Bukë për Drenicën: Kur gratë e Kosovës marshuan për të thyer një rrethim serb

Në mars të vitit 1998, kur mijëra civilë shqiptarë të Kosovës të zhvendosur po përballeshin me urinë në kodrat e Drenicës, një kolon një kilometërshe me gra u nis nga Prishtina për t’u çuar bukë.

Naxhije Bucinca e kujton mëngjesin e 16 marsit 1998 të ftohtë dhe me vranësira. Ajo kishte veshur rroba të ngrohta dhe këpucë të sheshta të përshtatshme për një ecje të gjatë.

“Regjimi i Millosheviçit kishte intensifikuar vrasjet, shpërnguljet dhe djegien e shtëpive dhe hambarëve”, tha Buçinca, e cila tani është 88 vjeçe. “Njerëzit në Drenicë ishin lënë pa strehë dhe pa bukë.”

Në atë kohë një provincë jugore e Serbisë, Kosova po rrëshqiste në një luftë të shkallës së plotë ndërsa luftëtarët shqiptarë etnikë në rajonin kodrinor të Drenicës, shtuan sulmet ndaj forcave serbe të sigurisë nën drejtimin e Sllobodan Millosheviçit, i cili u kundërpërgjigj pa dallim.

Mijëra civilë ishin shtyrë drejt kodrave dhe forcat serbe po bllokonin rrugët e tyre të furnizimit. Kështu Bucinca, një aktiviste OJQ-je, dhe mijëra gra të tjera u nisën nga Prishtina për të thyer rrethimin, duke marshuar me bukë në krahë, duke përshkuar 40 kilometra rrugë deri në Drenicë.

Nën thirrjen “Bukë për Drenicën”, gratë mbanin në duar pankarta ku shkruhej “Stop gjenocidit” dhe “Ne jemi një komb në rrezik”. Kolona ishte mbi një kilometër e gjatë teksa largohej nga qyteti.

“Gratë lëvizën shpejt, si breshër, duke thyer kordonët e policisë”, kujton Bucinca, e cila në atë kohë drejtonte një OJQ të quajtur Grupi i Krijuesve dhe Veteranëve të Arsimit.

“Gratë janë gjithmonë ato që kanë magjen përpara tyre”, tha ajo. “Janë ato që e ndiejnë më shumë peshën e ushqimit për fëmijët e tyre.”

Afërdita Saraqini Kelmendi, gazetare në atë kohë, e quajti marshimin një “moment kritik” për të tërhequr vëmendjen e komunitetit ndërkombëtar për gjendjen e vështirë të shqiptarëve të Kosovës.

Buka si “simbol universal”

Në fillim të vitit 1998, pas një dekade rezistence pasive ndaj represionit serb nën Millosheviçin, luftëtarët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, UÇK, kishin filluar të luftonin me forcat serbe të sigurisë. Përgjigja ishte brutale; shtëpi të djegura, civilë të dëbuar ose të masakruar, veçanërisht në rajonin e Drenicës.

Saraqini Kelmendi, 60 vjeçe, tha se ishte një kohë kur gratë shqiptare të Kosovës po bëheshin gjithnjë e më të zëshme, përtej përçarjeve të zakonshme politike.

“Lëvizja e grave ngriti alarmin për urinë në Drenicë”, tha ajo, “dhe nuk kishte më rol për politikën apo UÇK-në”.

“Pashë sa të vendosura ishin gratë në shpresën për të shkuar te familjet e bllokuara në Drenicë.”

Megjithatë, ato u përballën me rezistencë.

“Jo shumë kohë pasi marshueset kishin filluar të ecnin, dëgjova disa britma të dobëta. Isha në krye të marshimit dhe pashë një veturë që hyri në turmën e grave protestuese dhe përplasi një vajzë e cila humbi ndjenjat”, tha Gjylshene Berisha, 67 vjeçe, e cila në atë kohë ishte aktiviste e Lidhjes Demokratike të Kosovës, atëherë partia kryesore politike e shqiptarëve të Kosovës dhe e cila e kishte udhëhequr krahinën me vite të tëra të rezistencë pasive për t’u eklipsuar nga lufta e UÇK-së.

