Koncesionet minerare kërcënojnë habitatin e fundit të tulipanit shqiptar

Nga më shumë se 100 specie tulipanësh që njihen në të gjithë botën, vetëm 2 janë endemike të territorit shqiptar. Njëra prej tyre, ‘Tulipa Albanica’ rritet në një habitat të vogël prej gati 100 hektarësh në bashkinë e Kukësit.

“Është padyshim lulja më e bukur që rritet në trojet shqiptare,” thotë aktivisti mjedisor Abdullah Diku.

“Ka evoluar e tashmë ka gene krejt të veçanta, gene unike që e identifikojnë atë si specie shqiptare,” shtoi ai, duke nënvizuar se kjo lule që ka ngjyrën e flamurit, “është zhvilluar dhe ka mbijetuar për mijëra vite që ne ta shohim kështu si është sot.”

Më 22 maj, Këshilli Bashkiak i Kukësit u mblodh dhe votoi për të marrë në mbrojtje të përkohshme një sipërfaqe toke për 72.7 hektarësh në njësinë administrative Surroj, pjesë e habitatit të tulipanit shqiptar. [Kliko për vendimin]

Por banorët e fshatit Mamëz në njësinë administrative fqinje të Kolshit e konsiderojnë këtë vendim të mangët, pasi nuk përfshin dhe territorin e fshatit të tyre si zonë e habitatit të mbrojtur. Banorët dyshojnë se përjashtimi nga sipërfaqja e mbrojtur e fshatit ka ardhur për shkak të interesave të disa anëtarëve të këshillit bashkiak, të cilët janë gjithashtu aksionerë në kompani minerare.

Banorët e drejtojnë gishtin kundër Astrit Dobrushit, administrator i kompanisë minerare ‘Afrimi K’ sh.p.k kundër së cilës protestojnë prej vitesh, pasi e akuzojnë se ndot mjedisin e zonës duke depozituar në fshat stokun e mineralit të hekur-nikelit.

‘Afrim K’ sh.p.k nuk është e vetmja kompani minerare që operon në këtë zonë dhe që rrethon habitatin e tulipanit shqiptar – i cili listohet si një specie në rrezik zhdukjeje. Banorët e zonës e shohin me pikëpyetje angazhimin e zyrtarëve lokalë në mbrojtje të tulipanit shqiptar, ndërsa denoncojnë se vetëm dy muaj më parë, Këshilli Bashkiak dha pëlqimin për heqjen e disa ngastrave nga fondi kullosor në favor të shfrytëzimit të tyre nga një tjetër kompani minerare.

I pyetur nga BIRN, Astrit Dobrushi – administratori i ‘Afrimi K’ Sh.p.k dhe njëherazi anëtar i Këshillit Bashkiak Kukës mohoi akuza e banorëve për konflikt interesi dhe nënvizoi se kompania e tij “zbatonte të gjitha ligjet.”

‘Tulipa Albanica’ është një specie e zbuluar për herë të parë në vitin 2010 nga biologu Besnik Hallaçi, Prof.Lulëzim Shuka, pedagog i Fakultetit të Shkencave të Natyrës në Universitetin e Tiranës dhe Prof. Kit Tan, pedagoge në Institutin e Biologjisë në Universitetin e Kopenhagenit në Danimarkë.

Ky tulipan rritet në një oaz deri tani të pambrojtur në zonën e Mamëzit të Surrojit në Kukës.

“Lulja e basulegjit, apo tulipani që po i thoni ju, është në malin e Sukës prej qindra vjetësh,” thotë blegtori 82- vjeçar Hasan Demnushi, i cili që fëmijë ka kullotur dhitë dhe e njeh këtë mal në çdo pëllëmbë të tij.

“Ai rritet në vende si Rogat e Sanave, Rrethatorë, Hurdha e Sukes, Qafa e Kalit dhe në Qafë të Qarishtës,” shtoi Demnushi.

Për shkak se tulipani shqiptar rritet në një habitat të kufizuar, por edhe numri i vogël i individëve të gjetur, e bën atë të jetë e rrezikuar, duke u listuar sipas biologëve në llojet e mbrojtura nga Unioni Ndërkombëtar i Mbrojtjes së Natyrës (IUCN).

“Pasi është zbuluar si specie, është bërë vlerësimi nga ana  ekspertëve për tulipanin,” shprehet biologu Besnik Hallaçi, njëherazi drejtor i Agjencisë Kombëtare të Zonave të Mbrojtura në Kukës.

“Numri  është shumë i kufizuar, ndaj duhet të merret  urgjentisht në mbrojtje,” shtoi ai.

