Ekstremistët konkurrojnë me politikanët për të përfituar nga kthesa djathtas në Ballkan
Neo-nazistët dhe grupet e tjera të ekstremit të djathtë në Ballkan vazhdojnë të ekzistojnë dhe po rekrutojnë anëtarë të rinj, edhe pse politika kryesore është zhvendosur në të djathtë, ka gjetur BIRN.
Si kudo në botë, partitë kryesore të së djathtës së qendrës kanë miratuar politika të përkrahura nga rivalët e tyre, për t’u marrë atyre mbështetjen e votuesve.
Në politikat e gjashtë shteteve jo-BE të Ballkanit, kjo ka nënkuptuar në masë të madhe një fushatë elektorale nacionaliste dhe anti-emigracion më të ashpër dhe më shumë zëra brenda parlamentit, dhe më shumë konservatorizëm social, në kurriz, për shembull, të masave për të mbrojtur pakicat si homoseksualët, lesbiket, biseksualët. apo personat transgjinorë.
Por në skajet e ekstremit të djathtë, ekstremistët po përpiqen ende të tërheqin njerëz në një sërë besimesh si shtetet etnikisht të pastra që u marrin territor fqinjëve, antisemitizmi, pranimi i dhunës, nderimi për kriminelët e luftës nga vitet 1940 dhe 1990 , ose besnikëri e pakushtëzuar ndaj kombit, liderit ose Zotit.
Për të vënë në qendër të vëmendjes grupe të tilla, BIRN ka publikuar një bazë të dhënash të re që shqyrton grupet e ekstremit të djathtë në Shqipëri, Bosnje dhe Hercegovinë, Kosovë, Mal të Zi, Maqedoninë e Veriut dhe Serbi. Shumë grupe të mundshme u morën në konsideratë, por duke përdorur kritere të rrepta, tiparet e ekstremit të djathtë u gjetën dukshëm vetëm në tre prej shteteve.
“Shtimi i ekstremizmit të djathtë në Ballkan ka qenë një fenomen i dukshëm vitet e fundit, pasi ideologjitë ekstreme kanë fituar gjithnjë e më shumë vëmendje dhe mbështetje kryesore”, përfundon një raport metodologjik që shoqëron projektin e ri.
“Aktivistët dhe organizatat në të djathtën ekstreme mund të përbëjnë një kërcënim për vlerat demokratike dhe për një kohezion social tashmë të dobët në rajon.”
Këto organizata janë ultra-nacionaliste dhe autoritare deri në masën që ata kanë pak respekt për rendin kushtetues ose demokracinë e një vendi. Ata janë në fund të spektrit të ekstremit të djathtë. Grupet e përcaktuara zyrtarisht si të djathta ekstreme, për shembull, mund të ndalohen në Gjermani si një kërcënim për demokracinë, ndërsa ato thjesht të së djathtës radikale jo.
Shtatëmbëdhjetë organizata janë të përfshira në listën e BIRN nga Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina dhe Serbia në vjeshtën e vitit 2023. Pak para publikimit, tensionet etnike po përshkallëzoheshin në Kosovë duke çuar në katër vdekje dhe një përçarje po thellohej midis partive pro dhe anti-serbe në Mal të Zi.
Grupet variojnë nga Lëvizja neo-naziste Boshnjake e Krenarisë Kombëtare (BPNP) deri te Aleanca Obraz Saint Sava e fokusuar në fe dhe ultranacionaliste e Serbisë.
Disa duket se i shmangin të tjerët, siç është grupi në dukje i vogël dhe kryesisht anonim shqiptar Brerore, por një tendencë shqetësuese ka qenë rritja e ndikimit dashakeq nga jashtë rajonit.
Zentropa e Serbisë është krahu lokal i një rrjeti të ekstremit të djathtë që përfshin vende të ndryshme evropiane, nga Ukraina në Francë.
Ujqërit Gri të Bosnjës janë degë e një grupi ultranacionalist turk aktiv në disa vende dhe i ndaluar në Francë. Ai e sheh Bosnjën si pjesë të “Botës Turke”.
Në Serbi dhe më gjerë, disa grupe të së djathtës ekstreme e shohin Rusinë si idhull, si shpëtimtarin e madh sllav që po përkrah kundërshtimin ndaj Perëndimit dekadent. Ata nderojnë presidentin Vladimir Putin, i cili është akuzuar nga disa se po përpiqet të ndërhyjë në politikën në rajon dhe mbështesin pushtimin e tij të Ukrainës.
Çuditërisht, grupet e tjera ekstremiste ballkanase armiqësore ndaj serbëve kanë shprehur nga ana e tyre mbështetje të fortë për Kievin.
Shumë ekstremistë ballkanas ëndërrojnë për një komb etnikisht të pastër si Serbia e Madhe apo Shqipëria e Madhe, që do të nënkuptonte marrjen e territorit nga fqinjët e tyre.
Çuditërisht për një rajon, historia e fundit e të cilit është shënjuar nga konflikti etnik, janë pikëpamjet shumë nacionaliste dhe urrejtja ndaj grupit fqinj që karakterizon shumë nga grupet e ekstremit të djathtë këtu.
Në disa raste, dallimet fetare janë një element kyç.
Gjithashtu befasues ndoshta është fakti se shumë grupe ishin kryesisht meshkuj dhe disa kishin pikëpamje të forta patriarkale dhe nganjëherë mizogjene, duke kundërshtuar abortin dhe duke shnjestruar haptazi gratë, si aktore, gazetare, aktiviste apo politikane të shquara.
