Armët e Serbisë kanë pasoja për Ballkanin dhe përtej

Ndërtimi i industrisë ushtarake të Serbisë sjell para dhe ka potencialin për të riformuar pozicionin strategjik të vendit në Ballkan – megjithëse kjo krijon gjithashtu rrezikun e një gare rajonale të armëve.

Derisa Serbia ka mbajtur statusin e saj ushtarak neutral që nga viti 2007, kjo gjë nuk nuk e ka ndaluar atë nga angazhimi në bashkëpunim të gjerë me Rusinë dhe vendet e tjera Euro aziatike, si dhe me NATO-n  dhe BE-në, duke përfshirë stërvitjet ushtarake shumëkombëshe dhe misionet paqeruajtëse jashtë vendit.

Në fakt, kur bëhet fjalë për ushtrime dhe misione, ushtria serbe bashkëpunon më intensivisht me vendet anëtare të NATO-s dhe të BE-së sesa me Rusinë.

Përkundër kësaj, NATO dhe sidomos SHBA janë ende të perceptuar gjerësisht si një sfidë dhe si një partner i padëshirueshëm në Serbi, ndërsa shumica e serbëve e shohin Rusinë si një fuqi miqësore.
Kjo nuk është vetëm në Serbi, por edhe në shtetet e tjera të dominuar nga serbët e Bosnjës dhe në komunitetet e tjera serbe në shtetet post-jugosllave, si Mali i Zi.

Industria e mbrojtjes e Serbisë po rritet dhe po modernizohet ndjeshëm, ndërsa Beogradi ndërton muskujt e saj ushtarak në bashkëpunim me Rusinë, e cila në mënyrë të pashmangshme e inkuadron gjeopolitikën më të gjerë të Ballkanit dhe më gjerë.

Industria e mbrojtjes gjeneron mbi 500 milionë euro në vit, një të ardhur të konsiderueshme për Serbinë. Ai përbëhet nga rreth 200 kompani dhe institute kërkimore dhe punëson mbi 10,000 njerëz.
Kjo industri prodhon të gjitha llojet e armëve, me përjashtim të armatimit të lartë, siç janë aviacioni supersonik, raketat me rreze të gjatë dhe anijet e marinës.

Kohët e fundit, Serbia ka bërë lëvizje për të lehtësuar rregulloret e saj në industrinë e mbrojtjes, duke lejuar investitorët e huaj të posedojnë deri në 49 përqind të ndërmarrjeve të tilla.

Një fluks i konsiderueshëm i parave të gatshme shkon direkt në buxhetin e shtetit nga ndërmarrjet shtetërore të armëve dhe nga firma shtetërore me një monopol në tregtinë e armëve, Yugoimport-SDPR.

Këto të ardhura janë bërë më të dukshme në vitet e fundit, duke pasur parasysh rritjen e konflikteve të armatosura anembanë globit.

Megjithatë, disa kompani të pa inkuadruara në sektorin e mbrojtjes nuk bëjnë një fitim dhe përbëjnë një barrë financiare në vend.

Prandaj, në qoftë se Serbia dëshiron të rivendosë veten si një tregtar global me të vërtetë i rëndësishëm në armë, industria ka nevojë për më shumë qasje ndaj teknologjisë së lartë, menaxhimit më bashkëkohor, hyrjes më të madhe të kapitalit dhe tregjeve më të larta për produktet e saj.

Që nga viti 2012, përkundër bisedimeve rreth ndërmarrjeve të mundshme të përbashkëta me Rusinë, duke përfshirë modernizimin e tankeve të vjetra dhe automjeteve të blinduara për ushtrinë, nuk janë realizuar projekte të rëndësishme.

Dhe kur është fjala për eksportet, Rusia dhe Serbia janë më shumë si konkurrentë sesa partnerë në tregun global, pasi prodhuesit serb prodhojnë afërsisht të njëjtat mallra si homologët e tyre rusë kur është fjala për shumë armatim teknologjikisht më pak të kërkuar.

Kompanitë perëndimore të armëve, kryesisht nën kontrollin e drejtpërdrejtë ose të tërthortë të shtetit, potencialisht mund të ofrojnë injeksione financiare dhe njohuri për industrinë e mbrojtjes serbe, e cila ka nevojë për më shumë transferime kapitale dhe të teknologjisë së lartë.

Rusia në anën tjetër, në ekonominë e saj aktuale mund të ofrojë vetëm asistencë teknologjike.

Natyrisht, këtu është një pyetje pse Rusia do të dëshironte të ndihmonte ri-ndërtimin e industrisë së armëve serbe dhe zgjerimin e mundësive të saj në tregun global të armëve.

Zgjatja e një favori të tillë ndoshta mund të jetë vetëm një pjesë e një marrëveshjeje më të gjerë, e cila përfshin koncesionet nga Beogradi për çështje të rëndësishme gjeopolitike me interes Moskës.

Në një shkallë të kufizuar, bashkëpunimi mund të realizohej në ndërmarrjet e përbashkëta të mundshme për të riarmatosur ushtrinë serbe.