Profesor Lulzim Shuka, ekspert i Unionit  Ndërkombëtar të Mbrojtjes së Natyrës (IUCN) e ka shpallur tulipanin shqiptar si specie ndërkombëtarisht të rrezikuar. Edhe ministria e Mjedisit e ka në listën e kuqe si të rrezikuar tulipanin, si në Mamëz ashtu edhe në zonën e Surroit.

“Një habitat kaq i ngushtë është i rrezikuar nga shumë faktorë, ku kryesorja është se kjo lule gjendet në një zonë me aktivitet minerar,” shpjegoi Hallaçi.

Biologu kuksian tha se nisur nga rreziku që i kanoset habitatit të tulipanit shqiptar, Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura në  Kukës dhe Instituti I Politikave Mjedisore në Tiranë,  bashkë me bashkinë e Kukësit  ranë në konsensus që të miratojë shpalljen në mbrojtje dhe administrim të përkohshëm të habitatit në një siperfaqe të përgjithshme 72.7 hektarë në Njësinë Administrative Surroj.

Por kryepleqësia e fshatit Mamëz hedh dyshime se ky vendim i Këshillit të Bashkisë së Kukësit, që  përjashton fshatin Mamëz nga mbrojtja e tulipanit, është bërë në mënyrë të qëllimshme dhe në konflikt interesi, për shkak të aktivitetit minerar të kompanisë ‘Afrimi K’ sh.p.k në këtë zonë.

“Kryepleqësia e fshatit Mamëz si dhe 82 kryefamiljarë të këtij fshati i janë drejtuar me [një] letër Ministrisë së Shëndetësisë për ndotjen e ujërave nëntokësore dhe mbitokësorë nga firmat minerare që kanë depozituar pa kriter stokun e mineralit,” tha Sali Leka, kryeplak i fshatit Mamëz.

Banorët e fshatit kanë protestuar disa herë kundër kompanisë ‘Afrimi K’ gjatë dekadës së fundit, duke e akuzuar atë se ndot ambientin, konflikt që ka evoluar edhe në përplasje fizike me policinë.  Megjithatë, administratori i kompanisë minerare, Astrit Dobrushi i mohon pretendimet e banorëve për konflikt interesi dhe i akuzon se ankohen për përftim personal.

“Nuk kam asnjë ndikim në vendimet e këshillit të Bashkisë, pasi këshilli përbëhet prej 31 vetash dhe unë jam njëri prej tyre,” tha Dobrushi.

Kryeplaku i fshtatit Mamëz i kundërshton gjithashtu pretendimet e Dobrushit që ankesat bëhen për përftim personal.

”Ankesat ndaj firmës nuk janë bërë nga ana ime,” tha Sali Leka. “Unë jam përfaqësues i fshatit dhe 84 kryefamiljarë kanë firmosur për ankesat që ata kanë, të cilat janë publike,” shtoi ai.

‘Afrim K’ nuk është kompania e vetme minerare që operon pranë habitat të tulipanit shqiptar. Me anë të një vendim me 25 shkurt, Këshilli Bashkiak i Kukësit ka dhënë pëlqimin për vazhdimin e procedurave të heqjes nga fondi pyjor e kullosor të 7 ngastrave në një sipërfaqe prej 35.6 hektarësh të ekonomisë pyjore “Mamëz-Kalimash”, që preken nga shfrytëzimi i hekur-nikelit në funksion të aktivitetit të subjektit “NIKA-BL” sh.p.k [kliko për vendimin]

“Aktualisht makineritë e rënda dhe fadromat nuk janë larg nga tulipani shqiptar,” ankohet Abdullah Diku.  “Nuk është çudi nëse vendosin ta shkatërrojnë, me apo pa dashje, siç është vepruar deri tani…me pasuri natyrore e kulturore,” shtoi ai.

Edhe prefekti i qarkut të Kukësit, Zenel Kuçana ka rezerva përsa i përket lejeve minerare të lëshuara nga Agjencia Kombëtare Burimeve Natyrore, AKBN, në këtë zonë.

“AKBN-ja ka bërë lëmsh me lejet e lëshuara si në Kukës, Has e Tropojë”, tha Kuçana për BIRN, ndërsa vlerësoi botanistin Besnik Hallaçi për punën e bërë në zbulimin dhe mbrojtjen e tulipanit.

Vetë Hallaçi mendon se vendimi i Këshillit Bashkiak Kukës i jep vetëm mbrojtje të përkohshme tulipanit shqiptar dhe për të siguruar një mbrojtje të përhershme kërkohet ndërhyrja e  Ministrisë së Mjedisit.

“Duam që kjo lule të mos preket,” tha ai.  “I takon Ministrisë së Mjedisit të marrë vendimin që të marrë në mbrojtje të përhershme zonën,” përfundoi Hallaçi. (reporter.al)