Shpërbërja e Bosnje Hercegovinës nuk mund të ndodhë aq shpejt
Nëse shqetësoheni për ndonjë deficit demokratik në BE apo edhe në Britani të Madhe, për një moment mendoni në një vend evropian me një formë vërtet të veçantë demokracie. Në këtë vend, të ndarë në dy pjesë, të cilat vështirë se denjojnë të flasin me njëri-tjetrin, e drejta juaj për të votuar, për t’u kthyer dhe në raste të caktuara për të kandiduar në detyrë varet nga përkatësia juaj etnike që e keni deklaruar. Presidenca është e ndarë në tre persona, sërish të zgjedhur me ligj sipas linjave etnike.
E gjithë çështja kryesohet nga një Përfaqësues i Lartë, një lloj prokonsulli ndërkombëtar (të emëruarit e mëparshëm përfshijnë Paddy Ashdoën; ky i tanishëm është një ish-ministër gjerman i bujqësisë me fjalë të buta). Ata kanë pothuajse kompetenca plenare për ta ndryshuar ligjin ose kushtetutën me një të rënë të lapsit. Vitin e kaluar, presidenti aktual i ndryshoi me qetësi rregullat elektorale menjëherë pasi mbajtjes së zgjedhjeve të përgjithshme.
Mirë se vini në çmendinë politike të Bosnje-Hercegovinës, një shtet ku gjithçka varet nga fakti nëse identifikoheni si boshnjak, kroat, serb ose “asnjë nga si më lartët”. Ky është një vend ku pothuajse i gjithë sistemi politik është ngritur për t’i dhënë secilit prej këtyre grupeve të drejtën e vetos mbi çdo masë kuptimplotë që të tjerët do të mund të dëshironin ta miratojnë.
Ditë më parë, në një vendim, të cilin, bile për një herë, duhet ta mirëpresim krahëhapur, Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut deklaroi me mençuri se një situatë si kjo nuk funksionon edhe më tutje. Rasti u ngrit nga një intelektual kroat me emrin Slaven Kovaçeviq, me banim në Sarajevë, i cili preferoi të mos identifikohej me asnjë grup etnik. Ai preku disa pika të kuptueshme.
Fillimisht, sipas tij, ai nuk kishte asnjë të drejtë kuptimplotë për të votuar për kandidatin e tij të zgjedhur për president, sepse vetëm serbët, kroatët apo boshnjakët e vetëshpallur me kushtetutë mund të konkurronin. Më tej, ai argumentoi se nëse zgjedhja e tij ishte një serb, ai do të skualifikohej nga zgjedhja e tij sepse Sarajeva nuk ishte në pjesën serbe të Bosnje-Hercegovinës (një nga dy divizionet e vendit, e njohur si Republika Srpska, dhe jo, natyrisht, të mos ngatërrohet me Serbinë).
Së dyti, sipas sistemit bizantin të zgjedhjeve indirekte për Dhomën e Popullit, dhoma e lartë e parlamentit federal, ai përsëri ishte i detyruar të votonte për një serb, kroat ose boshnjak të deklaruar në nivel lokal. Kjo ndodhi sepse vetë dhoma e lartë është e ndarë ligjërisht në vija etnike dhe anëtarësia e saj zgjidhet nga grupet etnike.
Pa hyrë në shumë detaje, gjykata kishte pak vështirësi të thoshte se, sado e përgjakshme të jetë historia e ish-Jugosllavisë dhe sado e qëllimshme të jetë dëshira për ta ndryshuar kursin e saj, një ndarje kushtetuese e një sistemi zgjedhor në vija racore ose etnike ishte në kundërshtim me garancitë e GJEDNJ-së për një sistem të drejtë zgjedhor. Gjithashtu, ata vendosën gjithashtu, ishte kundër një protokolli shtesë (nënshkruar nga Bosnje-Hercegovina, ndonëse interesant jo nga edhe nga Mbretëria e Bashkuar) që garantonte të drejtën për mosdiskriminim.
