Demenca: Një rritje e shpejtë e rasteve pritet të ndodhë në të ardhmen - si ta shmangim të mos bëhemi pjesë e saj  

Shkencëtarët parashikojnë se rastet e demencës do të trefishohen gjatë tri dekadave të ardhshme.   

Njerëzit në përgjithësi mendojnë për demencën si gjendjen e një personi të moshuar dhe mosha e vjetër është një faktor rreziku, nuk është aspak një pasojë e pashmangshme e plakjes.

Diagnoza e demencës (çmendurisë) është një perspektivë e frikshme.

Ata që vuajnë nga kjo sëmundje humbasin aftësinë për të menduar, kujtuar dhe arsyetuar aq rëndë sa është e vështirë ta kalojnë jetën e përditshme. Ata luftojnë për t’i kontrolluar emocionet e tyre, për të komunikuar dhe për të kryer detyrat e përditshme. Është diçka rraskapitëse, shkruan Deutsche Welle. 

Në tri dekadat e ardhshme, numri i njerëzve që vuajnë nga demenca do të trefishohet – duke u rritur nga rreth 57 milionë sot në më shumë se 152 milionë njerëz deri në vitin 2050, sipas rezultateve nga një studim i ri i publikuar në The Lancet.

Megjithëse është një parashikim i zymtë, shumë nga faktorët e rrezikut për demencën janë ato që shkencëtarët i përshkruajnë si “të modifikueshëm” – që do të thotë, ndryshimet në sjellje mund të ndikojnë në shanset tuaja për të zhvilluar demencë.

Atëherë, çfarë mund të bëjmë për ta larguar këtë gjendje gjymtuese?

Para se të jetë tepër vonë, merrni parasysh këta faktorë rreziku

Demenca nuk është një sëmundje specifike. Është një term i përgjithshëm që përdoret për të përshkruar fazën më të fundit të sëmundjes neurodegjenerative – kur është tepër vonë për t’i kthyer prapa ndryshimet.

Megjithatë, jo të gjitha dëmtimet njohëse mund të çojnë në demencë. Disa mund të kthehen dhe, më e rëndësishmja, shumë mund të parandalohen përmes ndryshimeve në mënyrën se si ne e drejtojmë jetën tonë, thotë Marina Boccardi, eksperte e demencës në Qendrën Kërkimore Gjermane për Sëmundjet Neurodegjenerative (DZNE). 

Së bashku me ushqimin, stërvitjen dhe gjumin, stimulimi social dhe mendor janë kyç në parandalimin dhe trajtimin e sëmundjeve neurodegjenerative, thonë ekspertët

“Nëse humbasim mundësinë për t’i kuruar gjendjet e kthyeshme, atëherë ato mund të bëhen demencë”, tha ajo për DW.

Është e vështirë të përcaktohet saktësisht se çfarë i shkakton dëmtimet neurologjike që mund të jenë pararendëse të demncës. Por shkencëtarët kanë identifikuar disa faktorë që i bëjnë shanset tuaja shumë më të mundshme. Komisioni Lancet për Parandalimin e Demencës liston 12 rreziqe kryesore: nivele më të ulëta arsimimi, hipertension, dëmtim të dëgjimit, duhan, obezitet, depresion, mungesë aktiviteti fizik, diabeti dhe kontakte të ulëta shoqërore, si dhe konsumimi i tepërt i alkoolit, lëndimet traumatike të trurit dhe ndotja e ajrit. Hulumtimet e fundit kanë nxjerrë në pah gjithashtu një lidhje midis sulmit seksual dhe demencës.

Lajmi i mirë është se shumica e këtyre rreziqeve mund të ulen përmes ndryshimeve në sjellje, thekson Boccardi. “Nëse ne si individë apo qeveritë tona bëjmë diçka konkrete për të reduktuar këta faktorë rreziku, ne mund të shmangim deri në 40% të rasteve të demencës”, tha ajo për Dw.

Atëherë, si mund ta parandalojmë demencën?

Shumë nga rreziqet e lartcekura  rrjedhin nga mungesa e stimulimit – fizik, social dhe mendor.

