Shesh lojërash digjitale: Udhëzimet e prindërve në internet nuk janë ende norma në Kosovë

Përdorimi i aplikacioneve të kontrollit prindëror nuk është i përhapur në Kosovë, që nënkupton se fëmijët rrezikojnë të ekspozohen ndaj përmbajtjes së dëmshme në rrjetet sociale – rezulton nga një Anketë e realizuar nga BIRN.

Në fillim të dhjetorit, një vajzë 13-vjeçare u hodh në duar të shokëve e shoqeve të saj të Shkollës në Istog, në perëndim të Kosovës, duke realizuar një sfidë të ashtuquajtur “Superman Challenge”, që ishte bërë virale në TikTok. Shokët e saj duhej të kishin kapur dhe ta hidhnin atë përsëri lart në ajër.

Megjithatë, diçka shkoi keq dhe fëmija përfundoi me “lëndime në kokë dhe dhimbje të barkut” – tha drejtoresha e shkollës Mimoza Osmanaj-Kabashi – duke shtuar se “masa të vetëdijësimit” janë duke u zbatuar që nga ajo kohë.

Sfidat e TikTok-ut kanë dëmtuar fëmijët e Kosovës edhe më parë; njëra, që përfshinte video vetëlëndimi, që çoi në rreth një duzinë nxënësish të Shkollës Fillore, të cilët prenë ose grisën lëkurën e tyre.

Me TikTok-un që po dominon hapësirën digjitale për të rinjtë në Kosovë, shqetësimet po rriten në lidhje me efektet e tij të dëmshme dhe mënyrën se si mund të monitorohet.

Rezultatet e një Pyetësori të realizuar nga BIRN, megjithatë, tregojnë se aplikacionet për kontroll prindëror nuk përdoren gjerësisht.

Nga 61 prindër të anketuar online, vetëm 13 thanë se përdorin aplikacione, si: Family Link, Kaspersky Safe Kids, Ping dhe Net Nanny. Dyzetetetë prej tyre thanë se e kufizojnë kohën para ekranit të fëmijëve; teksa njëra nënë tha se kishte vështirësi në balancimin e vigjilencës online me angazhimet e saj në punë.

“Për shkak të orëve të gjata të punës, nuk e kontrolloj se çfarë shikojnë tre fëmijët e mi, të moshave nga 4 deri në 18 vjeç.” – tha ajo.

Agresioni, mungesa e përqendrimit

TikTok-i i tha BIRN që “siguria dhe mirëqenia” e përdoruesve të tij është prioritet dhe se “nuk lejon përmbajtje që inkurajon ose promovon sfida të rrezikshme”.

“Për sigurinë e komunitetit tonë, ne detektojmë dhe heqim proaktivisht këtë përmbajtje nga platforma.” – thanë nga TikTok.

Rregullat e TikTok theksojnë se askush nën moshën 13 vjeçare nuk mund të hapë një profil, kurse nga ky rrjet theksuan për BIRN se në tremujorin e tretë të vitit 2024 hoqën më shumë se 24 milionë llogari “të dyshuara”, që u përkisnin fëmijëve nën 13 vjeç.

Megjithatë, Valon Rashiti, një baba i dy fëmijëve, tha se djali i tij 9-vjeçar tashmë ka hasur në lojëra të dëmshme në TikTok.

“Pas dëgjimit të shqetësimeve nga shumë prindër për lojërat e rrezikshme në TikTok, unë dhe gruaja ime vendosëm të monitorojmë përdorimin e djalit tonë çdo ditë.” – tha Rashiti për BIRN.

“Kemi pasur shumë diskutime me të rreth këtyre rreziqeve dhe për tani kemi arritur ta mbajmë nën kontroll.”

Megjithatë, Rashiti tha se kishte parë shenja të agresionit dhe mungesës së përqendrimit.

