Talat Xhaferi, tabuthyesi që u bë kryeministri i parë shqiptar i Maqedonisë së Veriut

Talat Xhaferi, i cili më parë shërbeu si ministri i parë i mbrojtjes dhe kryetar i parlamentit të Maqedonisë së Veriut me etni shqiptare, po e thyen sërish një tabu duke u bërë kryeministri i parë shqiptar i këtij vendi.

Në sallën parlamentare të stolisur me murale ku përshkruhen elementë të krishterë ortodoksë dhe të lashtë, Talat Xhaferi u betua të dielën si kryeministri i parë i Maqedonisë së Veriut me etni shqiptare.

Xhaferi do ta udhëheqë qeverinë e përkohshme për 100 ditët e ardhshme para zgjedhjeve të përgjithshme dhe presidenciale të cilat pritet të mbahen në muajt prill-maj. Megjithatë, emërimi i tij mbart një simbolikë të madhe për një vend ku shqiptarët përbëjnë të paktën një të katërtën e popullsisë dhe i cili, vetëm dy dekada më parë, ishte në prag të një lufte civile të gjithanshme midis maqedonasve etnikë dhe shqiptarëve.

Jo shumë kohë më parë, zgjedhja e një kryeministri etnik shqiptar nuk konsiderohej asgjë më shumë se një ëndërr. Megjithatë, veterani ushtarak 61-vjeçar i shndërruar në politikan nuk shfaqi asnjë shenjë triumfi gjatë ceremonisë së betimit. Sa herë që pyetet për arritjet e tij, preferon t’i diskutojë sfidat dhe jo ëndrrat.

“Në jetën time kam hasur sfida të shumta, që nga dita kur u largova nga shtëpia kur isha 16-vjeçar e deri më sot. Duhet ëndërruar, ndonëse që ëndrrat të realizohen, puna e palodhur, këmbëngulja dhe durimi janë tejet me rëndësi,” deklaroi Xhaferi për BIRN disa minuta pas betimit.

Ëndrra e realizuar – mirëpo theksi duhet vënë mbi përgjegjësinë

I zellshëm dhe i disiplinuar janë cilësitë që përdoren shpesh nga kolegët e tij për ta karakterizuar Xhaferin. Ata gjithashtu besojnë se sjellja e tij modeste dhe e kompozuar, së bashku me të qenit lojtar skuadre, është arsyeja kryesore pse Xhaferit iu besua ta përfaqësojë realizimin e një ëndrre më të madhe se ai.

Duke iu drejtuar kolegëve të tij deputetë nga foltorja e Kuvendit në shqip dhe maqedonisht, ai shprehu nderimin e tij dhe ndjenjën e madhe të përgjegjësisë për detyrën që e pret përpara. Xhaferi u bëri thirrje atyre që ta mbështesin qeverinë e tij dhe u angazhua për ta përdorur të njëjtën për ta ngritur një vend më demokratik dhe më të përmirësuar. Gjatë gjithë fjalimit të tij, ai theksoi vazhdimisht termat kyçe si aleancat dhe marrëveshjet.

Në rrjetet sociale ai e shpërndau mesazhin se ëndrra për ta pasur kryeministrin e parë shqiptar të Maqedonisë së Veriut më në fund ishte realizuar. Megjithatë, ai i informoi ndjekësit e tij se tani kishte përgjegjësinë për ta përmbushur ëndrrën e një Maqedonie të Veriut të përparuar, të zhvilluar, demokratike dhe evropiane.

Në qeverinë teknike të Xhaferit ka edhe ministra dhe deputetë nga radhët e opozitës. Qëllimi i tij është ta përgatisë vendin për zgjedhjet e ardhshme të dyfishta në pranverë, duke e bërë mandatin e tij 100-ditor kryesisht simbolik.

Kompromisi është në thelb të themelit të tij; Praktika e emërimit të qeverive teknike për përgatitjen e zgjedhjeve buron nga marrëveshja politike e Przinos e 2015-ës.

Emërimi i Talat Xhaferit si kryeministër erdhi si rezultat i një marrëveshjeje politike pasuese të krijuar katër vjet më parë. Xhaferi mban një pozitë të dalluar në Bashkimin Demokratik për Integrim (BDI), partia më e madhe shqiptare në Maqedoninë e Veriut dhe partneri më i vogël i Partisë Social Demokratike (SDSM) në pushtet, duke qeverisur vendin për dy mandate. Në këmbim të mbështetjes së vazhdueshme të BDI-së, socialdemokratët premtuan në vitin 2020 se kur të vijë koha për një qeveri të re teknike, 100 ditë para zgjedhjeve të ardhshme, do të udhëhiqet nga një anëtar nga radhët e BDI-së me etni shqiptare.

Nga uniforma ushtarake te kostumi i politikanit

Xhaferi lindi në vitin 1962 në një familje modeste në Forino, një fshat i pozicionuar pesë kilometra larg qendrës së qytetit të përzier etnikisht të Gostivarit në perëndim të Maqedonisë së Veriut. Pavarësisht prejardhjes së tij modeste, familja i dha mundësinë që në moshë të re të largohej nga shtëpia dhe të regjistrohej në Akademinë Ushtarake në Beograd. Pas diplomimit, ai mori një pozicion si oficer ushtarak dhe njëkohësisht mori përgjegjësi të ndryshme të nivelit të lartë në të gjithë ish-Jugosllavinë.

