ChatGPT* dhe vdekja e autorit
Chatbot**-et e fuqizuar nga Inteligjenca Artificiale, IA, jo vetëm që po e shfrytëzojnë krijimtarinë njerëzore, por edhe po e gërryejnë të njëjtën me shumë shpejtësi.
Në vitin 1967, në një ese të quajtur “Vdekja e autorit”, teoricieni francez i letërsisë Roland Barthes kishte argumentuar se njerëzit duhet të ndalojnë së pari synimet dhe biografinë e autorit si burimin përfundimtar të kuptimit në një tekst. Sipas Barthes, kuptimi i një teksti nuk fiksohet nga krijuesi por gjithmonë ndryshon, në varësi të mënyrës se si lexuesi ndërvepron me veprën. Barthes besonte se ne duhet të heqim dorë nga nocioni i autorit pasi ata nuk kanë autoritet. Në vend të kësaj, lexuesit duhet t’i mendojnë ata thjesht si shkrues (shënues) që mbledhin fjalë dhe i shënojnë faqet bosh. Autorët mund të ndikojnë në një tekst, por ata nuk vendosin se si kuptohet.
Kush është autori pas fjalëve që flet ChatGPT? Mjeti popullor i përpunimit të gjuhës që kompania e inteligjencës artificiale OpenAI e lansoi në nëntor të vitit 2022 është në gjendje të shkruajë rrjedhshëm në anglisht. Ai është përhapur shpejt, duke kompozuar sonete, duke shkruar tregime dhe duke iu përgjigjur pyetjeve mbi tema të ndryshme dhe komplekse – duke përfshirë historinë botërore, filmat avangardë, idetë e dhuratave për ditëlindje dhe kompleksitetin e algoritmit të renditjes me flluskë – për miliona përdorues. Gjithashtu po vret idenë e autorit në një masë që Barthes nuk mund ta kishte parashikuar asnjëherë.
ChatGPT është trajnuar duke konsumuar terabajt libra, artikuj, kode dhe faqe interneti nga interneti. Fjalitë, paragrafët dhe esetë e zgjuara dhe ndonjëherë tepër njerëzore që prodhon janë të mundshme vetëm sepse programi i sheh postimet tuaja në Twitter dhe Reddit, fotot që keni ngarkuar në blogun tuaj, kodin që keni me burim të hapur dhe artikullin akademik për të cilin keni punuar shumë.
Të dhënat vijnë nga të gjithë ata që kanë kontribuar në njohjen e përbashkët të njerëzimit dhe të gjithë ata që janë në internet. Ne jemi secili, në një mënyrë të vogël, një autor – ndoshta më me vend, një shkrimtar fantazmë – i ChatGPT. I gjithë ky informacion është mbledhur dhe ri-interpretuar në një mënyrë që synimet dhe subjektiviteti i çdo individi janë zhdukur nga produkti përfundimtar. ChatGPT përdor një “model të madh gjuhësor” (LLM) që, duke mësuar modele në të dhëna, mund të gjenerojë vetë tekst; është një lloj autori mekanik që vepron duke i shfrytëzuar dhe shkatërruar të gjithë autorët e tjerë në të njëjtën kohë.
Barthes vetëm e distancoi një tekst nga autoriteti i shkrimtarit të tij; ai nuk po mbronte heqjen e emrit të tyre apo fshirjen e qëllimit të shkrimtarit nga fjalët e tyre. E tij nuk ishte një vdekje totale e krijuesit; në të kundërt, ChatGPT ndan dhe transformon plotësisht miliona tekste larg burimeve të tyre autoriale: një formë shumë më përfundimtare e vrasjeve masive.
Këto LLM që e shkatërrojnë autorin do të bëhen një tipar standard i produkteve të teknologjisë. Google po e lanson me nxitim chatbotin e tij të bazuar në LLM të quajtur Bard. Microsoft, i cili është partner me OpenAI, po integron gjithashtu teknologjinë ChatGPT në motorin e tij të kërkimit Bing, si dhe në shfletuesin e tij të internetit të quajtur Edge. Implikimet e këtij trendi teknologjik do të jenë revolucionare për mënyrën se si ne e burimojmë, gjurmojmë dhe konsumojmë informacionin.
LLM-të varen jo vetëm nga çdo autor individual, por nga të dhënat dhe infrastruktura e përbashkët e të gjithë internetit – të përbashkëtat dixhitale. Një burim i përbashkët për shumicën e botës, ky është vendi ku ne komunikojmë, mësojmë dhe organizojmë jetën tonë. LLM-të duhet ta lexojnë ueb-in, kështu që ata varen nga njerëzit për të siguruar që faqet e internetit të formatohen në mënyra standarde. Ata gjithashtu kërkojnë, ndër të tjera, ekzistencën e licencave të Creative Commons (CC), fotografitë e arkivit të internetit dhe hapësirat e diskutimit në internet dhe burimet e lajmeve në të cilat njerëzit kontribuojnë. Kodi LLM varet gjithashtu nga bibliotekat e softuerit me burim të hapur që njerëzit e ofrojnë falas.
