Revista gjermane Der Spiegel: Një sy i verbër? Lideri shqiptar Rama, i dashur për Europën pavarësisht korrupsionit në vendin e tij

Kryeministri shqiptar Edi Rama është një mysafir i mirëpritur në kryeqytetet perëndimore – pjesërisht sepse ai po ndihmon Europën me problemin e saj të refugjatëve. Kundërshtarët e tij, megjithatë, thonë se ai e ka transformuar Shqipërinë në një narko-shtet autokratik, shkruan revista gjermane, Der Spiegel.

Ai po sillet nëpër Europë këto ditë pothuajse si një trofe.

Nën organizimin e partisë së qendrës së djathtë në Bavari, Socialdemokratët Kristianë (CSU), të mbajtur në janar, ai ishte i ftuari kryesor – Edi Rama, kreu i Partisë Socialiste të Shqipërisë. Në vitin 1991, partia mori trashëgiminë e komunistit reaksionar Enver Hoxha dhe Partisë së tij të Punës. Kreu i CSU, Markus Söder, e shfrytëzoi mundësinë në këtë organizim për t’i siguruar shqiptarëve se vendi i tyre “i përket BE-së”.

Në maj, një Rama i buzëqeshur qëndroi pranë Zëvendëskancelarit gjerman Robert Habeck, të dy folës kryesorë në ceremoninë e ndarjes së çmimit Charlemagne në Aachen – ku ai thirri etosin e tolerancës në frymën e Thomas Mann. Shkëmbimi i puthjeve me kryeministren italiane Giorgia Meloni, e cila pati privilegjin të qëndronte në vilën e Ramës në Adriatik në verën e vitit 2023 së bashku me familjen e saj, është bërë thuajse rutinë.

Edi Rama, 60-vjeçar, ka qenë kryeministër i Shqipërisë, kandidate për anëtarësim në BE, për 11 vitet e fundit, një burrë i gjatë me sjellje mjaft të zakonshme. Një njeri që pret mysafirë shtetërorë me atlete dhe gazetarë, herë pas here, zbathur. Një produkt i vonshëm i borgjezisë socialiste, ai flet disa gjuhë në nivel të lartë, përveçse është ish-lojtar kombëtar i basketbollit dhe artist vizual i njohur ndërkombëtarisht. Për shumë njerëz në Perëndim, ai është fytyra kozmopolite e Shqipërisë.

Korrupsioni në të gjitha nivelet

Edhe Sekretari i Shtetit i SHBA-së, Antony Blinken, bëri një vizitë në kryeqytetin shqiptar, Tiranë, në shkurt dhe gjeti fjalë lavdërimi për “Edin” – përfshirë edhe për reformën e tij në drejtësi. “Zyrtarët e korruptuar po mbahen përgjegjës”, tha Blinken. “Anëtarët e krimit të organizuar po shkojnë në burg dhe po humbin pasuritë e tyre. Pra, ky është një proces shumë i fuqishëm”.

Por në rishikimin më të fundit vjetor nga vetë Departamenti i Shtetit i Blinken, narrativi është mjaft ndryshe. Raporti i vitit 2023 për vendin anëtar të NATO-s, Shqipërinë, thotë: “Korrupsioni ekzistonte në të gjitha degët dhe nivelet e qeverisë”.

Të gjitha nivelet.

Kjo do të thotë: edhe në maje. Kundërshtarët politikë të Ramës pretendojnë se kryeministri i gjatë ka shndërruar vendin në një autokraci të mbushur me para droge. Më saktë: Ata thonë se ai ka toleruar ngritjen e krimit të organizuar. Rama i hedh poshtë këto akuza.

Kur u përball nga DER SPIEGEL me këto akuza, kryeministri telefonoi vonë një natë dhe u përpoq të ndikonte në raportin tonë: Ai tha se i konsideron akuzat si të pabaza, fyese dhe të padrejta, që dëmtojnë reputacionin e vendit të tij.

Në qershor, një gazetar italian e pyeti Ramën se si ishte e mundur që njëri pas tjetrit nga rrethi i tij më i ngushtë, përfshirë ministra të ndryshëm, janë arrestuar për korrupsion, ndërsa ai është ende në detyrë? Përgjigjja e ftohtë nga kryeministri shqiptar: “Ka derra në çdo pyll”.

Stabilizimi i Ballkanit

Nga perspektiva e Perëndimit, Rama duket si një forcë stabilizuese në Ballkan. Në veçanti, modeli që ai negocioi me Melonin ka ngjallur interes përtej Italisë: Plani parashikon që aplikimet për azil të refugjatëve të kapur në ujërat territoriale italiane në Mesdhe të përpunohen në territorin shqiptar.