Kur Maqedonia e fitoi pavarësinë e saj nga Jugosllavia në fillim të viteve 1990, Xhaferi u kthye në atdhe për të shërbyer në Ushtrinë e sapoformuar të Republikës së Maqedonisë (ARM). Megjithatë, në vitin 2001, gjatë një konflikti të armatosur midis kryengritësve shqiptarë të Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare (UÇK) dhe forcave të sigurisë, Xhaferi ndërroi anë duke e braktisur ushtrinë maqedonase për t’u bërë komandant i UÇK-së, duke marrë pseudonimin “Komandant Forina” për shkak të vendlindjes nga vinte.

Pas përfundimit të konfliktit në gusht të vitit 2001 me nënshkrimin e marrëveshjes së Ohrit të ndërmjetësuar ndërkombëtarisht, Maqedonia e Veriut u dha amnisti luftëtarëve të UÇK-së. Më pas, si shumë ish-luftëtarë, Xhaferi kaloi në politikë, duke e përdorur politikën si një mjet për të siguruar më shumë të drejta për komunitetin e tij. Ai iu bashkua Bashkimit Demokratik për Integrim (BDI) të sapoformuar, të udhëhequr nga ish-bashkëluftëtari i tij, Ali Ahmeti, dhe në vitin 2002, u zgjodh deputet.

Në vitin 2013, si rezultat i një marrëveshjeje ndërmjet Bashkimit Demokratik për Integrim (BDI) dhe VMRO DPMNE-së në pushtet, Xhaferi u emërua ministri i parë i Mbrojtjes me etni shqiptare në Maqedoninë e Veriut. Ky vendim shkaktoi debate, veçanërisht mes veteranëve të ushtrisë, të cilët kujtuan se ai ishte kthyer kundër tyre në vitin 2001.

Emërimi i tij rezultoi me trazira të vogla në rrugët e Shkupit, me protestuesit që u përleshën me policinë.

Pavarësisht polemikave, Xhaferi nuk u tërhoq dhe mbajti detyrën e tij ministrore për një vit, duke thyer një tabu të pamenduar më parë.

“Jeta ime është dëshmi e thënies ‘Ti asnjëherë nuk e di se çfarë do të sjellë e nesërmja’. Duhet të jesh elastik dhe i përgatitur për t’i tejkaluar sfidat e tij” – tha Xhaferi për BIRN.

Një sfidë e rëndësishme në karrierën e tij politike erdhi në prill të vitit 2017.

Mes një krize të thellë politike që do të rezultonte me largimin e kryeministrit Nikola Gruevski dhe partisë së tij VMRO DPMNE nga pushteti, Xhaferi dhe BDI luajtën një rol kryesor. Ata ndërruan anë, e braktisën aleancën e tyre me Gruevskin dhe iu bashkuan frontit opozitar të udhëhequr nga socialdemokratët.

Megjithatë, zgjedhja e tij e mëvonshme si kryetar i parë i parlamentit shqiptar etnik në prill u dëmtua kur mbështetësit e VMRO DPMNE, të vendosur për të penguar zgjedhjen e tij, sulmuan parlamentin gjatë një seance.

Gjatë trazirave që u shpalosën aty, për të cilat VMRO DPMNE dhe lideri i saj i shkarkuar më pas, Gruevski, nuk e pranuan asnjëherë përgjegjësinë, protestuesit sulmuan fizikisht dhe i lënduan disa ligjvënës të shquar nga socialdemokratët dhe partitë etnike shqiptare. Incidenti, i nxitur nga kriza e tensionuar politike që ka kapluar vendin dhe e përkeqësuar nga mosbesimi etnik, u konsiderua si një nga episodet më kritike për Maqedoninë e Veriut. Me gjithë sfidat, koalicioni partiak vazhdoi dhe Xhaferi nuk dha dorëheqje nga posti i tij derisa këtë post e këmbeu të dielën e kaluar për një tjetër më domethënës.

Gjatë shtatë viteve të tij si kryetar i Kuvendit të Maqedonisë, sipas bashkëpunëtorëve të tij, Xhaferi tregoi përulësi, ekuilibër dhe disiplinë. Ai i ka kushtuar rëndësi respektimit të procedurave.

Pavarësisht pozicionit të tij të profilit të lartë, ai mbajti një profil të ulët personal, duke udhëtuar çdo ditë jave nga fshati i tij Forino në Shkup dhe duke i kaluar fundjavat në shtëpi, shpesh duke u përfshirë në lojëra domino me bashkëfshatarët.

Me fjalë të buta, por të vendosura, përfaqësimi i tij me ndikim i komunitetit shqiptar në Maqedoninë e Veriut çoi në një arritje të rëndësishme. Në janar të vitit 2019, pas zbatimit të ligjit për shtrirjen e përdorimit zyrtar të shqipes në të gjithë vendin, Xhaferi filloi të zhvillonte seanca plenare në gjuhën e tij amtare.