“Ka pasur momente kur kemi parë djalin tonë, pas luajtjes së lojërave luftarake, të bëhet më agresiv dhe të ketë vështirësi me përqendrimin në Shkollë.” – tha ai.

“Unë dhe gruaja ime mundohemi ta mbajmë nën kontroll, edhe pse është e vështirë. Nuk e lejojmë të ketë qasje në lojëra të rrezikshme. Mësuesit duhet të mbikëqyrin gjithashtu nxënësit gjatë pushimeve për të reduktuar këto rreziqe.”

Nevoja për rritje të vetëdijes

Ekspertët thonë se aplikacionet për kontrollin prindëror janë thelbësore për mbrojtjen e fëmijëve nga përmbajtja e papërshtatshme, bullizimi dhe kërcënimet online.

Megjithatë, duket se shumica e prindërve nuk i përdorin ato.

“Shumë prindër nuk e dinë që këto aplikacione ekzistojnë ose si t’i përdorin ato në mënyrë efektive.” – tha Qendra për Studime të Avancuara, FIT – një nga organizatat e pakta në Kosovë që merret me sigurinë e fëmijëve në internet. “Për më tepër, shumica kërkojnë pagesë, e cila mund të jetë një pengesë.”

Snapchat dhe TikTok paraqesin rreziqet më të mëdha. “Përmbajtja në këto rrjete paraqet një kërcënim të vërtetë për fëmijët.” – paralajmëroi FIT.

Për të adresuar kërcënimin, FIT mbështet fushatat e vetëdijësimit për prindërit dhe fëmijët, edukimin digjital të bazuar në shkolla dhe një aplikacion të kontrolluar nga shteti për prindërit.

“Edhe pse nuk ekzistojnë të dhëna zyrtare, një aplikacion kombëtar i mbikëqyrur nga shteti mund të rrisë vetëdijen dhe të përmirësojë sigurinë në rrjetet sociale.” – tha FIT për BIRN.

Resa Kosumi, nëna e një fëmije 7-vjeçar, tha se nuk kishte dëgjuar për aplikacionet për kontroll prindëror, derisa lexoi Anketën e BIRN.

“Fëmija im nuk ka telefon, por është i ekspozuar ndaj rreziqeve online përmes shokëve.” – tha Kosumi.

Përgjegjësia shtetërore dhe prindërore

Sipas një studimi të vitit 2024 nga Save the Children, të rinjtë në Kosovë janë më të ekspozuar ndaj bullizmit në TikTok, ndërsa gjuha e papërshtatshme dhe sfidat e rrezikshme janë gjithashtu kërcënime.

“Presioni social i shtyn fëmijët të marrin pjesë në trende të rrezikshme.” – tha Mirjeta Pestisha-Deliu, psikologe në Qendrën Nurture Nest në Kryeqytetin, Prishtinë.

“Ndërsa TikTok-i filtron përmbajtjen, ka një kufi të hollë mes disa imazheve dhe materialeve eksplicite.”

Përveç përgjegjësisë shtetërore, Pestisha-Deliu tha se prindërit kanë një rol kyç në këtë proces.

“Prindërit duhet patjetër të jenë kontrollues të fëmijëve dhe adoleshentëve, megjithëse kjo mund të jetë sfiduese; duke marrë parasysh efektet negative dhe rreziqet, sa herë që kanë kohë dhe mundësi, fëmijët duhet të mbikëqyren dhe kontrollohen jo vetëm në TikTok, por edhe në çdo rrjet tjetër social.”

Behxhet Shala, Kryetar i Këshillit për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive të Njeriut në Kosovë, e sheh mungesën e veprimit institucional si një shkelje të të drejtave të fëmijëve.

“Pa rregulla të qarta, të miturit rrezikojnë të ekspozohen ndaj përmbajtjes së dëmshme, që ndikon në zhvillimin e tyre.” – tha Shala për BIRN.