Por sa më popullor të duket Rama jashtë kufijve të Shqipërisë, aq më i madh është zemërimi në afërsinë e tij të menjëhershme. Ata nga orbita e tij më e afërt, që dinë më shumë dhe që kanë më shumë për të humbur, flasin vetëm me kushtin e anonimitetit. Të tjerë kanë dalë në rrugë. Në korrik, demonstrues të zemëruar hodhën kokteje molotovi kundër zyrave të Ramës në Tiranë. Shenjat e djegies janë hequr që atëherë.

Të tjera mbetje të vjetra mund të gjenden ende në qendër të Tiranës. Piramida, për shembull, një strukturë brenda së cilës dikur qëndronte statuja prej mermeri e Enver Hoxhës, e krijuar nga babai i Edi Ramës. Kristaq Rama ishte një artist me lidhje të ngushta me sistemin – një njeri që, si anëtar i të ashtuquajturit Presidiumi i Kuvendit Popullor, rezultoi se kishte firmosur në vitin 1988 një dënim me vdekje për poetin opozitar Havzi Nela, i cili më pas u var.

E tashmja e re dhe më e ndritshme simbolizohet nga një ndërtesë transparente prej xhami dhe çeliku. Këtu ndodhet selia e SPAK, organi anti-korrupsion i Shqipërisë. Ai u themelua në vitin 2019 me insistimin e SHBA-së dhe BE-së. Kreu në detyrë i administratës nuk konsiderohej si një nga të preferuarit e Ramës. Në votimin vendimtar, ai ndoshta përfitoi nga fakti që ambasadorja e SHBA-së insistoi të mbikëqyrte personalisht procesin për të siguruar që të mos kishte parregullsi – një votë e qartë mosbesimi ndaj kryeministrit.

Burgu VIP me një palestër
Rekordi i SPAK deri më tani është si më poshtë: ministri i brendshëm i parë i Ramës u dënua me tre vjet e katër muaj burg për abuzim me detyrën – fillimisht në lidhje me tregtinë e drogës, por përfundimisht për një shkelje tjetër. Ish-ministri i mjedisit të Ramës mori një dënim në shtator 2023 prej gjashtë vjet e tetë muajsh pas hekurave për korrupsion. Zëvendësministri i shëndetësisë u detyrua të japë dorëheqjen për abuzim me detyrën. Dhe ish-shefi i tij përfundoi në burg në korrik 2024 për keqpërdorimin e fondeve të BE-së.

Shqipëria tani ka burgje VIP, siç raportoi së fundmi platforma hulumtuese BIRN: qendra ndalimi të pajisura me dhoma ku personalitetet socialiste, të cilëve u ka rënë prestigji mund të vuajnë dënimin e tyre me kuzhinën e tyre, dushin dhe studio fitnesi.

Megjithatë, ata nga orbita e Ramës më të afërt që përballen me vështirësi të mundshme priren të preferojnë të ikin nga vendi. Një nga ata është Arben Ahmetaj, i cili u bë ministër i ekonomisë i Ramës në vitin 2013, përpara se më vonë të kalonte në Ministrinë e Financave dhe pastaj, në vitin 2021, të bëhej zëvendëskryeministër. Vëzhguesit politikë në Tiranë e konsiderojnë Ahmetajn si “thesarmbajtësin” e gjatë dhe një figurë kyçe në sistemin e qeverisjes së kryeministrit. Në korrik 2022, Rama e shkarkoi atë – sepse, thuhet, për shkak të malit të provave të fajshme që po grumbulloheshin kundër Ahmetajt. Për kryeministrin, shoku i tij i gjatë po kërcënonte të bëhej një rrezik.

Një vit më vonë, parlamenti i dominuar nga socialistët e hoqi imunitetin e Ahmetajt – me vonesën e duhur. Ahmetaj, i cili ishte akuzuar për korrupsion dhe pastrim parash, kishte mjaft kohë për t`u ‘zhdukur’. Disa ditë pasi ai’u zhduk’, SPAK lëshoi një urdhër arrest ndërkombëtar, por ai vazhdon të jetë “nën tokë”.

Sistemi Rama

“Do t’ju shqetësonte nëse do të pi një cigare?”- pyet Arben Ahmetaj gjatë një takimi në terasën e një kafeneje në qendrën e qytetit Lugano. Liqeni shkëlqen në të majtë, ndërsa në të djathtë, këmbësorët dhe turistët zviceranë po kryejnë disa blerje në orët e vona të ditës.