Kohëve të fundit gjithashtu ka një faktor kinez më aktiv që potencialisht mund të sjellë jo vetëm përparimet kapitale dhe teknologjike, por gjithashtu, më e rëndësishmja, mundësi për të eksportuar në tregun e madh kinez.

E njëjta vlen edhe për investitorët e mundshëm nga shtetet e Gjirit.

Rreziku i garës se armëve rajonale:

Forcat e armatosura prej 40,000 forcash të Serbisë aktualisht mbështeten kryesisht në armët e vjetra të Jugosllavisë dhe sovjetikëve. Kështu, ushtria urgjentisht ka nevojë për blerje të reja dhe modernizim për të përmirësuar armatimin e saj.

Përveç furnizuesve vendas, aktualisht është në tryezë një marrëveshje mbi bashkëpunimin ushtarak-teknik me Rusinë.

Në përputhje me këtë marrëveshje, Serbia po fiton 10 luftëtarë të vjetër MiG-29, disa të dhuruara nga Bjellorusia, 30 tanke beteje T-72C dhe 30 automjete të blinduara BRDM-2, MI-17 dhe ndoshta helikopterë MI-35, dhe Antonov An- 26 aeroplanë transporti.

Këto janë duke u blerë për çmime shumë të volitshme edhe pse shpenzimet për modernizimin e mëvonshëm janë më pak të favorshme.  Furnizimet ushtarake perëndimore, kryesisht të kufizuara në armë të lehta dhe automjete, përbëjnë një pjesë shumë më pak të rëndësishme të armatimeve të mbajtura nga forcat e armatosura serbe.

Ka edhe sugjerime për blerjet e mbrojtjes ajrore nga Rusia, siç është sistemi i famshëm S-300, i projektuar për të siguruar më mirë hapësirën ajrore serbe dhe për të kufizuar një kërcënim të mundshëm, kryesisht të paraqitur nga Perëndimi dhe aleatët e saj në hapësirën post-jugosllave, konfliktet përshkallëzohen.

Këto blerje mbështeten fuqimisht nga politikanët më nacionalistë anti-perëndimorë, duke përfshirë anëtarët me ndikim të partive qeverisëse Progresive dhe Socialiste.
Ndërtimi i përgjithshëm i pritshëm i fuqisë ushtarake serbe, jo vetëm i forcave ajrore dhe mbrojtjes ajrore, së bashku me zhvillimet e njëkohshme, sidomos në Kroaci, ka potencialin që të çojë në një garë të rrezikshme rajonale të armëve, megjithatë, me implikime për të gjithë Siguria e Evropës.

Enti Boshnjak i udhëhequr nga Republika Serbe nën udhëheqjen e Milorad Dodik, gjithashtu synon të armatosë forcën e vet policore.

Disa raporte thonë se synon gjithashtu të rivendosë forcat e veta ushtarake, të cilat u njohën fillimisht nga Marrëveshja e Paqes e Dejtonit të 1995 që përfundoi luftën në Bosnje.

Deri më tani, njësia, e cila po shtyn për pavarësi më të madhe nga Bosnja dhe Hercegovina, ka përparuar në militarizimin e forcave të saj policore pas marrjes së 2,500 pushkëve sulmues të dorëzuar kohët e fundit nga prodhuesi serb Zastava.

Në çështjet e sigurisë Bosnja mban marrëdhënie të ngushta me Serbinë dhe Rusinë. Forcat e saj policore janë duke u trajnuar nga zyrtarët rusë dhe bashkëpunimi intensiv në luftën kundër terrorizmit dhe policia dhe siguria e brendshme është krijuar gjatë viteve të fundit.

Në terma gjeopolitikë, ambiciet e Serbisë për të ruajtur neutralitetin e saj, duke ri-pajisur dhe ndërtuar forcat e saj të armatosura dhe duke rritur eksportet e armëve, mund të riformulojnë qëndrimin e Serbisë, jo vetëm në rajon, por edhe në një farë mase përballë Perëndimit dhe Lindja.

Duke pasur parasysh zhvillimet e fundit politike në ish-Jugosllavi, nuk është për t’u habitur që Serbia synon të forcojë qëndrimin e saj në sferën ushtarake.

Së bashku me të ardhurat në rritje nga eksportet e armëve [madje edhe në disa destinacione shumë problematike], ajo paraqet një faktor të rëndësishëm në ekonominë serbe dhe pozicionin e përgjithshëm të vendit brenda rajonit.

Mendimet e shprehura në seksionin e komenteve janë vetëm të autorëve dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e BIRN-it.

Ky artikull u shkrua si pjesë e projektit “Ballkani Perëndimor në udhëkryq: Vlerësimi i aktiviteteve jo-demokratike të influencës së jashtme”, i udhëhequr nga Instituti i Studimeve të Sigurisë në Pragë dhe u botua gjithashtu në gjuhën lokale në faqen e internetit të Fondacionit Hoenrich Boell në Bosnjë dhe Hercegovinë.
.