Lufta për Pranim: Stigma Shoqërore e Kosovës Sfiduese ndaj Shëndetit Mendor të Komunitetit LGBTQ
Një mentalitet patriarkal dhe një stigmë e fortë shoqërore nënkupton që shumë anëtarë të komunitetit LGBT nuk e pranojnë veten e tyre – duke rezultuar kësisoji në izolim, depresion dhe madje edhe tentativë për vetëvrasje.
Sa herë që Teo – emër i sajuar – shkonte në pazar me nënën e tij, ai shtytej të blinte nga seksioni i femrave, mirëpo sytë e tij ishin të fokusuar në seksionin e meshkujve.
“Vazhdova ta pyesja veten pse rrobat e djemve janë shumë më elegante se ato të vajzave. Ndihesha i përjashtuar dhe shumë i izoluar”, kujton Teo, e cila ka lindur me një emër femër në një fshat të vogël në Kosovë.
Ndërkohë që ai e dinte gjithmonë se nuk përshtatej me të dashurat e tij, kur Teo mësoi për herë të parë për komunitetin LGBT, rreth moshës 18-vjeçare në universitet, ai u ndjeu “neveri” sepse në atë kohë ishte “shumë religjioz”.
“Për fatin tim, rrethi im i ri i miqve në universitet ishte mendjehapur dhe ishte një bekim për veten time pak mendjembyllur”, thotë Teo për BIRN, duke shpjeguar se u deshën rreth shtatë vjet që të pajtohej me veten.
Personat LGBT në Kosovë shpesh rriten me mendësi patriarkale dhe gjatë gjithë jetës së tyre përballen me stigmë shoqërore. Një gjë e tillë i vendos ata në një situatë ku duhet të përballen me vështirësi për ta pranuar veten, duke rezultuar me depresion, ankth ose mendime vetëvrasëse – shumë më tepër se pjesa tjetër e shoqërisë.
Bind Skeja, themelues i linjës së vetme telefonike të vetëvrasjeve në Kosovë, “Linja e Jetës” (Life’s Line)”, thotë për BIRN se “vetëvrasja nuk ndodh në vakum, por ndikohet shumë nga kushtet socio-ekonomike të individit. Pra, një komunitet që vazhdimisht përjeton presion të formave të ndryshme të mohuara nga të drejtat bazike… dhe të larguara nga shoqëria, pritet të ketë një numër më të madh të vetëvrasjeve”.
“Një individ përjeton mendime vetëvrasëse kur nuk sheh rrugëdalje nga problemet e tij, ndërkohë që problemet i shkaktojnë dhimbje të mëdha psikologjike dhe fizike”, shton Skeja.
Ajo thotë se Kosova nuk mbledh të dhëna për shkallën e vetëvrasjeve në komunitetin LGBT. Megjithatë, bazuar në numrin e telefonatave që pranojnë, i cili ka të ngjarë të jetë më i ulët se nevoja aktuale, “njerëzit queer*, për shkak të politikave represive dhe stigmës në shoqëri, duhet të përballen me këtë realitet (të mos shohin shtegdalje) çdo ditë”. .
Familja ende e përdor emrin e lindjes së tij femërore
Të papranuar nga familjet e tyre dhe shoqëria në përgjithësi, personat e komunitetit LGBT në Kosovë shpesh e gjejnë veten të izoluar, të dëshpëruar me frikë nga prezantimi i plotë i tyre në botë dhe në rastin më të keq, vetëvrasës.
Teo kujton se “duhej ta kaloja fazën e biseksualitetit dhe lezbikeizmit derisa e pranova me të vërtetë veten të ndihesha si burrë”. Edhe tani, si një 27-vjeçar që i mban flokët të shkurtra dhe blen rroba vetëm në seksionin e meshkujve, “mënra se si paraqitem para shoqërisë, më shkakton shumë ankth”.
