Impotenca Politike e Shoqërisë Civile

Pas dy protestave të thirrura dhe organizuara nga Lëvizja Vetëvendosje tek Dheu i Bardhë dhe në Merdar, përpos dy poleve të boshtit polarizues shumë emancipues – Qeverisë anti-republikane, në njërën anë dhe qytetarisë republikane, në anën tjetër – pamë edhe një pol të tretë shumë cinik që duke u thirrur në “arsyen e shëndoshë” e duke u strukur nën ombrellën gjithëpërfshirëse të “shoqërisë civile” po thërriste kundër këtij polarizimi emancipues që këta e quajtën polarizim të dëmshëm. Të bindur në objektivitetin dhe drejtësinë e analizës së tyre, pëllumbat e paqes nga shoqëria civile s’pushonin duke dënuar polarizimin që e përjetonin si gati gati më të dhunshëm sesa vetë dhuna e policisë ndaj qytetarëve protestues më 14 janar. Ndonëse pëllumbat zemërbardhë të paqes civile dolën në një protestë përpara ndërtesës së Qeverisë për të ngritur zërin civil kundër dhunës policore të treguar më 14 janar, po të lexoje me kujdes analizat e nënshkruara nga ta nëpër faqet e shtypit shihej qartë që dhimbja më e madhe për ta nuk ishte në fakt aq shumë dhuna e kërbaçve policorë të pushtetit autoritar të Hashim Thaçit (fundja, trupat e tyre nuk ishin trupat që u dhunuan fizikisht më 14 janar) sa ishte “dhuna” e polarizimit Qeveri-Vetëvendosje, që po i detyronte të mendonin politikisht duke i bërë të zgjedhnin mes njërës apo palës tjetër. Dhimbja e të menduarit politik nëpër të cilën po kalonin pëllumbat e paqes ato ditë i bëri që në vetëmbrojtje gjithë këtë ngjarje politike ta quanin arrogancë militantësh. Ky kor paqësor i shoqërisë civile përjetonte vetveten si në krye të detyrës kur njëzëri përfundonte analizën mbi ngjarjet e 14 janarit duke thënë diçka kështu: “dhuna e policisë ishte e panevojshme, por Vetëvendosja nuk kishte të drejtë”.

Reagimi i pëllumbave të paqes nga shoqëria civile ka gjithmonë njëfarë petku racionaliteti gjakftohtë prej spektatori (nuk ka si të mos shfaqen përpara syve me këtë rast figura par excellence të këtij lloj racionaliteti si ato të Veton Surroit dhe Blerim Shalës, të cilët gjatë dy-tri dekadave të fundit, paradoksalisht dhe anti-demokratikisht, kanë qenë politikisht më të fuqishëm sesa vetë populli i Kosovës) që i thërret zërit të arsyes së shëndoshë kundrejt zërit të militantit politik. Por është pikërisht ky apelim tundues që shoqëria civile e përdor për mobilizim, duke u fshehur kështu pas njëfarë gjykimi asnjanjës që kërkon të neutralizojë apriori çfarëdo polarizimi politizues që tejkalon shoqërinë civile, arsyeja që duhet të na bëjë të marrim seriozisht nën shqyrtim filozofiko-politik logjikën që qeveris mënyrën e të arsyetuarit të këtij entiteti shoqëror. Disa nga pyetjet që duhet të shtrojmë me këtë rast janë këto: Mbi çfarë bazohet logjika arsyetuese e shoqërisë civile? A ka diçka emancipuese tek kjo logjikë, pra a mund të prodhojë ndonjë të vërtetë politike? Nëse jo, a do të thotë kjo që shoqëria civile është politikisht dhe filozofikisht neutrale (e painteresuar)?

