Teksti mësimor panballkanik për historinë e prezanton keq të kaluarën e afërt të Kosovës

«Joint History Project» (Projekti i Historisë së Përbashkët) është një përpjekje për t’u ofruar profesorëve të historisë një tekst mësimor shumëperspektivësh për historinë e Ballkanit, por shumë ngjarje tejet të rëndësishme të historisë së re të Kosovës nuk figurojnë fare në këtë libër, ndërkaq shumë ngjarje në këtë publikim paraqiten në mënyrë sipërfaqësore, të pasaktë e me anime proserbe.

Themeluesit e OJQ-së «Center for Democracy and Reconciliation in Southeast Europe» (CDRSEE) me seli në Selanik, arritën në përfundimin se pajtimi afatgjatë në Ballkan ishte i mundshëm vetëm nëse do të ndryshohej mënyra si mësohet lënda shkollore e historisë në rajonin tonë.

Për këtë qëllim, më 1999 ata inicuan projektin e tyre më të rëndësishëm, të titulluar «Joint History Project» (Projekti i Historisë së Përbashkët), në mënyrë që mësimdhënësve të historisë në Ballkan t’u ofronin materiale që përmbanin shumë perspektiva për të njëjtën ngjarje. Projekti nuk synonte vetëm t’i rishikonte mësimet etnocentrike të historisë, por edhe t’i nxiste mendimin kritik e debatin, ta promovonte diversitetin e t’i pranonte si vuajtjet ashtu edhe arritjet e përbashkëta të popujve ballkanikë.

Prandaj, CDRSEE angazhoi historianë nga i gjithë rajoni dhe projekti rezultoi me hartimin e gjashtë vëllimeve, që nisin me historinë mesjetare të Ballkanit dhe vijnë deri në ditët e sotme.

Gjatë hartimit të këtyre teksteve, CDRSEE mbajti marrëdhënie të afërta pune me të gjitha ministritë e arsimit në vendet e rajonit dhe mori mbështetje nga gjithsejt 25 donatorë ndërkombëtarë. Të gjashtë vëllimet u përkthyen nga origjinali anglisht në 11 gjuhët e Ballkanit dhe u promovuan në shumë prej kryeqyteteve të rajonit, përfshirë tash së fundi edhe Prishtinën.

Publikimi i librave u mundësua nga mbështetja e BE-së, ndonëse vetë përmbajtja, siç thuhet aty, mbetet «përgjegjësi vetëm e autorëve dhe nuk mund të reflektojë në asnjë mënyrë pikëpamjet e BE-së». Vlen të përmendet edhe se përfaqësuesja e lartë e BE-së për Politikë të Jashtme dhe Siguri, Federica Mogherini, pati deklaruar se besonte që ky projekt do të kontribuojë për tejkalimin e trashëgimisë së dhimbshme të së kaluarës dhe se do t’u ndihmojë brezave të rinj të rajonit që ta kuptojnë rëndësinë e të lëvizurit së bashku përpara drejt BE-së.

Ky artikull në vijim do ta shqyrtojë vetëm vëllimin e gjashtë të gjithë këtij projekti, në të cilin mbulohet periudha e shthurjes së federatës jugosllave, fokusi ynë do të jetë në mënyrën se si paraqitet historia më e re e Kosovës në këtë libër.

Në kapitullin e parë të këtij vëllimi, «Rënia dhe rindërtimi 1990-1992», të ndarë në katër nënkapituj, Kosova përfshihet vetëm në nënkaptullin e tretë, të titulluar «Shpalljet e pavarësisë». Këtu, shkurt por korrekt, bashkë me tekstin integral, prezantohet vetëm Deklarata Kushtetuese për Republikën e Kosovës në kuadër të Jugosllavisë, e miratuar nga Kuvendi i Kosovës më 2 korrik 1990.

Nga fundi i hyrjes së kapitullit të dytë «Shpërbërja e Jugosllavisë», përmendet krejt telegrafikisht se në shkurt të vitit 2008 Kosova shpalli pavarësinë nga Serbia. Askund tjetër në gjithë vëllimin nuk jepet gjë lidhur me shpalljen e pavarësisë, madje as vendimi i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë për këtë shpallje.

