Qëndrimi i Rumanisë ndaj Kosovës: Një Pikëpamje Historike dhe Kulturore
Më 17 shkurt 2008 Kosova shpalli pavarësinë nga Serbia. Kjo ngjarje u pasua nga një valë njohjesh nga vendet e Bashkimit Europian dhe nga Amerika veriore. Megjithatë, pesë anëtarë të BE’së nuk pranuan ta njohin atë: Qiproja, Greqia, Rumania, Spanja dhe Sllovakia. Kështu ata u pozicionuan në favor të qeverisë serbe e cila e konsideron Kosovën rajon autonom dhe të ligjshëm të saj (në bazë të Kushtetutës së re serbe të vitit 2006), një pozitë e mbështetur, ndër të tjera , edhe nga dy vendet e përhershme anëtare të Këshillit të Sigurimit të OKB’së, Rusia dhe Kina . Në këtë shkrim, do të përpiqem të shpjegojë disa arsye historike dhe kulturore që janë bazë për vendimin dhe qëndrimin e Rumanisë karshi Kosovës.
Rumania dhe Serbia – rikujtim i shkurtër i marrëdhënieve të gjata dhe të qëndrueshme.
Raportet e Rumanisë me Serbinë luajnë një rolë vendimtar në qëndrimin e saj të tanishëm karshi Kosovës. Një gjë duhet të veçohet që nga fillimi: të dy shtetet janë afruar me njëra tjetrën historikisht, aq sa që në mes të kohërave të luftës, një diplomat i famshëm rumun Nicolae Titulescu pati thënë se Jugosllavia [Serbia] dhe Deti i Zi ishin fqinjët e vetëm miqësorë të Rumanisë [Sabina Fati, „România, prizonieră între Serbia şi Marea Neagră” (“Romania, caught between Serbia and the Black Sea”) in România liberă, joi, 28 mai 2009, http://www.romanialibera.ro/editorial/a155212-romania-prizoniera-intre-serbia-si-marea-neagra.html, 24 Janar 2010].
Marrëdhëniet e mira mes dy vendeve kanë qenë të ndërtuara përmes raporteve historike të dy popujve fqinj. Duhet të përmendet se të dy vendet ishin të ndikuara nga tiparet e krishterimit bizantin sllavo-ortodoks, që u paraqit gjatë sundimit të Perandorisë së parë bullgare gjatë shekullit IX-XI. Bashkëpunimi i parë politik dhe ushtarak u zhvillua në vitin 1389, me rastin e Betejës së (Fushë) Kosovës, kur një grup i vogël luftëtarësh u dërgua nga princi i Vllahisë, Mirçea i Madh (1386-1418), për t’u bashkuar me koalicionin e krishterë të serbëve, bullgarëve, boshnjakëve, shqiptarëve dhe hungarezëve kundër turqve osmanë. Deri sa u pushtuan të gjithë tokat e Serbëve nga Otomanët, Principata e Vllahisë ishte një aleat i principatës serb [Vlad Georgescu, Istoria românilor de la origini până în zilele noastre (History of Romanians from Origins until Our Days), Editura Humanitas, Bucureşti, 1995, faqe. 52].
Një moment i dytë i rëndësishëm i bashkëpunimit erdhi gjatë Betejës së dytë të Kosovës (1448), kur mbreti hungarez John Huniadi udhëhoqi koalicionin e krishterë të hungarezëve, vllehve dhe serbëve, sërish kundër osmanëve. Fakti që mbreti hungarez kishte origjinë rumune nga ana e babait të tij, i njohur në historinë rumune si Iancu de Hunedoara – princ i Transilvanisë(1441-1456), dhe se ai udhëhoqi një ushtri të përbërë edhe nga Transilvania dhe Vllahia, mund të të konsiderohet si një lidhje e mirë me serbët [Georgescu, op. cit., faqe. 69]. Më vonë, kur serbët ishin nën sundimin Otoman dhe principatat rumune kishin një shkallë më të lartë të autonomisë, shumë klerikë dhe fisnikë serbë gjetën strehim në Transilvani dhe Vllahi. Bashkëjetesa në mes dy popujve, në rastin më të mirë, ishte brenda rajonit Banat, e formuar nga turqit nën emrin e Eyaleti Temishvarit në 1552, pasi ky i fundit kishte pushtuar shumicën e Hungarisë. Ky rajon ishte e dominuar etnikisht nga serbët rasianë dhe vllehtë (rumunët). Ajo ishte e kolonizuar me popullsi gjermane pas themelimit së sundimit Austriak në 1718, por të dy grupet dominuese deri në fund të shekullit të XIX mbetën rumune dhe serbe [Vasile V. Muntean, Contribuţii la istoria Banatului (Contributions to the History of Banat), Editura Mitropoliei Banatului, Timişoara, 1990, faqe. 109-113]. Gjatë Revolucionit të 1848, të dy grupet u bënë aleatë për të luftuar kundër ushtrisë hungareze revolucionare, sipas premtimeve të rreme për autonomi nga administrata perandorake austriake. Ky doli të jetë një gabim strategjik, pasi që revolucioni u mund dhe të dy grupet ranë nën sundimin e ashpër hungarez pas formimit të monarkisë dualiste Austro Hungareze në vitin 1867 .
Në fillim të shekullit të XIX, ka pasur edhe një projekt bashkimi në mes principatave rumune të Moldavisë, Vllahisë dhe Serbisë. Pas Paqes së Adrianopojës në 1829, turqit u dobësuan dhe ndikimi i Rusisë gjatë dy principatave rumune, u bë dominues. Kjo çoi në një rritje të klerit fetar ortodoks, i cili filloi të ndërmarrë projekte politike të bashkimit të popujve ortodoksë kundër shtetit feudal turk. Nga ana tjetër, Serbia fitoi autonominë e saj nën sundimin osman në vitin 1817, të udhëhequr nga familja Obrenoviç. Ishte në këtë pikë (1839) që Leonte Radu nga Moldavia hartoi planin e tij për të krijuar një shtet tampon konfederativ ortodoks në mes të turqve dhe rusëve e përbërë nga tri principata.
