Portrait of sad little girl sitting isolated on blue studio background. How it feels to be autist. Modern problems, new vision of social issues. Concept of autism, childhood, healthcare, medicine.

Nëntë fakte rreth ç'rregullimit të spektrit të autizmit

Ç’rregullimi i spektrit të autizmit shpesh keqkuptohet. 

Ç’rregullimi i spektrit të autizmit (Autism spectrum disorder, ASD) është një gjendje e zhvillimit të trurit që ndikon në mënyrën se si një person percepton dhe shoqërohet me njerëzit e tjerë, duke ndikuar në komunikimin dhe ndërveprimin. Si një “spektër”, çrregullimi ndryshon në ashpërsinë dhe llojet e simptomave, dhe përfshin kushte nën një ombrellë që dikur mendohej se ishin të ndara nga njëra-tjetra.

Rreth 1% e popullsisë globale, ose 75 milionë njerëz, kanë ASD, sipas Qendrave për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (CDC).

Pavarësisht përhapjes, keqkuptimet rreth ASD janë të shumta. Këtu janë nëntë fakte që mund të mos i dini rreth ASD-së – duke përfshirë simptomat, mënyrën se si diagnostikohen fëmijët dhe trajtimet e disponueshme.

Fëmijët mund të jenë shumë të vegjël kur diagnostikohen

Është e mundur që fëmijët deri në 18 muaj të diagnostikohen me ASD, sipas MedlinePlus. Por shumica e diagnozave ndodhin në moshën 24 muajshe ose më të vjetër, në të cilën pikë diagnoza konsiderohet e besueshme.

“Para kësaj, fëmijët me autizëm do të shfaqin deficite në komunikimin social, por është i përshtatshëm për moshën e tyre”, thotë Alycia Halladay, shefe e shkencës në Fondacionin e Shkencave të Autizmit në New York City.

Nuk ka asnjë test mjekësor ose gjaku për ASD, kështu që ofruesit e kujdesit shëndetësor zakonisht E vlerësojnë sjelljen e një fëmije përmes një shqyrtimi zhvillimor dhe një vlerësimi gjithëpërfshirës diagnostikues, i cili mund të përfshijë dëgjimin, shikimin dhe testet neurologjike. Ofruesi mund të rekomandojë gjithashtu një vizitë pasuese te një specialist, si p.sh. një pediatër zhvillimor.

Ka një gamë të gjerë simptomash

Simptomat e ASD mund të ndryshojnë shumë, në varësi të individit. Për disa njerëz, simptomat e çrregullimit janë të lehta; për të tjerët, ato mund të jenë më të theksuara.

Në përgjithësi, simptomat e ASD kanë tendencë të përfshijnë aftësi komunikimi dhe sjellje sociale, të tilla si vështirësia në njohjen e qëllimeve dhe ndjenjave të të tjerëve ose mos bërja e kontaktit me sy, sipas Autism Speaks.

Fëmijët me ASD gjithashtu mund t’i përsërisin disa sjellje (të tilla si përplasja e duarve) pa pushim, ose mund të fiksohen pas një lodre të caktuar. Mungesa e aftësive verbale është një tjetër nga simptomat më të njohura – afërsisht 40% e njerëzve me autizëm janë joverbalë, sipas Autism Speaks – por kjo nuk ndodh në çdo rast.

Shenja të tjera të ASD-së tek fëmijët përfshijnë të qenit tepër të ndjeshëm ndaj zhurmës, të zemëruarit e madh, mosreagimi kur flitet, mostregimi i objekteve interesante ose të mosluajtja me  lojëra “shtirëse” deri në 18 muaj.

Prevalenca duket se po rritet

Sipas një raporti të Përmbledhjeve të Mbikëqyrjes MMëR të vitit 2021, prevalenca e ASD është rritur nga 1 në 150 fëmijë të diagnostikuar në 1 në 44 që nga viti 2000. Ka mosmarrëveshje midis ekspertëve nëse kjo rritje reflekton apo jo më shumë njerëz që kanë ASD ose më shumë diagnoza për shkak të rritjes së ndërgjegjësimit dhe ekzaminimeve.

Megjithatë, nevojiten më shumë kërkime për të përcaktuar se çfarë saktësisht fshihet pas këtyre shifrave.

Djemtë kanë më shumë gjasa të diagnostikohen

Ç’rregullimet e spektrit të autizmit janë rreth katër herë më të zakonshme tek djemtë sesa tek vajzat. Një në 27 djem u raportua se kishte ASD, krahasuar me 1 në 116 vajza, sipas Autism Speaks. Dhe, megjithëse djemtë kanë tendencë të diagnostikohen më herët dhe më shpesh se vajzat, provat po rriten se numri i rasteve të ASD tek vajzat është i nëndiagnostikuar.