Më tej, te nënkapitulli i parë «Rruga drejt shpërbërjes» jepet krejt sipërfaqësisht represioni serb ndaj shqiptarëve të Kosovës në fillim të viteve ‘90, duke vënë fokusin vetëm te përjashtimet e shqiptarëve prej vendeve të tyre të punës dhe duke përmendur shkurtimisht “rritjen e dhunës policore dhe diskriminimit në shkolla”. Edhe prezantimi i «sistemit paralel» të Kosovës, që funksionoi gjatë viteve ’90 në një mori fushash, fokusohet vetëm te fusha e arsimit.

Nënkapitujt dy, tre dhe katër të këtij kapitulli flasin për luftën në BeH, ndërsa i pesti, «Luftërat 1998-2001», ndalet pothuajse kryekëput te lufta e Kosovës.

Këtu thuhet se pas krijimit të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK) filluan të shtoheshin përplasjet, të cilat bashkë me trysninë e bashkësisë ndërkombëtare, sollën negociatat në Rambouillet të Francës. Nuk përmendet askund se njëri prej faktorëve kryesorë që nxiti përleshjet e armatosura, e më pas edhe trysninë e bashkësisë ndërkombëtare për negociatat në Rambouillet, ishin krimet e forcave policore e ushtarake serbe e jugosllave ndaj civilëve të pafajshëm shqiptarë.

Tutje në këtë nënkapitull thuhet se sulmet e UÇK-së sollën emigrimin e popullsisë serbe, gjë që pastaj solli përforcime të forcave policore e ushtarake serbe e jugosllave, e se më pas në Kosovë filluan të vepronin edhe njësi paraushtarake serbe, prandaj popullata shqiptare u arratis ose u dëbua në masë.

Pra, mënyra se si është hartuar teksti, nënkuptohet se ishin njësitë paraushtarake përgjegjëse për dëbimin e shqiptarëve, e jo forcat policore e ushtarake serbe e jugosllave.

Në këtë nënkapitull thuhet se bombardimi i RFJ-së nga NATO-ja u ndërmor meqë pretendohej se forcat e sigurisë serbe po kryenin spastrime etnike të shqiptarëve të Kosovës. Nuk është se pretendohej, por edhe në atë kohë kishte dëshmi të dokumentueshme se forcat policore e ushtarake serbe e jugosllave po kryenin spastrime, vrasje, përdhunime, shkatërrime, e me radhë.

Për më shumë, këtu përmenden detajisht dëmet materiale të shkaktuara prej bombardimeve të NATO-s, por nuk ka absolutisht asgjë për dëmet materiale të shkaktuara prej forcave policore e ushtarake serbe e jugosllave. Njëlloj, nuk ka asgjë për përdhunimet në Kosovë.

Kjo periudhë lufte ilustrohet në këtë nënkapitull me gjithsej tri fotografi, një ku shihen 5-6 traktorë të ngarkuar me refugjatë shqiptarë, e dy të tjera me dëmet nga bombardimet e NATO-s nëpër Serbi.

Masakra e Reçakut e datës 15 janar 1999, me 45 të vrarë, është e vetmja që prezantohet në këtë vëllim, por me titullin “Rasti i Reçakut”. Në tekstin hyrës të këtij kapitulli thuhet se «për këtë incident opinionet janë tërësisht të kundërta», ngaqë institucionet e ndryshme ndërkombëtare e konsiderojnë masakër, kurse autoritetet jugosllave pretendojnë se të gjithë të vrarët ishin pjesëtarë të UÇK-së.

Po të nisemi nga kjo premisë, të gjitha masakrat e kryera nga forcat serbe e jugosllave dalin kontraverse, sepse autoritetet serbe e jugosllave e mohojnë secilën masakër të tyre në Kosovë. Vëllimi nuk paraqet asnjë masakër tjetër të kryer në Kosovë, madje as Masakrën e Mejës, ku u vranë 376 civilë shqiptarë të pafajshëm, ose Masakrën e Krushës së Madhe, ku u vranë më shumë se 240 civilë shqiptarë të pafajshëm. Për më shumë, fshati Reçak figuron i shkruar vetëm në versionin serbisht ‘Račak’, sikurse edhe të gjitha toponimet e tjera të Kosovës.