Megjithatë, projekti nuk ishte i mbështetur nga fisnikëria në pushtet në të tria subjektet [Ibidem, faqe. 136-139].
Më 19 prill 1841 principata serbe vendosi marrëdhënie zyrtare diplomatike me Principatën e Vllahisë. [ Serbian Ministry of Foreign Affairs, “Serbia-Romania, Bilateral Political Relations” in http://www.mfa.gov.rs/Policy/Bilaterala/Romania/basic_e.html, përdorur me 24 Janar 2010
Vasile Petrişor, Vasile Niculae, Românii în lupta pentru cucerirea independenţei depline de stat (Romanians in the Fight for Conquering Full State Independence), Editura Politică, Bucureşti, 1987, faqe. 14, 18-19, 198]. Kjo ishte rezultat i marrëdhënieve të mira mes dy vendeve gjatë protektoratit rus (1829-1856), pavarësisht nga vazhdimi i pushtetit feudal turk. Marrëdhëniet diplomatike u konfirmuan pas bashkimit të Vllahisë dhe Moldavisë në vitin 1859 dhe krijimin e shtetit modern rumun (1862).
Gjatë Luftës ruso-turke të 1875-1878, të dy vendet ishin përsëri aleatë, së bashku me rusët, me qëllim për të fituar pavarësinë e tyre të plotë nga Perandoria Osmane. Kjo u arrit përfundimisht nga Traktatet e Shën Stefanit dhe Konferencës së Berlinit (1878), i cili dha atyre këtë status [Vasile Petrişor, Vasile Niculae, Românii în lupta pentru cucerirea independenţei depline de stat (Romanians in the Fight for Conquering Full State Independence), Editura Politică, Bucureşti, 1987, faqe. 14, 18-19, 198]. Nga kjo pikë Serbia u bë një aleat zyrtar i Rusisë në Ballkan,ndërsa Rumania nënshkroi një aleancë me Fuqitë Qendrore (Austro-Hungaria,Gjermania dhe Italia).
Në vitin 1914, kur Serbia u sulmua nga Austro-Hungaria dhe Lufta e Parë Botërore filloi, Rumania, pavarësisht nga aleanca e saj me Fuqitë Qendrore, mbeti neutral, ashtu si Italia. Në 1916, si rezultat i përpjekjeve diplomatike të Antantës, e cila premtoi të mbështesë bashkimin e Transilvanisë me Rumaninë, trupat rumune hynë në luftë kundër Austro-Hungarisë, Gjermanisë dhe aleatëve të tyre [Comisia Română de Istorie Militară (Romanian Commission for Military History), Istoria militară a poporului român (The Military History of the Romanian People), vol. V, Editura Militară, Bucureşti, 1988, faqe. 347]. Serbia tashmë vetëm ishte pushtuar dhe mposhtur. Pas një humbje me jonë të ngjashme në 1916-1917, në vitin 1918, Rumania e gjeti veten së bashku me Serbinë në anën fituese, për shkak të rënies së Fuqive Qendrore në kuadrin e përpjekjeve të përbashkëta të Francës, Britanisë së Madhe, dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Italisë dhe aleatëve të tyre . Pas këtyre ngjarjeve, trupat rumune dhe serbe u bashkuan serish dhe pushtuan Transilvaninë dhe Banatin. Në 1919, së bashku me trupat Franceze dhe Çekosllovake, ata ishin thelbi për kontributin në humbjen e Republikës Sovjetike hungarez Bela Kun [Valeriu-Florin Dobrinescu, „Tratatul de la Trianon” (“The Treaty of Trianon”), in Gheorghe Nicolescu (coord.), România în ecuaţia păcii şi dictatului (Romania in the Equation of Peace and Dictates), Editura Paralela 45, Piteşti, 2001, faqe. 133-134, 142-148].
Marrëdhëniet e fqinjësisë së mirë midis Rumanisë dhe Mbretërisë së sapo krijuar të Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve u konfirmuan më 1921 nga demarkacioni i përbashkët për një kufi midis dy vendeve në Banat. Marrëveshja, e nënshkruar nga Kryeministri Rumun Ionescu dhe Kryeministrit Serb Nikola Pashiç, përfshiu edhe marrëveshjen e parë të asaj që u bë Antanta e Vogël, një organizatë politike e përbërë nga Rumania, Jugosllavia dhe Çekosllovakia, për të frenuar revizionizmin Hungarez [Eliza Campus, Mica Înţelegere (The Little Entente), Editura Academiei Române, Bucureşti, 1997, faqe. 55-59, 64-65]. Ky subjekt i ri politik është mbështetur edhe nga Franca, i cili u përpoq të ndërtojë një aleancë midis vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore kundër revizionizmit gjerman.
Një tjetër shenjë e marrëdhënieve të mira mes dy vendeve në periudhën e luftërave ishte themeli i bllokut ballkanik në vitin 1924. Iniciativa mblodhi, përveç Rumanisë, Jugosllavinë, Greqinë dhe Turqinë. Në vitin 1934 u zhvillua në Paktin e Ballkanit që kishte për qëllim ta ruaj stabilitetin rajonal dhe gjithashtu të përfshijë vendet revizioniste si Bullgaria dhe Shqipëria. Megjithatë, ajo nuk arriti të bëjë të gjitha këto dhe, në vitin 1940, ajo u shpërbë, pas dështimit për të vepruar pas shpërthimit të Luftës së Dytë Botërore [Ibidem, faqe. 190, 192]. Megjithatë, pas pushtimit të trupave gjermane në Jugosllavi, Rumania nuk pranoi që Banat t’i jepej serbëve. Duhet të ceket se, pas demarkacionit të kufirit të 1921, 37.000 serbë etnikë kanë mbetur në Rumani dhe 66,000 rumunë etnikë mbetën në Serbi [Muntean, op. cit., faqe. 234].