Stërvitja e rregullt dhe një dietë e shëndetshme – me pak sheqer dhe yndyrna të ngopura, pa pirjen e duhanit dhe konsumimin e lartë të alkoolit – mund të zvogëlojnë rreziqet që lidhen me diabetin, hipertensionin, presionin e lartë të gjakut dhe depresionin. Ashtu si modelet e gjumit të shëndetshëm – jo shumë pak ose shumë. Një studim i madh i botuar në vitin 2021 zbuloi se njerëzit në të 50-at dhe 60-at që nuk flenë mjaftueshëm kanë më shumë gjasa të kenë demencë më vonë në jetën e tyre.

Disa kërkime sugjerojnë gjithashtu se vallëzimi mund të jetë një antidot i fuqishëm për humbjen e funksionit të trurit.

Një studim në New England Journal of Medicine që përfshinte 469 respondentë mbi 75 vjeç zbuloi se “vallëzimi ishte i vetmi aktivitet fizik i lidhur me një rrezik më të ulët të demencës“. Duke stimuluar mendjen dhe trupin, vallezimi ofron një përfitim të dyfishtë: Së bashku me angazhimin e trurit, që kërkon kujtesën, koordinimin dhe njohjen, aktiviteti fizik i kërcimit mund të ulë gjithashtu rrezikun e sëmundjeve kardiovaskulare.

Megjithatë, disa faktorë kanë të bëjnë më shumë me privilegjin dhe shansin – si nivelet e ulëta të arsimit, lëndimet e trurit, sulmet, ndotja e ajrit dhe, në shumë raste, obeziteti. Këto rreziqe nuk modifikohen aq lehtë.

Pse zbulimi i simptomave të hershme dhe trajtimi janë kaq të rëndësishme?

Shpesh, në kohën kur pacientët fillojnë të vërejnë ndikimin e sëmundjes neurodegjenerative në jetën e tyre të përditshme – humbja e kujtesës dhe dridhjet, për shembull – sëmundja ka qenë prezente për shumë vite dhe është tepër vonë për ta rikthyer dëmin. Ndryshimet e trurit të tilla si grumbullimi i proteinave të lidhura me sëmundjen e Alzheimerit, për shembull, dihet se fillojnë rreth 15 deri në 20 vjet përpara se pacientët të shfaqin dëmtime njohëse.

Kjo është arsyeja pse zbulimi i hershëm është kaq i rëndësishëm, thotë Boccardi, sepse kjo jep mundësinë e trajtimit.

Fazat e hershme të demencës priren të fillojnë me harresën, humbjen e kohës dhe humbjen në vende të njohura. Ankthi dhe depresioni mund të shërbejnë gjithashtu si tregues të hershëm se diçka nuk është në rregull, veçanërisht për pacientët më të rinj.

Dhe megjithëse shumë njerëz mund t’i përjetojnë këto gjëra pa vuajtur nga një sëmundje e rëndë, Boccardi këshillon t’i kushtoni vëmendje nëse e gjeni veten duke menduar “oh, ky nuk jam me të vërtetë unë” dhe ju duket shqetësuese. E njëjta gjë vlen edhe për anëtarët e familjes. “Nëse vëreni ndryshime të rëndësishme në sjellje te anëtarët e familjes që ata mund të mos i vërejnë vetë ose mund të fshihen, është një kohë e mirë për tA bërë një kontroll mjekësor”, tha ajo.

Çfarëdo që të bëni, mos e injoroni, thotë Boccardi – përfshirë edhe situatën kur dikush ka marrë një diagnozë neurodegjenerative, pasi izolimi dhe mungesa e trajtimit vetëm sa do ta përkeqësojnë gjendjen.

“Frika dhe stigma rreth demencës i pengon njerëzit të bëjnë atë që ju duhet të bëni në të vërtetë – vazhdoni ndërveprimin social, vazhdoni të bëni gjëra dhe të jeni aktiv, të bëni atë që mund të bëni, gjë që shpesh është shumë”.