Nënkapitulli i gjashtë ‘Mizoritë dhe spastrimi etnik’ ka vetëm një fjali për Kosovën, që citon të dhëna nga Fondi për të Drejtën Humanitare se gjatë konfliktit në Kosovë në periudhën «janar 1998 – dhjetor 2000 janë vrarë 13,421 njerëz, prej të cilëve 10,533 shqiptarë; 2,238 serbë; 126 romë dhe 100 boshnjakë». Nuk thuhet askund se cilat formacione i kanë kryer këto vrasje.

Te nënkapitulli i shtatë «Migrimet e detyruara dhe refugjatët», lexojmë «besohet që 862,979 shqiptarë gjithsej, ose mbi 80% e popullsisë në tërësi, u dëbuan nga Kosova gjatë bombardimeve të NATO-s». Pse duhet thënë «besohet» pas një shifre aq të saktë, e jo të potencohet se këto të dhëna janë marrë prej UNHCR-së?

Për krahasim, kur flitet për largimin e serbëve, shkruhet «sipas shifrave zyrtare të UNHCR-së, pas tërheqjes së policisë serbe e ushtrisë jugosllave nga Kosova janë larguar mbi 100,000 serbë». Po ashtu, pse të mos specifikohet se nga kush u dëbuan refugjatët kosovarë gjatë luftës?

Ky nënkapitull ilustrohet me dy fotografi të refugjatëve shqiptarë në Maqedoni. Në njërën janë rreth 20 refugjatë nga Kosova, të shoqëruar nga një polic që duket shumë miqësor me ta. Ndërkohë, fotografia që ilustron dëbimin e serbëve nga Kroacia gjatë operacionit «Stuhia» më 1995, është shumë më përfaqësuese, jo veç për nga përmasat, por sidomos për nga përmbajtja, meqë në të shihet kolona e gjatë prej mijëra refugjatëve serbë tek largohen nga Kroacia me traktorë e kamionë. Tjetra fotografi pasqyron punonjësit e organizatës humanitare «Mjekët pa Kufij», duke i ndihmuar refugjatët nga Kosova, të cilët, siç thuhet aty «po iknin prej mizorive dhe bombardimeve ajrore».

Nënkapitulli i tetë «Fëmijët dhe të rinjtë gjatë luftës», jep vetëm një informatë të shkurtër të datës 22 mars 1999 mbi ndërprerjen e procesit mësimor në shkollat e Kosovës dhe reduktimin e ligjëratave e të provimeve në Universitetin e Prishtinës. Edhe pse nënkapitulli u kushtohet fëmijëve dhe të rinjve, nuk figuron të paktën shifra e Fondit për të Drejtën Humanitare, prej 1,133 fëmijëve të vrarë gjatë luftës 1998-1999 në Kosovë ose që janë të zhdukur ende.

Nënkapitulli i nëntë «Shkatërrimi i trashëgimisë kulturore», duke dhënë madje edhe një hartë, prezanton vetëm shkatërrimin e 39 kishave ortodokse serbe pas luftës në Kosovë, pa përmendur askund se të njëjtat kisha e manastire u rregulluan më pas me taksat e vetë qytetarëve të Kosovës. Ndërkaq, vetëm në hyrje të këtij nënkapitulli përmenden shkurtimisht 200 xhamitë dhe shtëpitë tradicionale të shkatërruara gjatë luftës në Kosovë nga forcat ushtarake serbe, por nuk thuhet askund se u rregulluan pas luftës me ndihmat e organizatave të ndryshme humanitare ndërkombëtare.

Nënkapitulli i dhjetë «Kundër luftës» paraqet thirrjet, letrat, peticionet, grevat e protestat e personaliteteve dhe organizatave të ndryshme jugosllave kundër luftërave në Jugosllavi. Këtu nuk figuron asnjë thirrje, letër, peticion, grevë a protestë e ndonjë personaliteti a organizate nga Kosova kundër luftës në Kosovë, megjithëse të tilla ka pasur me bollëk.

Te nënkapitulli i njëmbëdhjetë «Lufta e gazetarëve», jepen vetëm disa momente nga një koment i drejtorit ekzekutiv të Swiss Press Club, gazetari Guy Mettan, botuar më 24 prill 1999, mbi agresionin e NATO-s dhe propagandën e ShBA-së. Në nënkapitullin e fundit «Reagimet ballkanike dhe ndërkombëtare» publikohen: një letër e intelektualëve bullgarë pro ndërhyrjes së NATO-s; një koncert në Athinë kundër ndërhyrjes së NATO-s, një reportazh nga mediat rumune mbi lehtësirat që Rumania ia kishte ofruar NATO-s për bombardimin e Serbisë; si dhe disa fragmente prej komenteve të ish-sekretarit të jashtëm të ShBA-së, Henry Kissinger, duke përzgjedhur vetëm rezervat e tij mbi Marrëveshjen e Rambouillet-së dhe ndërhyrjen e NATO-s.