Një studim i majit të vitit 2018 i botuar në Journal of Autism and Developmental Disorders eksploroi dallimet e bazuara në gjini kur bëhej fjalë për prezantimin e ASD tek vajzat. Studiuesit diskutuan pabarazinë e hendekut të diagnozës midis vajzave dhe djemve, por gjithashtu vunë në dukje se si vajzat dihet se kanë simptoma të kamufluara – shenja të ASD që mungojnë në vlerësime – duke çuar në nëndiagnozën e tyre.

Autizmi mund të fillojë para lindjes

Shkencëtarët nuk e dinë saktësisht se çfarë e shkakton autizmin. Sipas MedlinePlus, shumica e ekspertëve pajtohen se një kombinim i faktorëve gjenetikë dhe mjedisorë rrit rrezikun e zhvillimit të ASD tek një fëmijë.

Prindërit e moshuar kanë një shans më të lartë për të pasur një fëmijë me ASD, sipas Autism Speaks, dhe një person ka më shumë gjasa të ketë ASD nëse ka një vëlla ose motër me këtë çrregullim.

Njerëzit me autizëm kanë më shumë gjasa të kenë probleme të tjera shëndetësore

Njerëzit me çrregullime të spektrit autik kanë një rrezik më të madh të kontraktimit të kushteve të tjera shëndetësore gjithashtu. Studiuesit kanë ardhur në perfundim se shumë të rritur me ASD mund të kenë kushte të tjera, të tilla si kapsllëku, obeziteti, pagjumësia dhe epilepsia, sipas një studimi të vitit 2021 të botuar në Revistën Revieë of Autism and Developmental Disorders.

Gjithashtu, ASD mund të shoqërohet me kushte të caktuara gjenetike, të tilla si sindroma Angelman, një çrregullim zhvillimi; Sindroma Rett, një çrregullim i rrallë neurologjik; dhe sindroma e brishtë X, e cila shkakton sfida intelektuale, sipas CDC. Njerëzit me ASD mund të jenë gjithashtu më të prirur ndaj çështjeve të tilla si ankthi, çrregullimi i mungesës së vëmendjes/hiperaktivitetit (ADHD), depresioni, problemet e gjumit, alergjitë dhe problemet e stomakut.

Vaksinat nuk shkaktojnë autizëm

Sipas një raporti të vitit 2021nga Brown University Child and Adolescent Behavior, vaksinat nuk shkaktojnë ASD,

Edhe pse disa njerëz mund të vazhdojnë të mos pajtohen, studim pas studimi shkencor ka konfirmuar se nuk ekziston asnjë lidhje mes tyre.

Teoria filloi së pari pas një studimi të vogël të vitit 1998 që pretendonte të gjente një lidhje midis autizmit dhe vaksinës së fruthit, shytave dhe rubeolës (MMR). Por ky studim u konsiderua me të meta dhe u tërhoq nga revista e cila e botoi fillimisht.

Ndërhyrja e hershme është çelësi i suksesit

Nuk ka ilaç për ASD, por ndërhyrja e hershme mund t’i ndihmojë njerëzit të vazhdojnë tutje me jetën e tyre pavarësisht se e kanë këtë gjendje.

Analiza e aplikuar e sjelljes (Applied behavioral analysis, ABA) dhe terapitë profesionale, të të folurit dhe fizike përdoren shpesh në trajtim. ABA ka provuar të jetë një qasje efektive. Funksionon duke identifikuar arsyet pse fëmijët janë të përfshirë në sjellje. Për shembull, të zemëruarit dhe përplasja e duarve shpesh shkaktohen nga zhgënjimi që nuk jeni në gjendje të shprehni se jeni të uritur.

Gjithashtu, terapia përfshin metodat e mësimdhënies së ndërveprimit social, siç është krijimi i kontaktit më të mirë me sy. Sa më herët të trajtohet fëmija, aq më shumë përfitime shihen me aftësitë e komunikimit dhe sociale.

Medikamente, të tilla si ilaqet kundër depresionit, ilaçet kundër konvulsioneve ose stimuluesit, ndonjëherë përshkruhen për të trajtuar gjendjet që mund të ndodhin së bashku me ASD, të tilla si ankthi, ADHD, epilepsia ose depresioni.

Vlerësimet dhe ndërhyrjet janë të disponueshme

Nëse mendoni se fëmija juaj mund të ketë ASD, ekzaminimi dhe testimi mund të ndihmojnë në përcaktimin nëse ai ka simptoma të çrregullimit.

CDC ka dhënë informacion në lidhje me procesin e shqyrtimit, duke përfshirë mjetet që mund të përdoren (p.sh., pyetësorët).

Ndërhyrjet mund të ofrohen nëpërmjet mjediseve të komunitetit ose të kujdesit shëndetësor dhe distrikteve shkollore. Sipas Autism Speaks, ekzistojnë shërbime për shqyrtimin dhe diagnostikimin e ASD që mund të ofrohen falas. Megjithatë, disa prindër i zgjedhin shërbimet private, të cilat kanë tarifa të bashkangjitura.

Në përgjithësi, njohja e shenjave të ASD është e rëndësishme për diagnozën, trajtimin dhe prognozën./Health.com