Pas 1948, marrëdhëniet midis Rumanisë dhe Jugosllavisë ishin të ngrohta përsëri, pasi të dy vendet ishin të udhëhequra nga regjimet komuniste. Në të njëjtën kohë, të dy vendet kishin raporte të ftohta ndaj Bashkimit Sovjetik dhe epërsinë e saj brenda kampit komuniste: Jugosllavia e Titos kishte për qëllim të bëhet një udhëheqës i lëvizjes së të painkuadruarve dhe Rumania se përballonte humbjen e Besarabisë dhe pushtimin sovjetik [Jean-Francois Soulet, Istoria comparată a statelor comuniste: din 1945 până în zilele noastre (The Comparative History of the Communist States from 1945 till Our Days), Polirom. Iaşi, 1998, faqe. 80-81]. Si rrjedhojë marrëdhëniet bilaterale, u përmirësuan fortësisht gjatë viteve të 50-ta, 60 dhe 70. Gjatë viteve të tetëdhjeta, pasoi një periudhë të marrëdhënieve të ftohta mes dy vendeve, për shkak të regjimit diktatorial komunist që i priu Rumanisë dhe rritjen e emigracionit në perëndim duke përdorur Jugosllavinë si një vend transit. Marrëdhënie të mira të Beogradit me perëndimin u pa më pas me shumë zili nga Bukureshti, si dhe gjendjen e mirë ekonomike të një lloji të ndryshme të komunizmit, më liberal dhe të orientuar drejt tregut.
Pas rënies së komunizmit në Evropën Qendrore dhe Lindore në vitin 1989, marrëdhëniet midis Bukureshtit dhe Beogradit sërish u përmirësuan, pavarësisht nga luftërat jugosllave dhe pasojat e tyre (duke përfshirë bllokimin e Danubit si një aks të transportit drejt Perëndimit). Qeveria krahut të majtë e Rumanisë mbështeti Sllobodan Millosheviçin deri në 1996, edhe pse ka pasur një embargo ekonomike të vendosur kundër Jugosllavisë, trena rumune të ngarkuara me karburant janë transportuar fshehurazi në Serbi, gjë që u quajt “afera Jimbolia” (sipas emrit të qytetit kufitar rumun ku trenat e lënë vendin), e cila nuk është sqaruar deri në ditët e sotme [Marius Oprea, „Operaţiunea Banat” (“The Banat Operation”) in Ziua, joi, 3 martie 2005, http://www.ziua.net/prt.php?id=170836&data=2005-03-03, përdorur me 24 Janar 2010].
Pas ndryshimit të qeverisë rumune në vitin 1996 dhe ngritjen e një koalicioni të qendrës së djathtë në Bukuresht, Sllobodan Millosheviqi filloi të shihej si një diktator dhe opozita serbe është mbështetur për të marrë pushtetin. Pasi që u lejuan trupat e NATO-s t’i përdorin objektet e saj ushtarake për ta bombarduar Jugosllavinë e Millosheviqit në vitin 1999 (në një përpjekje për të marrë anëtarësimin në NATO dhe për t’iu shmangur izolimit në mes të aleatëve të Rusisë), përpjekjet e Rumanisë për ta fuqizuar opozitën serbe u rriten dhe nga viti 2000 ajo ndodhej në mes të presionit të madh ndërkombëtar [John Cherian, “The arrest of Milosevic” in Frontline, Volume 18 – Issue 08, Apr. 14 – 27, 2001, New Delhi, http://www.hinduonnet.com/fline/fl1808/18080520.htm, përdorur me 24 Janar 2010]. Pas kësaj pike Rumania ka bërë një mbështetës i vazhdueshëm i integritetit të Serbisë dhe kandidaturës për pranimin në BE.
Rumania dhe Kosova – momente dhe qëndrimet historike
Rumania nuk ka pasur ndonjë pozitë zyrtar për Kosovën deri në vitin 1998. Ajo kishte konsideruar gjithmonë atë një çështje shqetësuese e brendshme për Serbinë dhe ajo nuk ka ndërhyrë. Në vitin 1998, megjithatë, si rezultat i zhvillimeve në lidhje me konfliktin, i cili u dënua nga komuniteti ndërkombëtar, Rumania iu bashkua korit të përgjithshëm të kritikëve ndaj regjimit të Slobodan Millosheviqit. U konsiderua se qeveria serbe e kishte abuzuar pushtetin e saj në trajtimin e pakicës shqiptare dhe u kërkua trajtim i drejtë.
Në mars 1999, Rumania përballej me një vendim të vështirë: ta mbështes fushatën e bombardimeve të NATO’s në Jugosllavi apo jo. Administrata Rumune ishte e vetëdijshme se veprimi ushtarak nuk mund të shkojë pa rreziqe dhe se popullata civile ishte në rrezik të madh. Në të njëjtën kohë, si një fqinj i mirë, ajo nuk mund të merrte pjesë në një akt agresioni kundër Serbisë. Megjithatë, që nga viti 1997, Rumania ka qenë një vend kandidat për anëtarësim në NATO. Të gjitha forcat politike të vendit (edhe nacionalistët), kishin nënshkruar në vitin 1995 Deklaratën e ashtu-quajtur Snagov, e cila kishte vendosur objektivat strategjike të vendit: pranimin në BE dhe NATO. Në vitin 1997 administrata e sapo themeluar e Bukureshtit kishte shpresuar se, në moment të fundit, ajo do të përfshihet në valën e parë të zgjerimit të NATO’s. Për këtë qëllim, një partneritet strategjik u krijua me Francën, e cila u bë një mbështetëse e fortë e këtij rasti. Megjithatë, Shtetet e Bashkuara konsideruan se vetëm tre vende të Evropës Qendrore dhe Lindore janë përgatitur për t’u bashkuar me NATO’n (Polonia, Republika Çeke dhe Hungaria) dhe Konferenca e Madridit e vulosi këtë vendim [NATO, “July 1997”, NATO Update in http://www.nato.int/docu/update/1997/9707e.htm, përdorur me 25 Janar 2010].