“Të miturit kalojnë shumicën e kohës së tyre në shkollë, në rrugë dhe në shtëpi duke shfletuar faqe interneti, të cilat kur përdoren ose keqpërdoren pengojnë në mënyrë të konsiderueshme zhvillimin normal të personalitetit të tyre.” – tha ai. “Padyshim, po shkelen të drejtat e tyre të njeriut, nëse nuk krijojmë rregulla për përdorimin e Internetit.”

Në dhjetor të vitit të kaluar, Ministria e Arsimit e Kosovës tha se “të gjitha strukturat dhe mekanizmat e mbrojtjes” në nivelin komunal duhet të bashkëpunojnë me institucionet arsimore, në përputhje me Ligjin për Mbrojtjen e Fëmijëve, “për të trajtuar këto raste me një qasje ndërsektoriale”.

Ministria ka prezantuar një Udhëzues “Udhëtimi nëpër Internet” – duke ofruar udhëzime për studentët, mësuesit dhe prindërit në përdorimin e sigurt të Internetit.

Thirrje për edukim medial

Muhamet Jahiri, profesor i mediave në Universitetin e Prishtinës, tha se përfshirja e edukimit medial në shkolla është çështje urgjente.

Këtë ai e mbështeti në tri komponentë të veçanta.

“E para ka të bëjë me mësimin e njohurive për përdorimin e përmbajtjes në internet. Duke u njohur me aplikacionin, të rinjtë do të jenë në gjendje të lexojnë përmbajtjen e filtruar. E dyta ka të bëjë me aftësitë për të identifikuar të drejtat e kësaj platforme dhe për të mbrojtur nga manipulimi i përmbajtjes. Dhe, e treta ka të bëjë me thellësinë e gjykimit kritik mbi përmbajtjen që aplikohet.”

“Sa më i thellë gjykimi kritik aq më pak prezent përmbajtjet e dëmshme dhe aq më shumë përdorimi i internetit, përmbajtjeve mediale dhe rrjeteve sociale në dobi të individit.” – tha Jahiri.

Për t’iu përgjigjur shqetësimeve në të gjithë rajonin, në tetor 2024, TikTok zbuloi Agjendën e Sigurisë Digjitale për Ballkanin Perëndimor – duke përfshirë Bosnjë-Hercegovinën, Shqipërinë, Serbinë, Maqedoninë e Veriut, Kosovën dhe Malin e Zi; në bashkëpunim me Qendrën për Të Drejtat e Fëmijëve në Shqipëri.

TikTok i tha BIRN se qëllimi i projektit ishte të ofronte “njohuri dhe aftësi për shkrimin digjital” – duke përfshirë mes të tjerash “përdorimin e përgjegjshëm të internetit, masa sigurie dhe komunikimin social”.

“Duke marrë parasysh natyrën e temës, fokusi specifik do të vihet te prindërit/kujdestarët dhe mësuesit, adoleshentët dhe gratë, për të reflektuar nevojat dhe qëndrimet e këtyre grupeve dhe rreziqet e veçanta që mund të hasin në botën digjitale.” – tha TikTok.

BOX: Karakteristikat kryesore të aplikacioneve të kontrollit prindëror

Filtrimi i përmbajtjes: Bllokon faqet e dëmshme dhe përmbajtjen e papërshtatshme.

Menaxhimi i kohës së ekranit: Ndihmon për të rregulluar kohën që kalohet në pajisje digjitale.

Bllokimi i aplikacioneve dhe faqeve të internetit: Kufizon qasjen në aplikacione dhe faqe të caktuara.

Ndjekja e vendndodhjes dhe gjeokufizimi: Ofron sigurinë e fëmijëve në jetën reale.

Mbikëqyrja e thirrjeve dhe mesazheve: Parandalon ndërveprimin me kontakte të panjohura, ose të rrezikshme.

Mbikëqyrja e mediave sociale: Mbikëqyr ndërveprimet në platforma, si: Instagram, TikTok dhe Snapchat.