Rritja e transparencës institucionale nga qytetarët

Përtej realizimit të së drejtës për qasje në një dokument publik, kërkesat e qytetarëve, mediave dhe shoqërisë civile për qasje në dokumente publike “detyrojnë” institucionet publike për ngritje të transparencës dhe llogaridhënies. Kështu, përtej interesimit apo nevojave për një dokument të caktuar, kërkesat dhe ankesat për qasje në dokumente publike kontribuojnë në ngritjen e transparencës dhe llogaridhënies institucionale. Qytetari informohet lidhur me mënyrën e qeverisjes, politik bërjes dhe vendim marrjes.

Cili rast e ilustron këtë?

Për vite me radhë, Prokurori i Shtetit kishte vendosur që të mbajë larg syve të publikut vendimet për hudhjen e kallëzimeve penale apo mbylljen e hetimeve. Kërkesat e vazhdueshme të Institutit të Kosovës për Drejtësi (IKD) për qasje në këto dokumente refuzoheshin vazhdimisht. Më pastaj edhe injoroheshin. Kështu, publiku, viktimat e krimit apo palët e interesit nuk mund të mbanin përgjegjës Prokurorin e Shtetit për mënyrën e vendosjes në këto raste. Pas funksionalizimit të Agjencisë për Informim dhe Privatësi (AIP), IKD dhe “Betimi për Drejtësi” paraqitën ankesë ndaj Prokurorisë Themelore në Prishtinë për refuzim të qasjes në këto dokumente dhe AIP obligoi prokurorinë të ofronte qasje në këto dokumente publike. Kështu, përball standardit të kaluar kur këto vendime ishin hermetikisht të mbyllura, tanimë u ndërtuar standardi ku këto vendime janë të qasshme për publikun e gjerë. Ky standard nuk vlen tani vetëm për IKD si parashtruese e ankesës, por edhe për publikun e gjerë, palet e interesit dhe viktimat e krimit.

Ky rast ilustron mënyrën e ngritjes së transparencës dhe llogaridhënies institucionale përmes ndjekjes së rrugëve ligjore për qasje në dokumente publike. Për arsye abstrakte, institucionet jo rrallë herë kanë ndërtuar rregulla të kundërligjshme, duke kufizuar për publikun dokumente të ndryshme, përkundër se sipas ligjit ato konsiderohen publike. Ndjekja e rrugëve ligjore për të mbrojtur të drejtën kushtetuese për qasje në dokumente publike then këto standarde të kundërligjshme dhe hap institucionet. Kështu, para personave zyrtarë, publiku, mediat dhe shoqëria civile bëhen shkaktarë të ngritjes së transparencës institucionale.

Hapja e dokumenteve të ndryshme nuk është qëllim në vetvete, por synon rritjen e llogaridhënies. Në rastin e vendimeve prokuroriale, secili prokuror do të jetë më i kujdesshëm në vendimmarrje, kur e ka parasysh se ato vendime do të jenë publike.

Përpos hapjes së dokumenteve që institucionet në mënyrë abstrakte i kanë konsideruar si të mbyllura, kërkesat dhe ankesat për qasje në dokumente publike do të “detyrojnë” institucionet për publikim proaktiv të dokumenteve publike. Kjo pasi praktikisht, më e lehtë do jetë që të publikojnë këto dokumente se sa ti përgjigjen secilës kërkesë individuale.

Kështu, duke ndikuar në hapjen e dokumenteve dhe në nxitjen e publikimit proaktiv, qytetarët rrisin transparencën dhe llogaridhënien. Andaj, e rëndësishme është që në secilin rast të insistohet për realizimin e së drejtës kushtetuese për qasje në dokumente publike, qoftë përmes kërkesës në institucion apo ankesës në AIP. Sukseset individuale përmes këtyre rrugëve ligjore do të obligojnë institucionet për ngritje të transparencës dhe llogaridhënies institucionale.

Autori është Hulumtues i Lartë në Institutin e Kosovës për Drejtësi. Pikëpamjet e shprehura këtu përfaqësojnë vetëm autorin.

Kërkesat për qasje mund të dërgohen nga qytetarët përmes platformës dumedite.org, e zhvilluar nga FLOSSK me mbështetjen e NED.