Bullgaria: Projekti pionier energjetik po jep fryte

Bullgaria mbetet pas shumicës në Europë kur bëhet fjalë për prodhimin e energjisë së pastër. Por ligjet e reja dhe një lëvizje e sapolindur e energjisë demokratike e udhëhequr nga kooperativa Izgrei hapin udhë përpara.

Disa vite më parë në Belozem, një pjesë e një fshati në Bullgarinë jug-qendrore, dy pionierë të rinj të energjisë nisën një mision: edhe pse nuk ishte ende e realizueshme sipas ligjit bullgar, ata donin të nisnin një kolektiv për energji të pastër si ato për të cilat kishin dëgjuar gjetkë në Bashkimin Evropian.

Disa mijëra nga këto projekte energjetike të komunitetit bazë janë të vendosura rreth BE-së, kryesisht në Evropën veriore. Në këto përpjekje DIY (do it yourself), jo vetëm që banorët e qytetit investojnë së bashku në burimet e rinovueshme, por ata gjithashtu demokratizojnë tranzicionin e energjisë së pastër duke marrë pjesë aktive në të.

Në fillim, interesimi i Belozemit për energjinë e rinovueshme nuk kishte të bënte me mbrojtjen e klimës apo gjenerimin e të ardhurave, por me nevojat bazë materiale. Vendi ka një nga nivelet më të larta të varfërisë energjetike në BE, me një të katërtën e popullsisë të paaftë për të ngrohur siç duhet shtëpitë e tyre.

Në Belozem, si në pjesën më të madhe të Bullgarisë rurale, ndërprerjet e shpeshta të energjisë ndalojnë të ftohtin e fshatit për orë të tëra në ditë, duke ulur edhe pompat e puseve me energji elektrike, si dhe duke ndërprerë aksesin në ujë.

Dy vëllezër në një mision

“Ne donim të gjenim zgjidhjet tona për problemet tona si komunitet”, tha Mihail Georgiev për DW. Me vëllain e tij Tsvetan, i cili, ashtu si Mihail, është në fillim të të 30-ave, ai filloi të kërkonte mënyra për ta bërë këtë.

Mihail u interesua për çështjet mjedisore gjatë studimeve në Mbretërinë e Bashkuar. Në vitin 2018, ai dhe Tsvetan, një inxhinier, filluan konsulencën e tyre. Sot ata jetojnë në Plovdiv, një qytet i madh afër Belozemit, ku kanë prona.

Sfondi i vëllezërve si sipërmarrës nuk ndihmoi shumë në përpjekjen e tyre, sepse ligji bullgar nuk lejonte komunitetet e energjisë në atë kohë. Edhe pse Bullgaria, si çdo vend anëtar i BE-së, duhet të miratojë legjislacionin që ofron një bazë ligjore për komunitetet energjetike deri në vitin 2024, kooperativat civile të energjisë u bënë të ligjshme vetëm në tetor 2023.

Solidariteti ndërkombëtar

Duke pasur nevojë për këshilla, Georgievët iu drejtuan një lëvizjeje popullore mbarë Evropës që nxiste për demokraci energjetike. Ekspertët e OJQ-ve në kryeqytetin e Bullgarisë, Sofje, dhe Bruksel gjithashtu u kërkuan atyre të ecin përpara, pavarësisht nga vakumi ligjor.

Ndihmë për projektin ishte REScoop.eu, një federatë evropiane e kooperativave energjetike qytetare me bazë në Bruksel, e cila ka punuar me qindra komunitete energjetike fillestare në të gjithë kontinentin. “Shumë nisma gjetkë kanë kaluar nëpër këtë proces, kështu që ata kanë njohuritë për të mbështetur të ardhurit,” shpjegon Stavroula Pappa e REScoop.eu.

Furnizimi me energji në rrjet

Vëllezërit fillimisht duhej të krijonin një kompani për t’u regjistruar si prodhues energjie. Kjo do të thoshte se ata mund të ngjitnin panele diellore në çatinë e tyre dhe t’u shisnin energji elektrike autoriteteve të rrjetit.

Aftësia për të tregtuar energjinë e tyre i veçoi ata nga më shumë se 9200 prodhuesit e energjisë diellore në Bullgari që konsumojnë produktin e tyre.