LLM-të jo vetëm që mund t’i mbyllin, por edhe t’i gërryejnë të përbashkëtat dixhitale nga të cilat varen. Ata janë të trajnuar për besueshmëri (në vend të vërtetës), dhe kështu janë të prirur të krijojnë deklarata jo të besueshme por bindëse. Ata gjithashtu gjenerojnë tekste shumë më shpejt se sa njerëzit mund të shkruajnë; ndoshta në pesë vjet, shumica e internetit do të gjenerohet nga LLM. Kjo mund të përfshijë sasi të mëdha të përmbajtjes me cilësi të ulët, të tilla si sulme phishing, ose dezinformata të personalizuara; Produktet LLM gjithashtu mund të nxjerrin informacione të ndjeshme që gjenden në të dhënat e trajnimit në internet ose të ndihmojnë më pak njerëz teknikë të gjenerojnë kode për sulme kibernetike, ndër dëmet e tjera të mundshme.
Këto modele gjithashtu mund t’i dekurajojnë njerëzit që të kontribuojnë me punën e tyre në të përbashkëtat dixhitale. Shkrimtarët dhe krijuesit e tjerë mund të fillojnë të përdorin LLM në vend që ta shkruajnë materialin e tyre, ose të refuzojnë ta publikojnë hapur punën e tyre sepse nuk duan që ajo të përdoret në një grup të dhënash chatbot. Prania e autorit njerëzor do të vazhdojë të zvogëlohet.
Është në modë të dizajnohen produkte LLM për detyrat e pyetjeve dhe kërkimit, të cilat kërkojnë që LLM të gjenerojë materiale shpjeguese. Kjo shpesh kërkon vendime morale dhe epistemike nga ana e UA. ChatGPT është krijuar për t’u konsultuar për këshillat e tij të gjithanshme; kur i bëj pyetje të tilla si, “cili është funksioni më i rëndësishëm i qytetarëve në një demokraci?” ai prodhon vetëm një zgjidhje të vetme (dhe të kontestueshme) – votimi në zgjedhje të lira dhe të ndershme – pa demonstruar se sa komplekse është tema, ose se si përgjigja e saj u mor në mënyrë të rastësishme nga një shpërndarje, dhe lehtë mund të kishte qenë një përgjigje e ndryshme.
Ndërkohë që OpenAI është përpjekur ta udhëzojë ChatGPT drejt deklaratave të besueshme, neutrale dhe të padëmshme, duke krijuar një chatbot që paralajmëron gjithçka që thotë (“Si një model gjuhësor i AI, nuk mund t’ju jap mendime personale, por…”), këto zgjedhje morale dhe epistemike megjithatë janë bërë paraprakisht nga një grup i vogël njerëzish, këto mund ta kufizojnë gamën e opinioneve të shprehura për tema komplekse. Kompani të tjera që zhvillojnë LLM-të e tyre mund të kenë pikëpamje më keqdashëse se çfarë lloj sjelljesh ose përdorimesh duhet të ketë një teknologji e tillë. Chatbot-i i ri i Bing ka shfaqur sjellje toksike, të tilla si manipulime, shprehje të mërzisë dhe të vepruarit në mënyrë pasive-agresive; nëse edhe produkti i Microsoft-it vepron në këtë mënyrë, çfarë lloj pajisje manipulimi mund të bëjnë kompanitë e tjera?
Një problem është se produktet ekzistuese LLM nuk mund t’a tregojnë ende perspektivën nga e cila po shkruajnë, ose origjinën e informacionit që përdorin. Kur lexojmë tekste, duam ta kuptojmë pozicionin ose situatën e autorit njerëzor; nga vijnë ata, cilat mund të jenë paragjykimet e tyre dhe cilat janë aksionet e tyre.
Kushdo që ka ndërvepruar me ChatGPT mund të thotë se ai është krijuar në mënyrë antropomorfike për ta zotëruar një “personalitet” të veçantë njëkohësisht, mendjehollë dhe të butë. Mirëpo ne nuk mund ta vlerësojmë këndvështrimin e tij në të njëjtën mënyrë siç bëjmë edhe për autorët njerëzorë. Ndërkohë që ka konsumuar miliona burime, nuk është duke e adoptuar këndvështrimin e autorit më të rëndësishëm prej të cilit ka mësuar, apo edhe një grumbullim i drejtpërdrejtë i të gjithëve. Qasja e tij është më shumë si një bashkim i përtypur, i deformuar i burimeve, një perspektivë që ndikohet nga vendime të pazbuluara të projektimit (të tilla si udhëzimet që inxhinierët i japin Inteligjencës Artificiale në prapaskenë). Këto mund të jenë gjithashtu të paqëndrueshme, të paqarta dhe të ndryshueshme.
