Kosova i bën levizjet e saja për t’i adresuar shqetësimet e shqiptarëve të Luginës së Preshevës në Serbi

Qeveria e Kosovës po premton se do t’u dalë në ndihmë banorëve të etnisë shqiptare në Luginën e Preshevës, në Serbi, me financim buxhetor dhe me një mundësi drejt dhënies së shtetësisë për disa prej tyre.

Kosova është zotuar se shqiptarët etnikë në Luginën e Preshevës “nuk do të neglizhohen asnjëherë” pasi ka ndarë dy milionë euro në fonde buxhetore për këtë rajon dhe ka nisur me disa lëvizje për ta lehtësuar rrugën drejt shtetësisë për ta.

Shqiptarët etnikë në tri komunat e jugut të Serbisë, bashkangjitur me Kosovën, thonë se vazhdojnë të përballen me shkelje të të drejtave dhe neglizhencë nga shteti serb, më shumë se dy dekada që nga luftimet midis forcave qeveritare dhe guerilëve etnikë shqiptarë në një përshkallëzim të mëtejmë në të vitit 1998-99 Konflikti i Kosovës.

Që nga marrja e pushtetit në mars të vitit të kaluar, qeveria e kryeministrit Albin Kurti kishte thënë se Kosova me shumicë shqiptare do të bëjë më shumë për ta përmirësuar situatën me të cilën përballen shqiptarët etnikë në Luginën e varfër të Preshevës.

Ndihma direkte, megjithatë, është një çështje e ndjeshme për Serbinë, e cila është e dyshimtë për qëllimet e Kosovës në rajon.

“Shqiptarët nga Lugina e Preshevës nuk do të neglizhohen kurrë,” shkroi Artan Murati, zëvendësshef i kabinetit të Presidentes së Kosovës Vjosa Osmani, në Facebook më 5 janar, duke njoftuar hartimin e një ligji të ri për shtetësinë që do të lejonte mijëra banorë të etnisë shqiptare në Luginën e Preshevës të kërkojnë shtetësi nëse kanë jetuar të paktën pesë vjet në Kosovë nga viti 1999 kur sulmet ajrore të NATO-s dëbuan forcat serbe, dhe viti 2021.

“Koordinimi institucional është i një niveli më të lartë dhe do të sjellë rezultate pozitive”, ka shkruar Murati. Vjosa Osmani është aleate e Kurtit, pasi ka kandiduar më parë për parlament në emër të partisë së tij Vetëvendosje.

Pengesat politike?

Në mesin e dhjetorit, ministrja e Jashtme e Kosovës Donika Gervalla zhvilloi një vizitë zyrtare në komunat e Serbisë jugore, në Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë – të njohura kolektivisht si Lugina e Preshevës – dhe shprehu “angazhimin për t’i identifikuar temat dhe kërkesat për të cilat mbështetja e vazhdueshme nga institucionet e Republikës së Kosovës do të ofrohet.”

Një deklaratë nga ministria e jashtme tha se Gervalla kishte folur për mbështetje financiare për projektet zhvillimore, arsimin e lartë, kulturën si “dhe projekte të tjera”.

Vizita pasoi një njoftim të nëntorit nga qeveria e Kurtit se dy milionë euro nga buxheti i saj prej 2.75 miliardë eurosh për vitin 2022 ishin caktuar për Luginën e Preshevës, pa specifikuar se si mund të shpenzohen këto para. Parlamenti kosovar e miratoi buxhetin më 17 dhjetor.

Qeveritë e mëparshme në Kosovë gjithashtu kanë ndarë para për dhjetëra mijëra shqiptarë etnikë që jetojnë në Luginën e Preshevës, megjithatë zyrtarët janë ankuar për pengesa administrative në marrjen e parave të gatshme për ata që kanë nevojë për to. Serbia nuk e njeh Kosovën si shtet të pavarur dhe marrëdhëniet rrallëherë shkojnë mirë.

Në një intervistë për emisionin BIRN Kosovo, Kallxo Pernime, zëvendëskryeministri Besnik Bislimi tha se transferimi i 100.000 eurove për shqiptarët e Preshevës që kishin pësuar dëme nga përmbytjet ishte mbajtur në thesarin serb.

“Është kthyer dy herë, por ka kaluar herën e tretë pasi e kemi lajmëruar BE-në”, tha Bislimi.

Ai tha për BIRN se Kosova në dhjetor i kishte kërkuar të dërguarit të Bashkimit Evropian, Miroslav Lajçak, që të ushtronte presion ndaj Serbisë për të rënë dakord për një “llogari të përhershme bankare ku Kosova mund të transferojë para” dhe një tjetër për transfertat serbe te serbët në Kosovë, “në mënyrë që të sigurohet transparencë. “

“Le të dihet se sa para rrjedhin, kush janë përfituesit”, tha Bislimi.