Prandaj, në vitin 1999, Rumania ishte në procesin e pranimit të saj nga administrata e SHBA’së për valën e ardhshëm të zgjerimit. Për këtë qëllim ajo kishte përkrahur të gjitha veprimet e SHBA’së në Ballkan dhe në zonat të Detit të Zi, kjo ishte rezultat i nënshkrimit të një Marrëveshje Partneriteti Strategjik me SHBA’në në fund të vitit 1997. Në vitin 2000, duke ndjekur modelin e Grupit të Vishegradit, Rumania së bashku me vendet e tjera në Europën Lindore dhe Qendrore (Shqipëria, Bullgaria, Kroacia, Estonia, Letonia, Lituania, Maqedonia, Sllovakia dhe Sllovenia), e themeluan Grupin Vilnius, që synonte krijimin e një platforme të përbashkët për integrimin e këtyre vendeve në NATO [Ministry of Foreign Affairs of Latvia, “Vilnius group” in http://www.am.gov.lv/en/security/4494/4509/, përdorur me 25 Janar 2010].
Në këtë kontekst, kur NATO ndërhyri në Jugosllavi në mars të vitit 1999, administrata rumune vendosi të ofrojë hapësirën ajrore të aeroportit të saj dhe bazat ajrore si objekte për trupat e NATO’s. Një kërkesë e ngjashme nga Rusia, si një kundërpeshë në favor të regjimit të Millosheviqit, ishte mohuar. Në të njëjtën kohë, aeroporti i Temishvarit, iu ofrua kompanive ajrore civile të Jugosllavisë për t’i shoqëruar avionët të tjerë gjatë sulmeve ajrore [Tom Gallagher, “Romania, NATO and Kosovo: Right Instincts, Wrong Tactics” in Politica Externă, 3(7-8) 1999-2000, faqe. 84-95]. Pavarësisht nga akuzat e Beogradit që Rumania ishte në fakt duke mbështetur një sulm ndaj territorit të saj, disa aeroplanë të JAT-tit (Kompania Airore Kombëtare Jugosllave) kishin aterua në Temishvarë, ku e ndanin pistën me aeroplanët ushtarakë të NATO’së. Në të njëjtën kohë, qeveria rumune pranoi të presë 100 refugjatë shqiptarë të Kosovës të ardhur nga kampet e refugjatëve në Maqedoni që veç ishin ekzistues. Të gjithë, përveç një refugjatë i vetëm, janë kthyer në Kosovë [Encyclopedia of the Nations, “Romania – Migration” in http://www.nationsencyclopedia.com/Europe/Romania-MIGRATION.html, përdorur me 26 Shtator 2011]. Ishte e kufizuar edhe ndihma humanitare me anë të asistencës private nga një projekt World Vision Rumania që u bashkohej me 12 firma rumune dhe ndihmën e SHBA-së (USAid) në Mitrovicë. Kjo iniciativë u përpoq pa sukses edhe për fillimin e marrëdhënieve tregtare në mes të Rumanisë dhe të Kosovës, por nuk arrijnë të bëjnë këtë në mënyrë të qartë.
Vendimi i qeverisë rumune për të mbështetur ndërhyrjen e NATO’s në Jugosllavi nuk ishte shumë i mirënjohur në mesin e qytetarëve rumunë. Pikëpamje e përbashkët ishte se Jugosllavia kishte qenë për një kohë të gjatë një mik i ngushtë i Rumanisë dhe se nuk duhet të ketë qenë i sulmuar në asnjë rrethanë. Sidomos në Banat, ku banon minoriteti serb, ndjenjat kundër NATO’së ishin në rritje. Në një masë për të inkurajuar pikëpamjet e të dy palëve në media , operatorët televizivë kabllorë në Rumani, pran kanaleve të rregullta si CNN dhe EuroNews, futën edhe kanalin televiziv publik serb, RTS. Një tjetër fakt negativ ishte se urat mbi Danub u bombarduan në Serbi dhe trafiku u bllokua përsëri, duke shkaktuar probleme tregtare në Rumani. Mediet rumune reflektuan shumë negativisht këtë lajm, i cili filloi të shihet si më i rëndësishëm se sa represioni kundër shqiptarëve etnikë në Kosovë [Sabina Fati, “Kosovo: interesul naţional şi propaganda anti-occidentală” (“Kosovo: the national interest and anti-Western propaganda”) in Sfera Politicii, 70, 1999, faqe. 23-28].
Duke ju shtuar problemeve të tjera ekonomike dhe sociale në vend gjatë vitit 1999, mund të thuhet se vendimi i qeverisë rumune për t’i mbështetur sulmet ajrore të NATO’së mbi Jugosllavinë kontribuoi në një masë të konsiderueshme që të bie koalicioni i qendrës së djathtë në pushtet në Rumani dhe e ngritjes së nacionalistëve. Në fakt, midis forcave kryesore politike, ishte ajo Partia e Rumanisë së Madhe nacionaliste që kishte pozitë më pro-serbe. Gjatë vitit 2000 zgjedhjet legjislative përqindjen e tyre e trefishuan (nga 7% në 21%) dhe kandidati i tyre, Corneliu Vadim Tudor, shkoi në raundin e dytë të zgjedhjeve kundër kandidatit të opozitës socialdemokrate – Ion Iliesku. Për demokratët socialë, pozicioni i tyre ishte neutral, duke hedhur poshtë sulmet ajrore të NATO’s, por edhe kundërshtoi krimet serbe në Kosovë. Çfarë është e habitshme është se asnjë nga forcat mbështetëse të goditjeve ajrore të NATO’së nuk arritën të marrin një rezultat përmbajtjesor në zgjedhjet: Partia Demokratike mori gjysmën e rezultatit të 1996 (vetëm 8%), Partia Kombëtare Liberale mori vetëm 7% dhe Konventa Demokratike Rumune, forca kryesore qeveritare pa rënie gjashtëfish në përqindjen e saj (në vetëm 5%), duke e lënë jashtë parlamentit (ajo kishte nevojë për 10% për atë, duke qenë një aleancë). Presidenti në zyrë refuzoi të qëndrojë për një mandat të dytë duke marr parasysh se popullariteti i tij ishte tmerrësisht i ulët (nën 10%).
