Viti 2022 ka qenë vit i një inflacioni brutal
“Inflacioni i ulët është me të vërtetë problemi i kësaj epoke”, kështu ka deklaruar John Williams, president i Bankës së Rezervës Federale të Nju Jorkut, në fund të vitit 2019, duke e përkrahur pikëpamjen dominuese në atë kohë. Shumë shpejt, tani aktualisht ky problem është saktësisht e kundërta. Pothuajse çdo vend në botë është përballur me rritjen e çmimeve në vitin 2022. Situata është e sigurt se do të përmirësohet në vitin e ardhshëm, por me një kosto të rëndë për rritjen ekonomike.
Ajo që e bëri vitin 2022 kaq të pazakontë ishte gjerësia e presioneve të çmimeve. Norma globale e inflacionit do ta mbyllë vitin me rreth 9%. Për shumë vende në zhvillim, inflacioni i lartë është një sfidë e përsëritur. Por hera e fundit që inflacioni ishte kaq i lartë në vendet e pasura ishte në fillim të viteve 1980. Në Amerikë, çmimet e konsumit janë në rrugën e duhur për t’u rritur me rreth 7% në vitin 2022, më i larti në katër dekada. Në Gjermani, norma do të jetë më afër 10%, periudha e parë e inflacionit dyshifror që nga viti 1951.
Faktorët e zakonshëm që nxitën inflacionin kudo ishin rritja e kostove të karburanteve dhe ushqimit. Çmimet për shumë mallra të konsumit tashmë po shënonin rritje në fillim të vitit 2022 për shkak të ndikimit të vazhdueshëm të COVID-19 në zinxhirët e furnizimit.
Pushtimi ushtarak rus i Ukrainës në shkurt u tregua edhe më shkatërrues. Kostoja e naftës u rrit me një të tretën pasi vendet perëndimore vendosën sanksione ndaj Rusisë, prodhuesi kryesor i naftës së papërpunuar.
Çmimet e ushqimeve u rritën gjithashtu, të nxitura nga kostot e plehrave dhe transportit, si dhe nga blokadat e Rusisë ndaj eksporteve të drithërave nga Ukraina, një prodhues i madh i grurit. Në terma ekonomikë, kjo arriti në një goditje klasike të ofertës.
Rritja e papritur e çmimeve për mallrat kryesore u përfshi shpejt në jetën e përditshme për qytetarët e botës. Në Evropë, e varur prej kohësh nga gazi rus, miliona njerëz do të hasin në vështirësi për ta përballuar ngrohjen këtë dimër. Në të gjitha rajonet, ushqimet dhe karburantet përbënin mesatarisht më shumë se gjysmën e inflacionit në vitin 2022 (shih grafikun).
Nëse inflacioni do të ishte thjesht një fenomen i ofertës, do të kishte qenë mjaftueshëm e dhimbshme. Mirëpo zhvillimi më shqetësues për bankierët qendrorë ishte se presionet u depërtuan në komponentët “thelbësorë” të indekseve të çmimeve – pra, mallra dhe shërbime të ndryshme nga ushqimi dhe energjia e paqëndrueshme. Rritja e çmimeve bazë ishte një tregues se inflacioni po merrte vrull vetëvetiu. Kjo, nga ana tjetër, tregoi shkaqe përtej tronditjes nga nafta.
Shumë vende tani kanë tregje jashtëzakonisht të shtrënguara të punës, pjesërisht si rezultat i një vale pensionesh të parakohshme gjatë COVID-19. Si rezultat, kompanitë po paguajnë paga më të larta për të tërhequr punëtorë, duke shtuar momentumin inflacionist. Në Amerikë, ku rritja e inflacionit bazë ishte veçanërisht e madhe, një fajtor shtesë ishte stimuli i tepërt – si nga qeveria ashtu edhe nga rezervat federale – në kulmininacionin e COVID-it.
Për pjesën më të madhe të vitit 2022, kjo u përkthye në kërkesë të tejnxehur, me shpenzime reale personale më të larta se tendenca para pandemisë. Me sa duket, ekonomia e madhe me inflacionin më të ulët ishte Kina. Strategjia e saj “zero-covid” i shtyu shpenzimet shumë më poshtë prirjes para pandemisë.
Pothuajse kudo kishte ankth se rritja e çmimeve do t’i rivendoste pritshmëritë e njerëzve për inflacionin, duke i shtyrë ata të kërkonin paga më të larta. E njohur si një spirale paga-çmim, një dinamikë e tillë do ta bënte shumë më të vështirë zhdukjen e inflacionit. Thjesht kërcënimi i dinamikës ishte i mjaftueshëm për t’i nxitur bankat qendrore në veprim. Rezerva federale ishte më agresive, duke i rritur normat e interesit nga një tavan zero në muajin mars në më shumë se 4% sot, doza e saj më e qartë e shtrëngimit monetar në katër dekada. Bankat qendrore në të gjithë botën e pasur, nga Stokholmi në Sidnei, e ndoqën të njëjtën.
Një mënyrë për t’i parë perspektivat e inflacionit për vitin 2023 është sikurse një duel midis rikthimit të ofertës dhe rënies së kërkesës. Në mënyrë premtuese, disa nga faktorët që e nxitën inflacionin në fillim të vitit 2022 kanë filluar të zbehen.
Çmimet e mallrave të konsumit kanë rënë pasi zinxhirët e furnizimit janë kthyer në normalitet. Kostoja e naftës ka rënë përsëri në nivelin e saj sikurse një vit më parë, pjesërisht falë një rikuperimi të prodhimit. Politika më e shtrënguar monetare funksionon duke e shtypur kërkesën, dhe kjo ka filluar të ndodhë gjithashtu.
Sektorët më të ndjeshëm ndaj normave janë duke vuajtur më së shumti: një ftohje e papritur është vendosur mbi tregjet e pronave dikur rrënqethëse, me transaksione në tharje. Nëse rimëkëmbja e ofertës – duke i përfshirë, në mënyrë esenciale, punëtorët e gatshëm – është mjaft e madhe dhe e shpejtë, bankat qendrore mund të jenë në gjendje ta ndalojnë shtrëngimin përpara se ta provokojnë një recesion të thellë.
Por në këtë pikë duket më e mundshme që ata të kenë një taksë reale në ekonominë globale. Në vitin 2023, frika e inflacionit mund t’ia lërë vendin shqetësimeve për papunësinë./The Economist
