërkohë që përfitimet e kriptos reklamohen gjerësisht, ekziston një element i rrezikut si me çdo mall të tregtueshëm.
Sipas faqes së internetit ‘Coinopsy’, ka afro 2,000 “monedha të vdekura” – kriptot që kanë dështuar, janë shuar ose kanë qenë mashtrime – në kohën e shkrimit. Analistët besojnë se shumë prej atyre që përdoren aktualisht mund të shuhen me kalimin e kohës.
Pse? Arsyet variojnë nga dizenjimi i dobët deri tek modelet e biznesit të keqkonceptuara për ato për të cilat do të përdoren kriptot.
Shpesh kjo ka të bëjë edhe me çështje të besimit, të cilat ndikojnë në stabilitetin e tyre në treg. Valutat ka më shumë të ngjarë të jenë më të suksesshme nëse ekziston një përdorim i qartë dhe besim i fortë në teknologjinë blockchain që e mbështet atë.
Disa gjithashtu kanë qenë kritik ndaj kriptovalutave se ato janë të pashëndetshme për ambientin. Rritja e përdorimit të tyre (veçanërisht e Bitcoin) ka nënkuptuar një kërkesë në rritje për pajisjen kompjuterike të nevojshme për të drejtuar teknologjinë që i mban ato.