Pas ndërhyrjes së 1999, Rumania dërgoi trupa paqeruajtëse në Kosovë (78 policë dhe pastaj 115 pjesëtarë të xhandarmërisë), ashtu si në rastin e Bosnjës gjatë viteve ’90, nën patronazhin e Administratës të Kombeve të Bashkuara “Misioni i Përkohshëm në Kosovë” (UNMIK ), i integruar më vonë në EULEX. Mbështetja e tyre erdhi posaçërisht në zonat e banuara nga serbët, ku ata ishin pranuar si mbrojtës. Kurse, popullata shqiptare i konsideronin ato forca pushtuese besnik ndaj autoriteteve serbe. Gjatë disa demonstratave të dhunshme në vitin 2006, disa shqiptarë u plagosën dhe dy u vranë pas ndërhyrjes të policisë rumune [Euractiv, „Jandarmii romani – suspectati ca au ucis doi albanezi in Kosovo” (“Romanian gendarmes suspected of having killed two Albanians in Kosovo”), 15 februarie 2007 in http://www.euractiv.ro/uniunea-europeana/articles%7CdisplayArticle/articleID_9438/Jandarmii-romani-suspectati-ca-au-ucis-doi-albanezi-in-Kosovo.html].
Edhe sot, shumica e opinionit publik në Rumani është kundër pavarësisë së Kosovës. Ky qëndrim u konfirmua nga qëndrimi i fortë i kryetarit dhe e parlamentit kundër këtij akti në vitin 2008, vetëm Bashkimi Demokratik Hungarez ishte në favor. Për më tepër, autoritetet rumune ndërmori veprime ligjore kundër vendimit të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë në Hagë [Financiarul.ro, “Romania tables with ICJ, remarks on independence of Kosovo”, 16 Prill 2009, in http://www.financiarul.ro/2009/04/16/romania-tables-with-icj-remarks-on-independence-of-kosovo/, 25 Janar 2010]. Megjithatë, çështja nuk është e rangut shumë të lartë në agjendën e prioriteteve të qytetarëve rumunë, si dhe për shkak të krizës ekonomike të viteve të fundit.
Përveç argumenteve ligjore, megjithatë, ne duhet të marrim në konsideratë disa arsye historike në thellësi për këtë qëndrim. Një nga arsyet e cila përmendet aktualisht është ekzistenca e një pakice të konsiderueshme hungareze në Transilvani. Historikisht, ajo ka qenë një pjesë e Rumanisë, pasi që Austro-Hungaria u shpërnda në vitin 1918. Para kësaj, për dhjetë shekuj, hungarezët ishin të popullsisë kryesore në atë rajon, e cila ishte një pjesë e mbretërisë historike hungareze. Nga 1948-1968, hungarezët nga Transilvania Lindore, e quajtur Szecklers, kanë përfituar nga autonomia në atë që u quajt Rajoni Autonom Mures Hungarez [Dănuţ-Radu Săgeată, Dragoş-Mihail Baroiu, Graniţele de stat ale României – între tratatele internaţionale şi dictatele de forţă (Romania’s State Borders – between International Treaties and Forced Dictates), Iaşi, Princeps Edit, 2004, faqe. 98]. Kjo ishte një masë paraprake e autoriteteve komuniste për të parandaluar ngjarje të tilla si ato të ndodhin gjatë Luftës së Dytë Botërore, kryesisht në vitin 1940.
1940 ishte një vit simbolikisht destruktiv për Rumaninë. Ishte pas një periudhe kur shteti rumun e kishte arritur shtrirjen e saj territoriale maksimale, si pasojë e Luftës së Parë Botërore. Në 1919 Rumania dyfishoi sipërfaqen e saj, duke fituar Transilvaninë dhe Banatin nga Hungaria, Bukovinën nga Austria dhe Besarabinë nga një luftë civile e Rusisë. Ajo gjithashtu kishte marrë Dobrujën Jugore nga Bullgaria në vitin 1913. Në të gjitha këto rajone, rumunët u bën popullsia më e favorizuar, nën ndikimin dominuese të nacionalistëve të asaj kohës, kurse ish pakicat, të tilla si hungarezët, ukrainasit, bullgarët dhe hebrenjtë e humben nderin . Megjithatë, lëvizja u mbështet nga Franca dhe Britania e Madhe, dy nga fuqitë fituese të ashtu-quajtur “Lufta e Madhe”.
Në vitin 1940, si rezultat i epërsisë gjermane, italiane dhe sovjetike në kontinent, si dhe të mposhtjes së Francezëve dhe tërheqjes britanike, situata ndryshoi në mënyrë dramatike për Rumaninë. Kur Pakti Ribbentrop-Molotov u nënshkrua në vitin 1939, pak para shpërthimit të luftës, Bashkimi Sovjetik ishte atribuuar Besarabisë, ndërsa pjesa tjetër e Rumanisë mbeti në sferën e influencës gjermane [Grigore Gafencu, Prelude to the Russian campaign: from the Moscow Pact (august 21st 1939) to the opening of hostilities in Russia (June 22nd 1941), Frederick Muller, London, 1945, faqe. 268-269, 28]. Kështu, më 26 qershor 1940, Bashkimi Sovjetik e adresoi një ultimatum Rumanisë për të dorëzuar këtë territor si dhe veriun të Bukovinës, duke kërcënuar me një ndërhyrje ushtarake. Duke qenë të izoluar nga ish-aleatët e tyre, autoritetet rumune vendosën ta pranojnë fatin e tyre dhe ta dorëzonin territorin Bashkimit Sovjetik. Në këtë proces të shpejtë, 356 policët rumunë dhe 42,876 ushtarë janë vrarë nga Ushtria e Kuqe dhe e ndihmuar nga popullsia vendase ukrainase dhe hebraike [Gheorghe Zaharia, Constantin Botoran, Politica de apărare naţională a Românie în contextul european interbelic (1919-1939) (Romania’s National Defence Policy in the Interwar Political Context, 1919-1939), Editura Militară, Bucureşti, 1981, faqe. 277].
Në vitin 1941, trupat rumune u kthyen si aleatë gjerman kundër Bashkimit Sovjetik dhe morën hak tek grupet e pakicave përkatëse. Megjithatë, pas 1944, Rumania është dashur të tërhiqet sërish, dhe për herë të fundit, pasi që sovjetikët e fituan luftën. Megjithatë, Rumunët, deri në këtë ditë, kurrë nuk kanë harruar së rusët i detyruan ata që të largohen nga një ish-krahinë ku ata ishin (dhe disa e konsiderojnë që ende janë) të popullsisë shumicë.