BIRN bashkëpunoi me dy akademikë që janë ekspertë në skenën e ekstremit të djathtë të rajonit për të zhvilluar një metodologji gjithëpërfshirëse për hulumtuesit për të përcaktuar nëse një grup mund të vërtetohet se është i ekstremit të djathtë dhe si rrjedhim i pranueshëm për t’u përfshirë në listë.
Pragu i provave të nevojshme për të arritur në një përfundim është i lartë. Grupet duhet të kenë shfaqur publikisht tipare thelbësore ekstremiste të autoritarizmit dhe nativizmit (shovinizmi etnik që demonizon një armik të perceptuar) dhe të paktën një tjetër, të tillë si të qenit anti-musliman, anti-rom ose mbështetje të vigjilantizmit ose dëshirë për të mohuar historinë, fakte që nuk i përshtaten një këndvështrimi specifik të botës (revizionizmit), apo kundër dekadencës së perceptuar të shoqërisë moderne perëndimore.
Ata duhej të ishin një organizatë, dhe jo vetëm një person, dhe të kishin qenë dukshëm ekstremistë brenda katër viteve të fundit, që nga fillimi i pandemisë COVID-19, vetë një katalizator për një përhapje të teorive konspirative dhe keqinformimeve nga e djathta ekstreme.
Një version i mëparshëm i këtij projekti u publikua një vit më parë, duke gjurmuar jo vetëm të djathtën ekstreme, por të djathtën ekstreme më të gjerë në tërësi.
Pas disa ankesave nga personat e përmendur në të, BIRN vendosi të tërheqë atë hartë dhe të nisë një rishikim të pavarur, gjë që ka çuar në këtë bazë të dhënash të re.
Lista e re garanton që lexuesit të mos ngatërrojnë grupet e ekstremit të djathtë me ata që janë në të djathtën më të gjerë ose thjesht përdorin narrativa të ekstremit të djathtë, por që nuk konsiderohen në thelb antidemokratikë.
Megjithatë, retorika ekstreme – si revizionizmi historik, mohimi i gjenocidit dhe pastërtia demografike – përdoret më gjerësisht nga organizata të tjera që nuk konsiderohen të djathta ekstreme. Në shoqëritë e brishta pas konfliktit, një gjuhë e tillë mund të shërbejë për të nxitur dhunën dhe harta e re kap vetëm një fragment të shoqërisë ku lulëzojnë narrativa të tilla.
Hulumtuesit për projektin zbuluan se ekstremistët e djathtë ishin inovativë në forumet që ata përdornin për të rekrutuar njerëz për kauzën e tyre.
Disa përdornin klube sociale ose kulturore (si klubi 451 i Beogradit), disa – si Levijatan i Serbisë – e promovojnë veten si aktivistë të të drejtave të kafshëve, ndërsa në të vërtetë synojnë romët dhe refugjatët, dhe të tjerë theksojnë ambientalizmin ose punën humanitare, ndërsa, në të vërtetë, përcjellin një mesazh të së djathtës ekstreme.
“Portat e ekstremit të djathtë mund të gjenden në hapësira të ndryshme dhe ndoshta të papritura kulturore, të tilla si kafenetë ‘e djathta’, skenat e muzikës popullore, pop dhe rrok, markat e veshjeve dhe klubet sportive dhe palestrat”, shkruajnë ekspertët në raportin e tyre metodologjik për BIRN.
Shkollat dhe universitetet, platformat e mediave sociale, klubet, stadiumet e futbollit apo vende dhe hapësira të tjera mund të shërbejnë si porta drejt ekstremizmit.
Grupet e tifozëve të futbollit dhe grupet e motoristëve janë gjithashtu një objektiv i preferuar për aktivistët e ekstremit të djathtë.
Megjithatë, për të qenë në listë, çdo grup në këto zona duhet të jetë para së gjithash ekstremist.
Një sasi e madhe e propagandës dhe përpjekjeve për rekrutim në ditët e sotme sigurisht që bëhet online dhe grupet e ekstremit të djathtë janë të aftë në përdorimin e mjeteve të mediave sociale, siç janë memet, fotot, videot dhe GIF-et, të cilat mund të përhapen në mënyrë virale.
Sipas ekspertëve, memet, në veçanti, luajnë një rol të rëndësishëm në kulturën vizuale digjitale të ekstremit të djathtë.
“Memet, që shpesh përmbajnë humor, retorikë të dhunshme dhe çnjerëzore, shërbejnë si mjete për legjitimimin e dhunës politike dhe për të evokuar emocione negative që mund të nxisin motive për veprime të dhunshme.”
Në disa vende si Kosova, Maqedonia e Veriut apo Mali i Zi, asnjë grup nuk i plotësoi të gjitha kushtet për përfshirje. Disa grupe kishin disa tipare, por asnjëri nuk i kishte mjaft qartë të gjithë tiparet e nevojshme për t’u përfshirë.
Disa grupe janë krenaeë për ekstremizmin e tyre dhe operojnë pavarësisht se janë të ndaluar.
Por të tjerët janë shumë më të kujdesshëm se çfarë thonë në publik, duke e ditur se prokurorët ose shërbimet e sigurimit të shtetit po i monitorojnë dhe mund të ndërhyjnë për t’i shpërbërë.
Ligjet kundër ekstremizmit të krahut të djathtë dhe formave të tjera të tij ndryshojnë në të gjithë rajonin – ashtu si edhe qëndrueshmëria dhe paanshmëria, me të cilat ato vihen në zbatim.
Artikulli është publikuar fillimisht në Balkan Insight