Rrugëtimi drejt nxjerrjes së këtij ligji nuk kaloi pa polemika. Kur ligji u prezantua për votim, ai u përball me një moment sfidues me liderin e atëhershëm të VMRO DPMNE-së dhe ish-kryeministrin Gruevski. I pakënaqur që mijëra amendamentet e tyre, që kishin si qëllim ta pengonin procedurën, u lanë mënjanë, Gruevski madje shkoi pas tavolinës së Xhaferit dhe u përpoq të ndërhynte në pajisjet e tij elektronike.

Xhaferi, megjithatë, e mirëmbajti qetësinë.

Të mirëmbash qetësinë pavarësisht mungesës së konsensusit

Megjithë përpjekjet e Xhaferit për ta lehtësuar një proces më të natyrshëm dhe më konsensus për zgjedhjen e kabinetit të tij, kontradiktat u bënë të dukshme që në ditën e parë të formimit të qeverisë së tij. Në votimin e së dielës, qeveria teknike siguroi vetëm 65 nga 120 vota parlamentare.

Partia kryesore opozitare, VMRO-DPNME, pranoi t’i ketë dy ministra dhe tre zëvendësministra në qeverinë e re. Ata pretenduan se e bënë këtë për t’i vëzhguar nga afër veprimet e partive në pushtet që çuan në zgjedhje. Mirëpo nuk votuan pro, edhe pse ishin të pranishëm gjatë seancës parlamentare. Gjithashtu përfaqësuesit e tyre e bojkotuan fotosesionin zyrtar në shkallët e Kuvendit.

Vlen të theksohet se VMRO-DPMNE asnjëherë nuk e kundërshtoi shprehimisht përkatësinë etnike të Xhaferit. Në fakt, gjatë mandatit të tyre në udhëheqjen e qeverisë në vitin 2013, Xhaferi shërbeu si ministër i Mbrojtjes.

Megjithatë, VMRO DPMNE e konsideroi të paligjshme që posti i kryeministrit të mbahej nga një parti me më pak ligjvënës sesa socialdemokratët kryesorë në pushtet. Kjo perspektivë u përforcua nga besimi i partisë se partia e përzgjedhur ishte “e ndërlidhur me numrin më të madh të skandaleve korruptive”, siç deklaroi ligjvënësi i VMRO DPMNE, Antonijo Milososki.

Qëndrimi i VMRO DPMNE-së ndaj Xhaferit ndryshoi pas vitit 2017, duke e akuzuar atë se ishte zgjedhur kryetar i Kuvendit në mënyrë të paligjshme, pavarësisht se shumica e qartë në parlament e mbështeste atë. Gjatë viteve, ata e kanë akuzuar vazhdimisht se gjatë mbajtjes së postit i ka dhënë përparësi interesave të qeverisë dhe partisë së tij.

Që nga humbja e pushtetit në vitin 2017, VMRO DPMNE i është drejtuar bllokadave dhe bojkotimeve parlamentare në disa raste, duke bërë që projektligjet të mbeten në harresë dhe duke i bërë më sfiduese përgjegjësitë e Xhaferit.

Përkundrazi, edhe partitë shqiptare në bllokun opozitar abstenuan nga pjesëmarrja në seancën që zgjodhi kryeministrin e parë shqiptar të qeverisë së Maqedonisë së Veriut. Shumë mund ta kishin parashikuar që, pavarësisht nga dallimet e tyre politike, ky do të ishte një gjest simbolik që ata do ta përqafonin.

Xhaferi, megjithatë, është përmbajtur ta komentojë mungesën e opozitës shqiptare. Në vend të kësaj, ai u tha gazetarëve pas zgjedhjes së tij se megjithëse përfaqësuesit e VMRO DPMNE-së në qeverinë e re refuzuan të shfaqen në foton e zakonshme, ata së shpejti do të shihen duke punuar përkrah tij.

Tejkalimi i vështirësive dhe mosbesimit duket se ka qenë gjithmonë në qendër të jetës së tij politike.

“Fitore për të gjithë qytetarët e Maqedonisë”

Në fjalimin e tij fillestar para mediave pas zgjedhjes së tij kryeministër, Xhaferi i përcolli të njëjtat mesazhe fillimisht në shqip e më pas në maqedonisht. Ai u kujdes t’u komunikonte gazetarëve se qeveria e tij do ta ruajë të njëjtin nivel transparence siç kishte demonstruar parlamenti për ta.

Sipas tij, pavarësisht kohëzgjatjes së kufizuar prej vetëm 100 ditësh, qeveria e tij synon të kontribuojë për një Maqedoni të Veriut më të hapur dhe më demokratike.

“Kjo fitore është për të gjithë qytetarët maqedonas, pavarësisht nga përkatësia e tyre etnike. Është gjithashtu një triumf për institucionet e këtij shteti pasi ai vazhdon ta sfidojë nocionin e roleve ekskluzive udhëheqëse,” ka thënë Talat Xhaferi për BIRN./BalkanInsight