Ndërkohë, qeveria hungareze zhvilloi marrëdhënie të ngushta me Gjermaninë naziste dhe Italinë fashiste. Në vitin 1939, Budapesti morri pjesë në ndarjen e Çekosllovakisë, duke marrë pjesën jugore të Sllovakisë dhe rajonin e Trans-Karpatës. Rumania refuzoi të marrë pjesë në këtë, sepse ajo ishte një aleat i ngushtë i Çekosllovakisë [Gheorghe I. Bodea, Vasile T. Suciu, Ilie I. Puşcaş, Administraţia militară horthystă în nord-vestul României (The Horthyst Military Administration in North-West Romania), Editura Dacia, Cluj-Napoca, 1988, faqe. 65]. Më 30 gusht 1940, Çmimi i dytë i Vjenës u organizua nga gjermanët dhe italianët për të zgjidhur çështjet në mes dy aleatëve të tyre: Rumania dhe Hungaria. Me këtë rast hungarezët morën pjesën veriore të Transilvanisë, ku shumica e pakicës hungareze jetonin (1 milion njerëz), por duke përfshirë 1.2 milion rumunë [Bodea, op. cit., faqe. 129-131]. Pas kësaj ngjarjeje, rreth 200,000 rumunë u detyruan të strehohen në pjesën tjetër të Rumanisë dhe 300.000 hungarezëve ishin të kolonizuar për t’i zëvendësuar ata [Ididem, faqe. 138]. Rumania u detyrua të pranojë këtë situatë deri në vitin 1944. Pasi që trupat sovjetike përparuan deri në veri-lindje të vendit, Rumania u dorëzua dhe, së bashku me Ushtrinë e Kuqe, rimori pjesën veriore të Transilvanisë. Situata e këtij rajoni që para vitit 1940 u rikonfirmua nga traktatet e paqes e vitit 1947. Megjithatë, kujtimi i këtyre ngjarjeve ka ndikuar për dekadën e fundit në marrëdhëniet ndërmjet rumunëve dhe hungarezëve në Transilvani.
Por fundi i vitit 1940 nuk ishte vetëm me Çmimin e Vjenës. Më 7 shtator 1940, Bullgaria dhe Rumania u detyruan nga Gjermania ta nënshkruanin një traktat kufitar në Kraiovë. Rumania kishte për ta kthyer Dobrujën Jugore dhe 110.000 Rumunë etnike dhe Vllehët, të cilët kishin qenë të kolonizuar atje që nga viti 1913 është dashur të largohen nga shtëpitë e tyre. Në të njëjtën kohë, 77.000 bullgarë etnikë nga pjesa veriore e Dobrujës u zhvendosën në anën bullgare të provincës [Theodore I. Geshkoff, Balkan Union: A Road to Peace in Southeastern Europe, Columbia University Press, New York, 1940, faqe. 57]. Situata ishte e njohur pas traktateve të luftës. Megjithatë, kujtimi i 1940-ës dhe humbjet territoriale rikujtohen gjithnjë në Rumani.
Ashtu si Rumania në vitin 1940, edhe Serbia u përball me një proces të ngjashëm, por gradual, pas themelimit të saj në 1919. Dallimi kryesor ishte se, pas vitit 1945, ajo ishte bërë një shtet federal ku më shumë kombësi jetonin krah për krah. Megjithatë, pas vitit 1989 dhe rënies së komunizmit, ndjenjat nacionaliste brenda Jugosllavisë u rishfaqen dhe lufta rifilloi. Beogradi vuri në dukje rëniet në territorin e saj për çdo vit: në vitin 1991, Kroacia dhe Sllovenia deklaruan pavarësinë e tyre dhe u njohën nga perëndimi. Në vitin 1992, Bosnja dhe Hercegovina shpalli pavarësinë e saj dhe lufta në mes muslimanëve, serbëve dhe kroatëve zgjati për tre vite. Pas Marrëveshjes së Dejtonit të vitit 1995, Beogradi tërhoqi trupat e saj dhe u detyrua ta pranojë situatën e dominuar nga ndërhyrja amerikane dhe vendosjen e trupave të NATO-së “. Ndërkohë, në vitin 1993, Maqedonia u nda në mënyrë paqësore nga federata, duke u bërë një shtet i pavarur.
Pasi që u vendosën trupat e NATO-s në Kosovë, pas ndërhyrjes ushtarake të 1999, serbët e panë territorin e tyre duke u zvogëluar edhe më shumë me pavarësinë e Malit të Zi në vitin 2006. Në një periudhë prej 15 vjetësh, federata jugosllave u shpërbë tërësisht, gjë që, tre dekada më parë, u dukej pothuajse e pamundur për shumicën e njerëzve. Ky ishte rezultat i një politike të mangët nacionaliste e zbatuar nga autoritetet e ish-Jugosllavisë pas vdekjes së Titos. Ajo kishte dominim serb (si më e madhja midis kombeve përbërëse), duke nxitur një proces të veprimeve reaktive nga kombet e tjera. Ky gabim është paguar plotësisht nga serbët të cilat u reduktuan në një territor minimal, me shumë minoritete të konsiderueshme serbe mbetur në shtetet e reja të pavarura. Kjo është një shembull se si politikanët nuk duhet të sillen në mënyrë që të mos humbasë çdo gjë (Millosheviqi përfundimisht vdiq në burg në Hagë më 11 mars 2006).