Sali Salihi, këshilltar i kryetarit të komunës së Bujanocit, tha për BIRN: “Ndonjëherë Serbia i pranon lehtësisht transfertat dhe ndonjëherë i vonon ato me qëllim”.

Ai tha se Bujanoci kishte marrë më parë 200,000 euro nga qeveria e parë e Kurtit në vitin 2020 për të ndihmuar me ndikimin e pandemisë COVID-19, pasuar nga 200,000 të tjera atë vit nga pasardhësi i tij, Avdullah Hoti. Dhjetëra mijëra euro janë ndarë edhe nga qeveritë e mëparshme të udhëhequra nga lideri tashmë opozitar Ramush Haradinaj.

Adresa joaktive

Banorët e etnisë shqiptare në Luginën e Preshevës thonë se kanë nevojë për ndihmë nga Kosova për një sërë çështjesh, nga arsimi e deri te infrastruktura. Por problemet e tyre kryesore, thonë ata, kanë të bëjnë me çështjet e të drejtave të njeriut, veçanërisht çështjen e adresave të shpallura ‘joaktive’ nga autoritetet serbe, duke ua pamundësuar disa shqiptarëve që të kenë qasje në shërbimet publike bazë dhe madje duke u përballur me të mbeturit pa shtetësi.

Serbia mohon selektimin e shqiptarëve etnikë në deklarimin e adresave të qytetarëve që nuk jetojnë më atje si ‘joaktive’.

Në kërkim të një vendi pune, shumë shqiptarë kalojnë muaj të tërë në punësim të përkohshëm diku tjetër në Ballkan ose në Evropën Perëndimore, por përballen me humbjen e të drejtave themelore nëse adresa e tyre e vendbanimit në Serbi shpallet ‘joaktive’, paralajmërojnë grupet e të drejtave.

Edhe pse nuk e ndërlidhi në mënyrë eksplicite këtë vendim me çështjen e adresave ‘joaktive’, qeveria e Kosovës tha se do ta ndryshonte ligjin për ta bërë më të lehtë për shqiptarët nga Lugina e Preshevës të kërkojnë shtetësi nëse kanë jetuar në Kosovë për të paktën pesë vjet gjatë periudhës 1991-2021.

“Ka mijëra pjesëtarë të komunitetit shqiptar në Preshevë, Medvegjë dhe Bujanoc, pa dokumente personale identifikimi”, tha Muharrem Salihu, drejtor i OJQ-së lokale AFEDS, duke fajësuar “identitetin e vjedhur padrejtësisht përmes deaktivizimit të adresës”.

Salihu bëri thirrje për “një lloj statusi të refugjatit” në Kosovë për këta shqiptarë, një lloj dokumenti që do t’u mundësonte atyre ta ushtrojnë të drejtën e votës.

Ndihma për këtë çështje ishte në krye të listës prej shtatë kërkesash që kryetarja e Preshevës Ardita Sinani ia parashtroi Gërvallës gjatë vizitës së saj në dhjetor dhe të cilat kryetarja e komunës i publikoi në rrjetet sociale.

Kërkesat tjera kanë të bëjnë me përfshirjen e shqiptarëve të Luginës së Preshevës në shërbimin diplomatik të Kosovës, ngritjen e ndërgjegjësimit ndërkombëtar për shkeljet e pretenduara të të drejtave në rajon dhe përfshirjen e Luginës së Preshevës në bisedimet e ndërmjetësuara nga BE-ja ndërmjet Serbisë dhe Kosovës që synojnë zgjidhjen e marrëdhënieve të tyre.

Salihu përmendi gjithashtu nevojën për shpenzime infrastrukturore për “rrugë, ujë dhe energji elektrike” për t’i mbështetur të vetëpunësuarit në fusha të tilla si bletaria, fermat e vogla dhe rrobaqepësia.

Nagip Arifi, kryetar i komunës së Bujanocit, tha se i kishte tërhequr vëmendjen Gërvallës për “gjendjen politike, sociale dhe ekonomike të njerëzve si dhe diskriminimin e vazhdueshëm nga pushteti qendror në arsim, zhvillim ekonomik, shëndetësi”.

Përveç çështjes së adresave, Arifi përmendi edhe mosnjohjen e diplomave të lëshuara nga universitetet në Kosovë, ku shumë shqiptarë të Luginës së Preshevës studiojnë në gjuhën shqipe.

Salihu hodhi idenë e hapjes së një institucioni të arsimit të lartë në Luginën e Preshevës, me mësime në gjuhën shqipe.

“Alternativa është të mos shkollohesh fare ose të shkollohesh jashtë dhe të mos kthehesh më në shtëpi,” tha ai.