Shoqëria civile është një entitet kolektiv që, siç na mëson tradita perëndimore e filozofisë politike, logjikë qeverisjeje dhe normë rregulluese e ka inercionin sistematik. Ajo është vendi ku realizohen interesat dhe nevojat partikulare të gjithësecilit përmes ndërmjetësimit të asaj së cilën që nga koha e Iluminizmit Skocez e njohim si dora e padukshme e tregut. Vetja e shoqërisë civile është vetja e interesit të pastër partikular. Nga prizmi i shoqërisë civile, tjetri shihet instrumentalisht si mjet për realizimin e qëllimeve të mia ekonomike. Kontrata e punës ose e shitblerjes është institucioni më i lartë që ekziston në shoqërinë civile dhe aty vetërealizohet vetja jonë tregtare—pra, përmes shitjes së diçkaje mundohem të blejmë diçka tjetër. Arritja e gjithëmbarshme e kësaj logjike të inercionit sistematik nuk është e vogël a e parëndësishme. Përkundrazi. Dora e padukshme arrin që me sukses të koordinojë gjithë atë pluralitet heterogjen nevojash e dëshirash përmes logjikës së shkëmbimit dhe interesit ekonomik duke ndihmuar kështu shumë në funksionimin e ditëpërditshëm të shoqërisë. Si e këtillë, shoqëria civile përfaqëson një shkallë universaliteti më të lartë – më racionale dhe më të përbërë-  sesa familja, një organizim shoqëror ku logjika sunduese është ajo e ndjenjës së menjëhershme (dashuria për motrën, vëllanë, nënën, babain). Nëse uniteti familjar ështe biologjik, uniteti i shoqërisë civile është utilitarian. I pari mbështetet në identitet biologjik dhe nevojë për riprodhim, përderisa i dyti mbështetet në identitet profesional dhe nevojën për mbijetesë dhe pavarësi ekonomike.

Ndonëse uniteti utilitarian i shoqërisë civile është më racional e universal sesa uniteti biologjik i marrëdhënieve familjare e farefisnore, ai nuk është kurrë më shumë sesa një unitet përllogaritës i bazuar në arsyen ekonomike, e si i tillë substancialisht dhe politikisht jodomethënës. Logjika e shoqërisë civile nuk mund të prodhojë subjektivitet politik; ajo nuk na emancipon dot në bashkësi politike me të drejtë për vetëvendosje kolektive—inercioni sistematik nuk e prodhon dot shtet-kombin. Prandaj, ashtu sikur familja është një grup i pamjaftueshëm që domosdoshmërisht tejkalohet përmes rritjes së fëmijëve që më pas bëhen anëtarë të pavarur të shoqërisë civile ku angazhohen për realizimin e nevojave dhe interesave të tyre individuale që nuk mund të plotësohen dot brenda familjes, ashtu edhe shoqëria civile, në mënyrë që të ekzistojë si e tillë, duhet të tejkalohet nga një unitet më universal – më racional dhe më i përbërë – që është uniteti politik i shtet-kombit si arritja më e lartë kolektive e njerëzve të lirë.

Nëse filozofia politike na mëson kështu, pëllumbat e paqes civile në Kosovë mundohen të na mësojnë të kundërtën. Këta duan të rebelohen kundër kësaj hierarkie totalizuese filozofike dhe kundër unitetit organik të shtet-kombit sovran në emër të shoqërisë civile si totaliteti politik më superior i mundshëm. Duke qenë që qenia e tyre e banon tërësisht shoqërinë civile, zërat paqësorë civilë nuk janë vetëm anëtarë të shoqërisë civile që e shohin këtë identitet si thjesht njërin nga identitetet e tyre të shumta. Përkundrazi, atë që filozofia politike e sheh si të vërtetë të pjesshme të ekzistencës sonë kolektive – shoqërinë civile, pra – domosdoshmërisht të tejkalueshme nga ideja e lirisë dhe së drejtës së kombit për shtetndërtim, këta duan ta bëjnë totalitet identifikues përmes së cilit të mendohet politika në tërësinë e saj. Ata jo vetëm që mendojnë nga pozicioni civil, por mendojnë vetëm dhe vetëm përmes atij pozicioni. Uniteti organik i shtet-kombit logjikës së tyre civile u duket si dhunim i lirisë së pluralitetit të thjeshtë të unifikuar inercialisht.