Kapitulli i tretë «Aktorë ndërkombëtarë, çështje lokale», përmban një nënkapitull mbi ndërhyrjet ushtarake ndërkombëtare që flet edhe për negociatat dhe marrëveshjet paqësore. Këtu paraqiten dy dokumentet më të rëndësishme të vitit 1999 për Kosovën: Marrëveshja e Rambouillet-së dhe Rezoluta 1244 e OKB-së.

Sa i takon Marrëveshjes së Rambouillet-së, fragmentet e vetme në këtë kapitull janë tri nene të saj mbi imunitetin, të drejtat dhe privilegjet e pranisë ushtarake të NATO-s në mbarë territorin e RFJ-së. Të trija këto nene qenë përdorur nga politika zyrtare serbe e asaj kohe për ta kundërshtuar nënshkrimin e Marrëveshjes së Rambouillet-së.

Njësoj me Rezolutën 1244; momentet në të cilat ndalen autorët e këtij libri janë të njëjtat me ato që i përsërit edhe sot politika zyrtare serbe: «Rezoluta 1244 garanton integritetin territorial dhe sovranitetin e RFJ-së mbi Kosovën»; «Rezoluta 1244 parasheh autonomi të gjerë për Kosovën në kuadër të RFJ-së»; «Rezoluta 1244 mundëson që një numër i forcave serbe të sigurisë të kthehen në Kosovë».

Për më shumë, kur e prezantojnë këtë rezolutë, autorët e këtij libri Kosovën e quajnë me emërtimin serb «Kosova e Metohija», të zyrtarizuar nga regjimi i Slobodan Milosheviqit. Është sidomos përdorimi i këtij emërtimi ai që ta përforcon përshtypjen se kapitujt mbi Kosovën në këtë vëllim janë hartuar nga historianë të indoktrinuar nga nacionalizmi serb.

Kapitulli i tretë përmban një nënkapitull mbi «Persekutimet, gjykatat dhe tribunalet», ku figuron një tabelë me emrat e të gjithë të dënuarve dhe të liruarve nga Tribunali i Hagës për ish-Jugosllavinë. Lidhur me Kosovën përmendet vetëm aktakuza për krime kundër njerëzimit ndaj Presidentit të RFJ-së Slobodan Milosheviq.

Askund nuk përmendet se Tribunali i Hagës në shkurt 2009 dhe në janar 2014, për krimet e luftës në Kosovë i dënoi këta persona: Nikola Shainoviq, zëvendës-kryeministër i Jugosllavisë (22 vjet burg), Dragolub Ojdaniq, Shef i Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë së Jugosllavisë (15 vjet burg), Nebojsha Pavkoviq, Komandant i Batalionit të Tretë të Ushtrisë së Jugosllavisë (22 vjet burg), Vladimir Lazareviq, Komandant i Korpusit të Prishtinës të Ushtrisë së Jugosllavisë (14 vjet burg), Sreten Lukiq, Komandant i policisë serbe në Kosovë (20 vjet burg). Po kështu, nuk do të duhej anashkaluar fakti se i njëjti tribunal, pas gjykimeve për krimet e luftës ndaj serbëve në Kosovë i ka liruar komandantët e UÇK-së Ramush Haradinaj, Fatmir Limaj, Idriz Balaj e Lahi Ibrahimaj dhe e ka dënuar ushtarin Haradin Balaj.

Te kapitulli i katërt «Ekonomia dhe shoqëria», asnjëri prej pesë nënkapitujve nuk ka asgjë për Kosovën. Megjithatë do të mund të kishte te secili prej këtyre nënkapitujve, e sidomos te nënkapitujt e titulluar «Demografia dhe migrimi», p.sh. mbi emigrimet e shumta të shqiptarëve të Kosovës gjatë viteve ’90, si edhe te nënkapitulli «Privatizimi dhe industrializimi», mbi privatizimin e egër në Kosovën e pasluftës.