Michel Foucault nuk besonte në vdekjen e drejtpërdrejtë të autorit. Duke iu përgjigjur Barthes-it, ai pohoi se ndërkohë që autori nuk është një subjekt i fiksuar, i konsoliduar që e përcakton drejtpërdrejt kuptimin, njohuritë tona për autorin ende luajnë një rol me rëndësi në prodhimin dhe rregullimin e mënyrës se si përdoren dhe interpretohen tekstet, dhe në mënyrën se si dija e shoqërisë qarkullon.
Përdorimi i teknologjisë për t’i gjurmuar burimet origjinale që kontribuan në një tekst të prodhuar nga LLM do të ndihmonte në zbutjen e dezinformatave ose të pavërtetave. Bashkëngjitja e një emri, apo edhe një URL-je, në një shkrim i lejon njerëzit ta kontekstualizojnë atë që po e lexojnë dhe ndihmon në përcaktimin e besueshmërisë së tekstit. Nëse e dimë se nga cilat burime LLM po e merr informacionin e saj, ne mund ta ruajmë kuptimin tonë për botën dhe ta parandalojmë përhapjen e informacionit me cilësi të ulët.
Gjithashtu kemi nevojë për teknika që mund ta verifikojnë nëse një pjesë e shkrimit është krijuar fare nga LLM. Forumi i uebit i programimit StackOverfloë i ndaloi përgjigjet e krijuara nga ChatGPT në vitin 2022, – pak pasi u publikua chatbot – duke thënë se përgjigjet e tij shpesh janë njëkohësisht të pasakta dhe të besueshme, duke i bërë ato të vështira për t’u moderuar. Studiuesit po zhvillojnë mënyra për ta shënuar përmbajtjen e krijuar nga LLM për ta parandaluar dëmtimin e besimit të lexuesve të shkaktuar kur puna e krijuar nga IA ngatërrohet me punën e krijuar nga njeriu dhe për t’i vërtetuar njerëzit, besimet e vërteta të të cilëve mund të hidhen poshtë ose diskreditohen si të krijuara nga IA.
Pasojat më të rëndësishme të kësaj teknologjie në zhvillim mund të shfaqen në ekonominë politike të inteligjencës artificiale. LLM-të mund ta ndryshojnë strukturën e tregjeve të punës së profesionistëve, nga shkrimi i kopjimit tek puna ligjore te kodimi, duke shkaktuar punë me pagesë të vogël ose zhdukjen e disa llojeve të punëve krejtësisht.
Struktura mbizotëruese e industrisë së teknologjisë është thelbësisht oligarkike, ku pushteti i madh qëndron tek një numër i vogël kompanish. Duke pasur parasysh se sa kapital intensiv janë për t’u trajnuar këto modele të IA, kompanitë me të ardhura më të mira, të tilla si Google ose Microsoft ka të ngjarë të jenë ato që mund ta prodhojnë këtë teknologji më shpejt dhe në një shkallë më të madhe se konkurrentët e tyre. Kjo rrezikon jo vetëm shuarjen e autorëve të panumërt dhe pakësimin e të përbashkëtave dixhitale, por edhe përforcimin e natyrës monopoliste të industrisë së teknologjisë.
Disa mund të argumentojnë se suficiti ekonomik i krijuar nga LLM-të do të jetë aq i madh sa ato do ta kompensojnë në mënyrë indirekte publikun. Por nuk është e qartë se ata që kontribuojnë janë ata që përfitojnë. Aplikacionet më fitimprurëse të LLM-ve deri më tani janë përdorur nga kompani të tilla si Jasper, Copy.AI dhe NeuralText për shkrimin e kopjimit dhe për të krijuar tekste marketingu – përmbajtje që vështirë se janë ekuivalente me të dhëna të ndryshme krijuese diku tjetër në internet. Dhe a është e drejtë që kompanitë private t’i përdorin mendimet dhe fjalët e të zakonshmeve, pastaj të shesin reklama dhe të shpërndajnë opinione të kundërta përsëri tek i njëjti publik?
Modele të mëdha gjuhësore si ChatGPT i kanë shndërruar tashmë shumë njerëz në shkrimtarë fantazmë të padashur. Autorët janë ende këtu, megjithëse gjithnjë e më shumë të padukshëm, dhe ata duhet të ringjallen./Newstateman
* program kompjuterik i inteligjencës artificiale
** program kompjuterik i krijuar për ta simuluar bisedën me përdoruesit njerëzorë, veçanërisht në internet.
Përgatiti: Nuhi Shala