Ajo që harrojnë kur e bëjnë këtë është që janë duke mbrojtur një qëndrim po kaq metafizik e totalizues sa edhe mendimi i kundërt i filozofisë politike që duan të kundërshtojnë. Të refuzosh një ide të unitetit dhe lirisë kolektive, këtë të unitetit organik të shtet-kombit, në favor të një ideje tjetër të unitetit dhe lirisë kolektive, këtë të unitetit inercial-sistematik të shoqërisë civile, do të thotë të jesh po kaq militant politik e metafizik sa ne të tjerët që duam të mbajmë anën e traditës së filozofisë politike perëndimore.  Prandaj, ndonëse logjika e shoqërisë civile është e paaftë ta prodhojë emancipimin e vërtetë politik që vetëm shteti sovran mund ta prodhojë, kur kjo logjikë imponohet për t’u bërë mënyra sesi duhet menduar politika, logjika e inercionit sistematik bëhet politikisht dhe filozofikisht e interesuar. Me fjalë të tjera, nuk mund të kundërshtosh një ide filozofiko-politike pa afirmuar një ide tjetër me po kaq oreks për të dominuar mënyrën tonë të të menduarit politik. Prandaj, dhe në përputhje të plotë me logjikën e shoqërisë civile, polarizimet emancipuese politike që na thërrasin të mendojmë e veprojmë si popull politik kundër shtetit serb, analistët cinik të shoqërisë civile i quajnë demagogji populiste – çfarëdo që ka të bëj me popullin për ta është disi e gjymtë, disi e pahijshme, disi joracionale. Po çfarë janë polarizimet që kanë për zemër këta atëherë? Pikërisht ato që nga logjika e lirisë dhe të drejtës popullore për vetëvendosje me të drejtë konsiderohen, në rastin më të mirë, të parakohshme dhe shpërqëndruese, e në rastin më të keq përçarëse. Kujtoni se me çfarë zelli eksponentë të shoqërise civile vazhdimisht inicojnë dhe kontribuojnë në debatet për mësim-besimin në shkolla publike, çështjen e mbajtjes së shamisë në institucione publike, kulturën patriarkale shqiptare, e kështu me radhë. Shpirtrat civil jo rastësisht i preferojnë këto polarizime: janë plotësisht brenda logjikës së fushës civilo-kulturore.

Kur pushteti punon kundër logjikës së unitetit organik të shtet-kombit duke u rebeluar edhe kundër rendit institucional republikan, siç është rasti me pushtetin aktual në Kosovë, logjika arsyetuese e shoqërisë civile është politikisht impotente. Duke e definuar lirinë si liri nga ndërhyrja e shtetit në orkestrimin magjik të dorës së padukshme të tregut të lirë shoqëria civile nuk e emëron dot plagën më të madhe që ka vendi: mohimin sistematik nga pushteti aktual dhe aparati i tij ligjor, i dalur pakoje të Ahtisarit, të lirisë kolektive të kuptuar si e drejtë për vetëvendosje. Për të emëruar këtë plagë duhet të mendosh përmes logjikës politikisht emancipuese të shtet-kombit dhe jo përmes logjikës së lirisë tregtare të bizneseve që bëjnë tregti me Serbinë. Liri për të tregtuar dhe shoqëri civile kishim edhe në kohën e pushtimit serb. Ajo çfarë nuk kishim ishte pikërisht e drejta kolektive për vetëvendosje dhe shtetndërtim, në emër të së cilës dhe për të cilën luftuam. Këtu e pesë vite më parë, më 10 shkurt 2007, ranë edhe dy dëshmorët më të rinj -Mon Balaj dhe Arben Xheladini – në historinë e përpjekjes së Kosovës për të gëzuar këtë të drejtë të popullit që nuk po pyetej asokohe as nga politikanët e as nga aktivistët e shoqërisë civile brenda të ashtuquajturit Ekip të Unitetit. Sikur të mendonin përmes logjikës së shoqërisë civile, Moni dhe Arbeni do kujdeseshin që atë ditë të respektonin orarin e tyre të punës dhe të ktheheshin me kohë në shtëpitë e tyre. Fundja, a nuk është kjo ajo që shoqëria civile e paqes dhe stabilitetit e quan patriotizëm të mirë qytetar?