Deri këtu, në rregull. Por çfarë tani? Menjëherë, dikush dyshon, jo edhe aq. Kjo është në fakt hera e gjashtë që nga viti 2009 që Strasburgu është shprehur kundër aspekteve të sistemit zgjedhor me bazë etnike në Bosnje. Të pesë vendimet e mëparshme mbeten të pazbatuara: sistemi i përpunuar i bllokadave dhe vetos që kryesisht e përbëjnë kushtetutën e Bosnje-Hercegovinës, e ka siguruar një ngërç. Basti duhet të jetë për këtë që ka të njëjtin fat.
Po në terma afatgjatë? Vështirësia është se, siç dyshohet se shumica e shtetarëve e dinë, por askush nuk guxon ta pranojë, nuk ka shumë rëndësi se çfarë thotë Gjykata Evropiane. Një sistem zgjedhor joetnik është jo-startues për arsyen e thjeshtë se Bosnje-Hercegovina nuk është një shtet i zbatueshëm.
Ky entitet u themelua pas ndërmjetësimit të Bill Klintonit për Marrëveshjen e Dejtonit në vitin 1995 si një mjet për t’i dhënë fund masakrës së psot-Jugosllavisë në Bosnje. Synimi ishte themelimi i një lloj Unioni gjithnjë e më të ngushtë, të supozuar të garantuar nga një Këshill për Zbatimin e Paqes me rreth 40 vende, duke përfshirë SHBA-në, Britaninë dhe shtetet kryesore të BE-së. Ky union nuk është krijuar.
Një arsye për këtë janë kujtimet historike. Mizoritë e ustashëve kroatë kundër serbëve dhe boshnjakëve disidentë në vitet 1930 dhe 1940, dhe së fundmi gjenocidi i boshnjakëve në vitin 1993 nga serbët në Srebrenicë, nuk janë harruar. Edhe mes boshnjakëve dhe kroatëve (më pak të shumtë), ka pak dashuri të humbur: ndërhyrja në zgjedhjet e vitit të kaluar nga Përfaqësuesja e Lartë ishte një përpjekje për t’i mbajtur bashkë.
Kohët e fundit, Republika Srpska nuk e ka fshehur se dëshiron të largohet. Ajo e ka miratuar tashmë legjislacionin e njëanshëm përmes së cilës e mohon fuqinë juridike të vendimeve të gjykatës kushtetuese federale dhe i ka anuluar urdhrat e Përfaqësuesit të Lartë.
Vërtetë, SHBA-ja dhe BE-ja ruajnë një lloj imagjinate të mirësjellshme të këtij shteti të unifikuar si një marrëveshje të përhershme. SHBA-ja ka sanksionuar disa nga partizanët serbë më banditë, dhe BE-ja vitin e kaluar i ofroi statusin e kandidatit për në BE, pavarësisht se me sa duket e kuptoi se nëse do të vinte shtytja, do të ishte çmenduri të pranonim një fole të tillë grerëzash në gjirin e saj. Asnjëra nga këto duket se nuk do të jetë shumë efektive në ruajtjen e unitetit të këtij vendi
Thënë troç, demokracia e kuajve në pantomimë e mishëruar aktualisht nga ky shtet i këputur dhe fantastik, dhe kontrolli i saj nga një nëpunës civil ndërkombëtar-teknokrat me pushtet absolut, nuk mund të jenë veçse masa të përkohshme rezistimi. Do të duhet të përfundojë një ditë. Për më tepër, me gjithë këmbënguljen e devotshme të botës që kombndërtimi duhet të vazhdojë, e vetmja përgjigje e besueshme afatgjatë është një ndarje, nëse është e nevojshme me një lloj force ndërkombëtare që e ruan paqen midis dy ose më shumë se tri shteteve.
Në të vërtetë, nëse besoni seriozisht në demokraci dhe jo në një imitimin të zbehtë, i tillë çfarë është aktualisht brenda sovranitetit popullor në Bosnje-Hercegovinë, qëndrimi juaj duhet të jetë se një ndarje nuk mund të ndodhë shumë shpejt. Kush e di, një Bosnjë ose Hercegovinë e pavarur mund ta adoptojë një formë demokracie që edhe gjyqtari më kërkues i Strasburgut nuk do ta kundërshtonte. Gjëra të çuditshme kanë ndodhur./The Spectator
Andrew Tettenborn është profesor i së drejtës në Shkollën Juridike Swansea
Përgatiti: Nuhi Shala