Në këto kohë të vështira, Rumania kuptoi (nga eksperienca e vet), se Serbia duhet të mbështetet të paktën nga aleatët e saj të mëparshëm, dhe nuk zgjodhi për të njohur Kosovën si një shtet i pavarur, duke mbrojtur integritetin territorial të Serbisë. Edhe në qoftë se, gjatë 20 viteve të fundit kishte zgjedhur një qasje të ndryshme ndaj pakicave etnike, Rumania nuk mbështeti ndarjen mbi baza etnike. Modelin e vet të bashkëjetesës etnike e kishte bazuar në dhënien e të drejtave të plota të pakicave kombëtare në shtetin e origjinës, të paktën pas vitit 1996. Kështu, në Parlamentin rumun, në kuadër të Dhomës së Deputetëve, 18 vende janë të ndara për përfaqësuesit e pakicave kombëtare. Për më tepër, që nga viti 1996, Bashkimi Demokratik Hungarez ka marrë pjesë në ose ka përkrahur pothuajse të gjitha qeveritë. Ajo arriti të marrë poste udhëheqëse në qeveri (deri në nivelin e ministrisë dhe zëvendës kryeministër) si dhe në nivel të administratës lokale, ku popullsia hungareze është e përfaqësuar nga hungarezë etnikë dhe mund të përdorin gjuhën e tyre amtare në të gjitha nivelet.
Ende nuk është rasti i Serbisë, me përjashtim të Vojvodinës, edhe kjo është një çështje ku një përmirësimi është i domosdoshëm. Kjo po ashtu ka të bëjë me 40.000 vllehët që jetojnë në Luginën e Timokut që vuajnë nga një proces i asimilimit të dhunshëm nga serbët [9AM, „Vlahii din Timoc refuză să renunţe la graiul românesc” („The Timok Vlachs refuse to give up their Romanian mother tongue”) in 9AM, 17 martie 2007, http://www.9am.ro/stiri-revista-presei/2007-03-27/vlahii-din-timoc-refuza-sa-renunte-la-graiul-romanesc.html, 25 Janar 2010]. Në Kosovë, situata është përmirësuar, por më vonë, ndërsa serbët nuk marrin pjesë në praktikë për vendosjen e rendit kushtetues. Kushtetuta e re serbe ishte një hap përpara, por ajo po ashtu erdhi shumë vonë, kur ndoshta momenti pa kthim tashmë vetëm kishte kaluar nga të dy palët: serbët dhe shqiptarët e Kosovës.
Qëndrimi aktual i Rumanisë ndaj Kosovës
Pavarësisht nga statusi i saj si anëtare e BE-së dhe NATO-së, Rumania zgjodhi të mos e njohë Kosovën, edhe në qoftë se pozicioni i saj është i mbështetur vetëm nga një pakicë e Shteteve Anëtare të BE-së. Megjithatë, ndryshe nga shtetet e tjera që nuk e njohjen Kosovën (të tilla si Rusia apo Kina), Rumania ka një zyrë ndërlidhëse në Prishtinë, e cila ndërlidhet ngushtë me pjesëmarrjen e saj në EULEX.
Rumania ka zgjedhur për ta mbrojtur një pozicion i cili është në përputhje me politikën e saj kombëtare si brenda dhe jashtë vendit. Brenda vendit, Rumania kundërshton formimin e shteteve etnike, duke promovuar një lloj të nacionalitetit qytetar, duke përfshirë të gjitha pakicat etnike. Kjo parashikon që të gjithë njerëzit jetojnë në një shtet , të kenë të drejta të barabarta, pavarësisht nga origjina etnike, dhe se çdo zhvillim i veçantë të një grupi pengon zhvillimin koherent të shtetit si tërësi. Për këtë qëllim, autoritetet rumune vazhdojnë të refuzojnë autonomi territoriale sipas parimit etnik, vendim që është po ashtu i mbështetur nga disa liderë radikalë të Bashkimit Demokratik Hungarez.
Jashtë vendit, që nga viti 1955 dhe pranimit të saj në Kombet e Bashkuara, Rumania ka mbështetur parimin e paprekshmërisë së kufijve që u krijua pas vitit 1945. Ky parim u forcua në nivel evropian me miratimin e Aktit Final të Helsinkit në vitin 1975 dhe është parë si e vetmja mënyrë për të parandaluar çdo dukuri të luftërave ndërshtetërore në kontinentin evropian. Ajo gjithashtu përfshiu disa nga vendimet e marra me rastin e Traktatit të Versajës 1919-1920, që ishte bazë e ekzistencës së shtetit rumun aktuale brenda kufijve të vet, të pranuar dhe të mbështetur bashkërisht për një kohë të gjatë nga Bukureshti dhe Beogradi (përkundër me Sofjen, Tiranën dhe Budapestin, të cilat ishin kryeqytete revizioniste në periudhën luftërave). Një përjashtim nga kjo ishte pranimi i ndarjes në mes të shteteve që përbëjnë një federatë, të tilla si Bashkimi Sovjetik, Çekosllovakia dhe Jugosllavia (ndërmjet republikave përbërëse). Në rastin e Kosovës, statusi zyrtar i saj maksimal gjatë ekzistencës së saj kishte qenë në nivelin e rajonit autonom brenda Serbisë. Prandaj, ndërkombëtarisht, Rumania nuk mund të mbështes këtë status, duke mbetur besnike e parimeve që i kishte miratuar më parë.
Mund të argumentohet se çdo popull ka të drejtë për vetëvendosje, sipas nenit 1 (2) të Kartës së OKB. Megjithatë, ky artikull nuk mund të interpretohet, por duke marrë parasysh që neni 2 (7), i cili siguron se asgjë që përmban kjo Kartë nuk autorizon Kombet e Bashkuara për të ndërhyrë në çështjet të cilat janë në thelb nën juridiksionin e brendshëm të çdo shteti ose do të kërkojnë anëtarët të paraqesin çështje të tilla për zgjidhje në bazë të kësaj Karte dhe përbën një bazë për të drejtën ndërkombëtare midis vendeve. Rumania konsideron se çdo shkelje (ose interpretimi sui generis) për sovranitetin e vendeve demokratike mund ta kërcënojë tërë vendosjen paqësore aktualisht ekzistuese në të gjithë botën, duke krijuar një bazë të ndërhyrjeve arbitrare nga shtetet më të forta mbi ato të dobëta dhe anulimin të gjitha zhvillimeve pozitive që nga viti 1945 . Në fakt, kanë ndodhur ngjarje të tilla, nën formën e ndërhyrjes aë paligjshme të Rusisë mbi pjesët sovrane të Gjeorgjisë, duke përdorur rastin e Kosovës si një precedent. Në raste të tilla, interesi kombëtar i Rumanisë është përcaktuesi i fundit i qëndrimit të vendit drejt subjekteve të tjera ndërkombëtare. Nga frika e një kërcënimi për sovranitetin e vet, Rumania ka zgjedhur të mos e njohë Kosovën dhe në vend favorizon një ruajtje të status-quo ante. Vetëm historia do të tregojë nëse ky ishte vendim i drejtë, por në çdo rast, duke marrë parasysh përvojat e kaluara ajo mund të konkludohet se ishte vendim logjik.