Pothuajse e njëjta shpërfillje e Kosovës vazhdon edhe në kapitullin e pestë, të titulluar «Kultura», i cili përbëhet nga tre nënkapituj. Këtu përjashtim përbën vetëm nënkapitulli i parë «Teknologjia e re dhe komunikimi», ku për Kosovën, në mënyrë korrekte, por fare shkurt, flitet për antenat satelitore të viteve 1992-1999, përmes të cilave shqiptarët e Kosovës mund ta ndiqnin programin dyorësh në gjuhën shqipe, që e transmetonte Televizioni Shqiptar (TVSh) në Tiranë.

Nënkapitulli i dytë «Religjioni» dhe i treti «Kinemaja, teatri dhe muzika» nuk kanë absolutisht asgjë për Kosovën.

Kapitulli i gjashtë dhe i fundit «Mënyrat e përkujtimit», përmban një nënkapitull mbi luftërat e viteve ’90 në Jugosllavi, të titulluar «Përkujtimi i luftërave të fundit». Krejt çka prezantohet te ky nënkapitull për luftën në Kosovë janë dy monumente për ndërhyrjen ushtarake të NATO-s, të dyja të ngritura në Beograd.

Monumenti i parë është për bombardimin e televizionit shtetëror serb RTS, në të cilin figurojnë emrat e 16 punonjësve të vrarë të këtij televizioni dhe një fotografi e godinës së bombarduar. Monumenti i dytë është për 79 fëmijët e vrarë nga sulmet e NATO-s, në qendër të të cilit gjendet skulptura e vajzës 3-vjeçare Milica Rakiq.

Ky nënkapitull nuk ilustrohet me asnjë monument të ngritur për përkujtimin e shqiptarëve të vrarë nga forcat serbe në Kosovë, e as për serbët e vrarë nga pjesëtarët e UÇK-së, por përqendrohet vetëm tek të vrarët serbë nga NATO-ja, madje pa shënuar kund se të vrarët ishin dëme kolaterale.

Autorët e këtij publikimi do të duheshin të paktën të citonin prej raportit të organizatës Human Rights Watch (HRW) të titulluar «Vrasjet e civilëve gjatë fushatës ajrore të NATO-s», që thotë se NATO-ja gjatë bombardimeve kundër RFJ-së ka vrarë 528 civilë të pafajshëm, prej të cilëve 318 shqiptarë të vrarë në Kosovë.

Redaktorët e këtij vëllimi janë profesorët universitarë Christina Koulouri nga Athina dhe Božo Repe nga Lublana, ndërsa ndër komisionet e shumta të tij, nga Kosova figuron një anëtar i vetëm te Komisioni i Burimeve, dr. Frashër Demaj nga Instituti i Historisë në Prishtinë.

Duke qenë edhe akademik, Demaj në biografinë e publikuar te uebfaqja zyrtare e Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës pretendon se është autor i disa kapitujve të këtij publikimi. Ai madje ishte ndër panelistët me rastin e promovimit të këtij projekti të CDRSEEE në Prishtinë. Kjo është mjaft e habitshme, duke qenë se Frashër Demaj është autor i shumë teksteve mësimore të historisë për shkollat fillore e të mesme të Kosovës, të cilat përmbajnë përplot pasaktësi, e ekzagjerime nacionaliste.

Në këtë libër të CDRSEE-së, shumë ngjarje tejet të rëndësishme të historisë së re të Kosovës (1990-2008) nuk figurojnë fare. Në anën tjetër, shumë nga ngjarjet në këtë publikim paraqiten në mënyrë sipërfaqësore, jokorrekte, të pasaktë, e të njëanshme, sa ndonjëherë të krijohet përshtypja se pjesët për Kosovën do t’i kenë hartuar historianë të indoktrinuar me nacionalizëm serb.

Duhet shtuar krejt në fund se mënyra si paraqitet historia e re e Kosovës në këtë publikim nuk i kontribuon aspak misionit të pretenduar të CDRSEE për tejkalimin e trashëgimisë së dhimbshme të të kaluarës dhe pajtimin afatgjatë mes popujve ballkanikë dhe duhet ta ndryshojë urgjentisht mënyrën e prezantimit të historisë së re të Kosovës.

Shkëlzen Gashi është publicist nga Prishtina.

Opinionet e shprehura në rubrikën Mendime janë vetëm të autorit dhe nuk reflektojnë domsdoshmërisht pikëpamjet e Kallxo.com.