“Pastaj pati një tjetër sulm me makinë”, kujton ajo. “Por gratë afër tyre u përpoqën ta mbanin të fshehur nga të tjerat në kolonë, sepse nuk donin t’i trembnin. Ne donim të vazhdonim përpara.”

Marshimi u përball jashtë Prishtinës, në Fushë Kosovë, me një mur të policisë serbe. Një oficer policie u dha atyre 15 minuta kohë për t’u kthyer mbrapa, por pamjet fiksuan një nga organizatoret e Forumit të Grave të LDK-së, Edita Tahirin, duke i lutur të bënin mënjanë “sepse fëmijët dhe gratë në Drenicë kanë nevojë për ushqim, ndihmë mjekësore, kanë nevojë për gjithçka”.

“Kjo protestë njihet si një nga protestat më të rëndësishme në historinë e protestave të grave në botë”, tha Tahiri për BIRN, 25 vjet më vonë.

Ajo u shkaktua, tha ajo, nga rrethimi ushtarak serb në Drenicë dhe masakra e komandant Adem Jasharit dhe dhjetëra anëtarëve të familjes së tij, duke përfshirë fëmijë, në fillim të të njëjtit muaj.

“Ne zgjodhëm bukën si një simbol universal humanitar”, tha Tahiri, tani 66 vjeçe.

Kontributi i grave nuk njihet

Në pamundësi për të vazhduar, marshimi u ndërpre dhe gratë lanë mijëra bukë para zyrës së Kryqit të Kuq Ndërkombëtar.

Grupi i Kontaktit prej gjashtë vendesh – Shtetet e Bashkuara, Britania, Franca, Gjermania, Italia dhe Rusia – kërcënuan Serbinë me një sërë masash hakmarrëse, duke përfshirë një embargo armësh, nëse nuk ndalonte dhunën.

Saraqini Kelmendi, e cila tani është drejtoreshë e televizionit RTV 21, tha se marshimi arriti më shumë se sa ato kishin shpresuar, edhe nëse buka që mbanin gratë nuk arriti kurrë në Drenicë.

“Marshimi pati një efekt, ndoshta më shumë nga sa prisnim”, tha ajo, duke përmendur mbërritjen menjëherë më pas të Julia Taft, atëherë një zyrtare e lartë amerikane e çështjeve humanitare, dhe dërgesat e ndihmave ndërkombëtare “për civilët shqiptarë në malet e Drenicës, por edhe vende të tjera.”

Një vit më vonë, NATO-ja ndërhyri me 11 javë sulme ajrore për të dëbuar forcat serbe; Kosova u bë repart i Kombeve të Bashkuara, ndërsa komandantët e UÇK-së e këmbyen lodhjen ushtarake me vende në qeveri. Kosova shpalli pavarësinë nga Serbia në vitin 2008.

Sot, gratë që ishin pjesë e marshimit nuk e fshehin zhgënjimin e tyre për mosnjohjen e kontributit të lëvizjes jo të dhunshme të grave në Kosovë në atë kohë.

“Në kujtesën kolektive të Kosovës, lëvizjet paqësore të grave dhe kontributet në luftë, veçanërisht nga gratë viktima të konfliktit, u lanë në hije”, tha Bucinca.

Tahiri, e cila mori pjesë në negociatat e dështuara për t’i dhënë fund luftës në Rambuje, Francë, dhe më pas u bë zëvendëskryeministre e Kosovës, tha se ishte koha që historia t’i trajtojë burrat dhe gratë në mënyrë të barabartë.

“Është koha që qasja ndaj historisë të ndryshojë”, tha ajo. “Barazia gjinore duhet të jetë një nga parimet bazë të shkrimit të historisë.”/ Balkan Insight