Rekomandime
Rekomandimi zyrtar i shtetit Rumun lidhur me shtetin e Kosovës është se çështja duhet të zgjidhet nga bisedimet e drejtpërdrejta me Beogradin. Si çështje është shumë komplekse, këtë rekomandim është e vështirë për t’a ndjekur në praktikë. Megjithatë, ka edhe mjete të tjera për ta tejkaluar hapësirën e komunikimit dhe këto mund të gjenden në nivelin e shoqërisë civile.
Një nga mjetet e komunikimit në nivel të shoqërisë civile është përfshirja e përfaqësuesve nga Rumania dhe Kosova në grupe të përbashkëta rajonale. Gjatë viteve të fundit, ka pasur disa nisma të tilla të nxitura nga organizata të ndryshme ndërkombëtare. Ne mund të përmendim këtu Qendrën e Gjenevës për Kontrollin Demokratik të Forcave të Armatosura (DCAF) iniciativën e quajtur Rrjeti i Fytyrave të Rinj, e cila u zhvillua në periudhën 2005-2010. Një tjetër iniciativë në 2006 ishin seritë Mozaiku i Ballkanit seminareve në lidhje me një Strategji Rajonale të Sigurimit, e cila u mbështet nga Shoqata e Traktatit të Atlantikut (ATA) dhe Ministria Norvegjeze e Punëve të Jashtme. Ka pasur gjithashtu një Program Rajonal i Shkollës Politike Bullgare i quajtur debatit politik në Europën Juglindore, që përfshinte, në periudhën 2006-2007, pjesëmarrës nga Rumania së bashku me pjesëmarrës nga të gjithë zonën e Ballkanit (duke përfshirë Kosovën).
Dialogu në nivelin e shoqërisë civile është ndihmuar edhe nga anëtarësimi i Shkollës Evropiane “Ovidiu Sincai” dhe Instituti për Studime Politike i Prishtinës (PIPS), në Shoqatën Evropiane të Shkollave të Studimeve Politike, një iniciativë e mbështetur nga Këshilli i Evropës. Në kuadër të këtij rrjeti, në nëntor 2009, një delegacion prej katër përfaqësues të shkollave Rumune morën pjesë në konferencën Sfidat dhe Mundësitë e rajonit të Ballkanit, organizuar nga PIPS në Prishtinë.
Një tjetër mundësi e komunikimit në mes të Kosovës dhe Rumanisë është prania e rëndësishme e pakicës shqiptare dhe studentëve shqiptarë në Rumani. Pakica shqiptare në Rumani përfshin 4,670 njerëz, që kryesisht jetojnë në Bukuresht dhe në pjesën jugore të vendit. Ata janë të përfaqësuar në Dhomën e Deputetëve Rumunë nga një anëtar i Lidhjes së Shoqatës të Shqiptarëve të Rumanisë. Qeveria Rumune gjithashtu çdo vit ofron bursa për shtetasit shqiptarë që vijnë nga ose që kanë paraardhës brenda komunitetit Vlleh nga Shqipëria. Disa prej tyre zgjodhën të qëndrojnë në Rumani dhe të zhvillojnë lidhje të ngushta me vendin e tyre të origjinës.
Megjithatë, një pikë e rëndësishme e të gjitha diskutimeve vjen në një vështirësi të madhe: pozicionin e Serbisë. Kjo është arsyeja pse, pa adresuar lidhje me Beogradin, çdo përparim i konsiderueshëm në lidhje me Rumaninë do të parandalohet në afat të gjatë. Faji kryesor i të gjitha strategjive të zbatuara deri më tani nga Beogradi dhe Prishtina ka qenë, qasja “shuma-zero” në të cilën çdo anë dëshiron të arrijë qëllimin e saj mbi anës tjetër. Megjithatë, nuk jan vënë në dukje çështjet që i bashkojnë të dy palët, të tilla si: aspirata për t’u bërë anëtare të BE, prosperitet ekonomik.
Kjo është arsyeja pse, një rekomandim i madh, për nga ana e Kosovës, do jetë një organizim i një fushatë të bashkëpunimit të shoqërisë civile, së bashku me OJQ-të serbe, në mënyrë që të tregojnë se, pavarësisht nga pozicionet shtetërore, njerëzit e zakonshëm e të dy palëve nuk janë të lindur si armiqtë dhe se ky imazh jo i plotë është krijuar vetëm nga një qasje historike- e njëanshme të realiteteve.
Një tjetër rekomandim do të jetë që asnjë fushatë nuk do të shpaloset nga një krah apo një tjetër që përpiqet të injorojnë ekzistencën dhe pozitën e të tjerëve. Duke i pranuar njëri-tjetrin si palë të merituara për diskutim, të dy palët mund të kapërcejnë pengesat e dialogut dhe të identifikojnë çështjet kryesore kontestuese, pas kësaj ata do të vendosin së bashku nëse këto janë me të vërtetë dallime kontradiktore, ose nëse ato mund të tejkalohen me një kompromis i dobishëm për të dy palët në frymën e diplomacisë moderne dhe bashkëkohore.
Së fundi, promovimi agresiv i pozitës së njërës palë kundër tjetrës mund të bëhet një pengesë e madhe për një komunikim të duhur në mes të shoqërive civile të të dy palëve. Duhet të pranojnë se institucionet politike nuk janë instrumente të vetëm një komunikimi bilateral dhe se iniciativat e shoqërisë civile mund të jenë ndihmues në tejkalimin e dallimeve. Pasi një lidhje pozitive është themeluar në nivelin e shoqërisë civile, mund të ketë një të ardhme më të mirë për njohjen e ndërsjellë të paktën sa i përket pjesëve nga parimet e tjetrit.
Instituti “Ovidiu Sincai” .