Fillimi i vogël, por që nxit ndryshim

Pavarësisht kushteve të shkëlqyera për energjinë diellore dhe të erës, Bullgaria aktualisht mbulon pak më pak se 19% të furnizimit me energji elektrike me energji të rinovueshme. Në vitin 2022, vendi përjetoi një bum të vogël diellor, por pjesa më e madhe e energjisë së tij të gjelbër vjen nga prodhimi hidroelektrik.

Kristiyan Dimitrov i Greenpeace Bulgaria thotë se është e vështirë për bashkatdhetarët e tij që të kuptojnë prodhimin e energjisë DIY: “Njerëzit këtu janë mësuar me një mënyrë të drejtpërdrejtë për të marrë energjinë e tyre elektrike: ata paguajnë dhe shërbimet komunale sigurojnë energjinë.”

Komisioni Evropian mendon se projekti i Georgievëve – i quajtur Izgrei, që do të thotë “dielli që po lind” në bullgarisht – mund të jetë fillimi i diçkaje shumë më të madhe në Bullgari. “Izgrei është një nga iniciativat energjetike të bazuara në komunitet që nxit ndryshimin nga themeli,” thuhet në faqen e saj të internetit.

Vëllezërit filluan të vegjël: vetëm nëntë panele dhe katër bashkëpronarë. Investimi fillestar ishte 7,500€ (8,200 dollarë). Vargu furnizon shtëpinë dykatëshe ku ishte instaluar; teprica shitet në rrjet.

Në shërbim të komunitetit lokal

Që në fillim, Izgrei vendosi të ishte një komunitet energjetik që mishëronte parimet e bashkëmoshatarëve të tij më të mëdhenj të energjisë në Evropën veriore, disa prej të cilëve kanë mijëra anëtarë.

Kjo do të thotë se anëtarësimi është i hapur për këdo në lokalitet që dëshiron të investojë dhe se anëtarët e kontrollojnë projektin në mënyrë demokratike. Bashkëpunimi duhet gjithashtu të ketë për zemër interesat e komunitetit – dhe jo vetëm investitorët.

Administrata lokale e Belozemit ishte entuziaste për të pasur komunitetin e parë të energjisë së pastër në Bullgari dhe është edhe më e ngazëllyer për zgjerimin e tij dhe mundësinë që të ardhurat nga projekti të rrisin fshatin, për shembull, në formën e investimeve në riparimin e rrugëve.

Një rrugë e gjatë përpara

Ndryshimet në ligjin e Bullgarisë për Energjinë nga Burimet e Rinovueshme nënkuptojnë se tani mund të krijohen kooperativa energjetike atje. Ndryshimet kanë përshpejtuar procesin e marrjes së lejes për prodhimin e energjisë së gjelbër dhe lejimin e qytetarëve të komuniteteve energjetike që mund të shesin energjinë e tepërt si persona juridikë.

Por ekspertët thonë se ligji nuk është afër përfundimit. “Nuk ka ende procedura konkrete të përshkruara në ligj,” shpjegon Ventzeslava Kojouharova nga Friends of the Earth Bulgaria, një OJQ në Sofje. Ajo shton se nuk specifikon se si të krijohet një komunitet energjetik, vetëm se mund të ekzistojnë.

“Mungojnë detajet dhe specifikimet teknike”, pajtohet Dimitrov nga Greenpeace, i cili thekson se direktiva e BE-së thotë se funksionimi i komuniteteve energjetike duhet të jetë i ligjshëm dhe i mundshëm.

Një rreze shprese

Izgrei dhe Greenpeace po punojnë me ligjvënësit për të përmirësuar ligjin.

Izgrei po prodhon gjithashtu guidë udhëzuese për komunitetet energjetike në Bullgari dhe po bën punë avokuese. Nisma e rinovimit e udhëhequr nga qytetarët e BE-së e ndihmon atë me zhvillimin e modelit të biznesit dhe shtrirjen e komunitetit.

“Ajo që funksionon në Belgjikë nuk është domosdoshmërisht e zbatueshme për Bullgarinë,” thotë Mihail Georgiev, i cili mbetet në kontakt me homologët e Europës veriore. “Por ligji i ri është një rreze shprese. Tani bullgarët e dinë se ekziston një gjë e tillë si një komunitet energjetik.”