Ndërkohë që Teo ka gjetur një rreth miqsh që e pranojnë ashtu siç është dhe e mbështesin në rrugëtimin e tij për t’u bërë burrë, familja e tij e ngushtë nuk e trajton dhe jo vetëm që e trajton të njëjtin si një grua, por vazhdon ta përdorë emrin e lindjes së qiknisë.
“Është ende një kohë sfiduese kur jam në rrugëtimin tim për ta pranuar veten si burrë, por ende quhem grua. Ngatërrohet me identitetin tim gjinor”, thotë Teo për BIRN, duke shpjeguar se ka ankth për shkak të mospranimit për atë që është.
Shkalla e tentativave për vetëvrasje më e lartë se mesatarja
Blert Morina, drejtor i Qendrës për Barazi dhe Liri, CEL, thotë për BIRN se “niveli i depresionit, vetëvrasjes dhe tentativave për vetëvrasje në komunitetin LGBT është më i lartë, siç ndodh zakonisht në grupet e margjinalizuara të shoqërisë, veçanërisht pas së COVID-19″
“Gjithashtu, për shkak të shikueshmërisë më të madhe, është rritur presioni mbi personat në komunitetin LGBT, gjë që çon në depresion, izolim dhe tentativa për vetëvrasje”, thotë Morina, i cili është transgjinori i parë në Kosovë që e ka ndryshuar ligjërisht gjininë e tij në dokumente zyrtare.
Një studim të publikuar nga CEL në nëntor të vitit 2022, me 71 individë nga komuniteti LGBT, konkludon se rreth 38 për qind e pjesëmarrësve kishin tentuar vetëvrasjen, që është “në përputhje me studimet e tjera në komunitetin LGBT që raportojnë një normë prej 20-40 për qind të tentativave për vetëvrasje”.
Studimi i lartcekur gjithashtu arriti në përfundimin se rreth 80 për qind e pjesëmarrësve kishin ankth të rëndë ose jashtëzakonisht të rëndë; 49 përqind kishin depresion të rëndë ose jashtëzakonisht të rëndë; dhe 31 për qind kishin nivele të rënda ose jashtëzakonisht të rënda të stresit.
Morina, i cili thotë për BIRN se edhe ai kishte vuajtur nga depresioni dhe ankthi kryesisht për shkak të faktorëve të jashtëm që ndërlidhen me problemet e përditshme me të cilat përballet komuniteti LGBT në Kosovë, shpjegon se që nga viti 2016, CEL ka ofruar një program terapie falas.
Aktualisht, në program janë katër psikologë dhe CEL po përpiqet t’i kontraktojë edhe dy të tjerë, për shkak të rritjes së kërkesës.
Programi i asistencës falas është shumë i rëndësishëm sepse, siç shpjegon Skeja: “Kur individët nuk kanë mbështetje rreth tyre, qoftë nga familja/shoqëria apo shërbimet publike, kjo ndjenjë dëshpërimi mund të intensifikohet dhe të përfundojë në vetëvrasje. Duhet kuptuar se vetëvrasja nuk është domosdoshmërisht një temë që e prek vetëm shëndetin mendor, por përfshin një grup problemesh sociale që ndikojnë në mirëqenien mendore të individit”.
“Në qytezat më të vogla, personat e komunitetit LGBT izolohen më shumë”, thotë Morina, të cilën Teo, në një intervistë të veçantë e konfirmon, duke pohuar se largimi nga fshati i tij për të studiuar në Prishtinë i dha atij shtytjen e nevojshme për ta nisur udhëtimin e vetë-pranimit.
“Unë ende po përballem me tranzicionin tim,” thotë ai, duke shpjeguar se nuk ka filluar ende terapinë hormonale sepse “nuk e kam një familje që më jep mbështetje në këtë drejtim dhe kam frikë se do t’i humbas nëse vazhdoj ta pranoj plotësisht veten time.“ /Balkan Insight
* Queer është term ombrellë për të gjitha identitetet jo-heteroseksuale
Përgatiti: Nuhi Shala
