Mbahet tryezë për shënimin e 50-vjetorit të Kongresit të Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe

Edhe tre muaj bëhen 50 vjet nga mbajtja e Kongresit të Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe, i cili identifikon ngjarjen më të rëndësishme në historinë e standartizimit të shqipes, që ishte mbajtur në Tiranë nga data 20 deri më 25 nëntor 1972.

Fjala hapëse e këtij organizimi në kuadër të Seminarit Ndërkombëtar të Gjuhës, Letërsisë dhe Kulturës Shqiptare u tha nga prof. Haki Elezaj, i cili theksoi që ky kongres ishte kurorëzim i përpjekjeve të pareshtura në dy shekujt e fundit për formimin e gjuhës së njësuar letrare shqipe.

“Pesëdhjetë vjet në histori e një populli dhe në kulturën e tij nuk janë shumë. Realiteti tregon se gjatë kësaj periudhe në gjeografinë shqiptare kanë ndodhur zhvillime të shumta politiko-shoqërore, përfshirë këtu edhe zhvillimet që kanë ndodhur në gjuhë. Këto zhvillime kanë tejkaluar kornizat e standardit të vitit 1972, prandaj sot kemi aq shumë debate për mënyren e krijimit të këtij standardi, rikthimin dhe përmisimin e normës ekzistuese”- u shpreh ai.

Elezaj përmendi barrierat si dhe etapat historike përgjatë së cilave ka kaluar gjuha shqipe nga ‘meshari” i Gjon Buzukut, nga të mëvonshmit, nismëtarët e Rilindjes Kombëtare Naum Viqilharxhi, Sami Frashëri që identifikuan përpjekjet për një alfabet të përbashkët dhe shumë emra tjerë shkrimtarësh e publicistësh.

Këto përpjekje më së miri pasqyrohen në mbi 100 shkrime të botuara nga autorë të ndryshëm në revistën ‘Albania’ të Faik Konicës, krijimi i alfabetit të Stambollit.

“Në periudhën e parë të planifikimit gjuhësor të shqipes ndodhin dy ngjarje të rëndësishme kombëtare. Mbajtja e Kongresit të Manastirit më 1908, dhe Komisia Letrare Shqipe e Shkodrës më 1916-1918. Këto dy ngjarje i vunë bazat e alfabetit dhe të drejtshkrimit të përbashkët të shqipes”- ka shkruar Shkumbin Munishi

Mandej pasuan dy ngjarje tjera të rëndësishme kombëtare, Kongresi i Lushnjës 1920 si dhe Dekreti i veçantë i mbretit Zog 1923 që vendosi elbasanishten si gjuhë zyrtare, për administratën dhe institucionet e tjera shtetërore. Këto ngjarje ndikuan në projektimin e politikës e të planifikimit gjuhësor të shqipes deri në përfundimin e Luftës së Dytë Botërore 1945.

Ky është procesi i parë i standartizimit të shqipes, përkatësisht vendosjes së një norme shqipe, e cila është zbatuar deri më 1952 në Shqipëri dhe deri më 1968 në Kosovë.

Elezajt tregon për situatën në Kosovë gjatë 14-15 nëntorit 1952, ku organizohen një grup ekspertësh me temë problemet e drejtshkrimit dhe nga Rezoluta e këtij tubimi gjuha letrare mbetet gegërishtja.
Mbledhja e fundit për çështje të drejtshkrimit të gjuhës shqipe në Kosovë u mbajt në nëntor të viti 1963.

Sipas tij ngjarja vendimtare për njësimin e gjuhës shqipe dhe ortografisë së saj mbetet Konsulta Gjuhësore e Prishtinës së vitit 1968, që kishte qëllimin kryesor përcaktimin midis dy altrenativave ekzistuese: të pranohej ortografia e gjuhës shqipe e vitit 1967 ose varianti letrar i gegërishtes.

Shkumbin Munishi Konsulutën Gjujësore që u mbajt në Prishtinë në vitin 1968 e quan ngjarje me karakter kombëtar, ndonëse ky akt ‘i dha vulë’ njësimit të shqipes letrare në bazë të toskërishtes.

Pas gjithë këtyre përpjekjeve standardizimi i gjuhës shqipe përfundimisht u vendos në Kongresin e Drejtshkrimit të vitit 1972.

Prof. Haki Hysenaj tha që normat e gjuhës standarde dhe rregullat e saj duhet të përdoren me përpikëmëri, ai theksoi që një prej problemeve më të diskutuara është përdorimi i zanores ‘ë’, prandaj është e nevojshme ndërhyrja e nomuesve për përafrim të normës me përdoruesin me qëllim që të pranohet ajo dhe të arrihet efekti i lehtësimit në komunikim.

“ Nëse nuk ndërhyhet në këtë proces, rreziku është që ajo gjithnjë e më shumë të bëhet diçka e largët me folësin, pasi vetë gjuha e folësit u nënshtrohet ndryshimeve të vazhdueshme nën ndikimin e faktorëve jashtëgjuhësorë”- potencoi Hysenaj.

Sipas tij gjuha ka nevojë t’i nënshtrohet shqyrtimit shkencor lidhur me funksionimin dhe zhvillimin e saj.

Kjo tryezë është mbajtur në kuadër të Seminarit Ndërkombëtar të Gjuhës, Letërsisë dhe Kulturës shqiptare.