Ahmetaj ka udhëtuar mjaft mirë dhe nuk kundërshton pak luks. Edhe si një i ri, ai u konsiderua një yll në rritje brenda socialistëve shqiptarë. Në vendin e tij, atij i referohen si “Tigri.” Aktualisht – pavarësisht urdhrit të arrestit ndërkombëtar – ai po shijon ekzilin në Lugano dhe shpreson të marrë azil politik në Zvicër.

Ahmetaj refuzon të thotë ndonjë gjë për akuzat që i janë bërë atij në vendin e tij. Për shembull, nëse ai ishte ai që solli mjeshtrat e një skandali që përfshinte impiantet e djegies së mbetjeve në Shqipëri – ato projekte të dyshimta që kryesisht mbetën të papërfunduara, por që kushtuan taksapaguesve shqiptarë qindra miliona euro. Sipas gazetarëve të pavarur, paratë përfunduan në xhepat e atyre me lidhje të ngushta me qeverinë – dhe në duar të mediave që janë simpatizuese ndaj tyre.

Udhëtimet luksoze të Ahmetajt, me sa duket të financuara nga ata që qëndrojnë pas skandalit dhe të shijuar herë me gruan e tij e herë me të dashurën, në hotele me pesë yje në Milano ose në Côte d’Azur, gjithashtu nuk janë një fokus kryesor i takimit tonë. Në vend të kësaj, ai dëshiron të flasë për Edi Ramën.

Në rregull. Pas 11 vitesh në pushtet, sa përgjegjësi mban Rama për faktin që Shqipëria, pavarësisht miliarda ndihmave për zhvillim nga Perëndimi, ende konsiderohet nga Transparency International si një nga vendet më të korruptuara në Europë?

Ahmetaj vendos cigaren e tij të ftohtë në tavëll dhe thotë për marrëdhënien e tij me Ramën, të cilin nganjëherë e quan “Kim Jong Un,” duke iu referuar diktatorit të Koresë së Veriut: “Nuk jam i gatshëm të luaj rolin e kurbanit për kryeministrin. Ai ka përfituar nga reforma në drejtësi që u financua nga SHBA dhe BE. Tani, ai po e përdor gjyqësorin kundër kundërshtarëve të tij dhe kundër kujtdo tjetër që kërkon të qëndrojë në rrugën e etjes së tij për pushtet”.

Ish-zëvendëskryeministri thotë se dyshon se sistemi i Ramës po tolerohet në heshtje nga Perëndimi. “Nuk kam asnjë ide pse europianët nuk duan të shohin çfarë po ndodh në Shqipëri. Ata kanë shërbime të shkëlqyera sekrete që zotërojnë njohuri të detajuara, veçanërisht për pastrimin e parave dhe krimin e organizuar”.

Ahmetaj konfirmon gjetjet nga hetuesit që pretendojnë se gjatë mandatit të Ramës, Shqipëria është shndërruar në një narkoshtet që ushqehet nga tregtia e drogës. “Përmbytja e vendit me kanabis nga viti 2014 deri në 2017 ishte agjenda e fshehtë ekonomike e kryeministrit”. Rritja e krimit të organizuar që erdhi bashkë me të ndryshoi në mënyrë drastike ekonominë dhe shoqërinë e Shqipërisë, thotë ai. “Rama beson se ende kontrollon mjedisin kriminal, por prej kohësh është ai që kontrollohet”.

A po mbyllin sytë europianët?

“Ursula von der Leyen e quan atë ‘Edi i dashur,’ kjo është tashmë një tregues”- thotë Frauke Seebass nga zyra e Brukselit e Institutit Gjerman për Çështje Ndërkombëtare dhe të Sigurisë, duke iu referuar presidentes së Komisionit Europian. “Duhet ta shikoni fenomenin Rama në një kontekst më të gjerë. Nga perspektiva e BE-së, është një qasje praktike për të stabilizuar Ballkanin Perëndimor. Në kontrast me Aleksandar Vuçiqin në Serbi, për shembull, Rama nuk konsiderohet si anti-europian dhe është shumë më i lehtë për t’u marrë me të. Për këtë arsye, është marrë vendimi për të mbyllur njërin sy, ose ndoshta të dy”.

A po pasurohet Rama në dëm të të tjerëve? “Nga perspektiva e Brukselit, kjo nuk është edhe aq e rëndësishme”- thotë Seebass. “Anëtarësimi i Shqipërisë në BE nuk është gjithsesi në agjendë për të ardhmen e parashikueshme”.

Nga ana e tij, kryeministri shqiptar i tha transmetuesit shtetëror italian RAI: “Që politika në Shqipëri është helmuar nga mafia – sinqerisht nuk e shoh”. Për pretendimin e Ahmetajt se bosët e mafias kanë qasje të lirë në zyrën e tij, Rama thotë se është një akuzë e pavërtetë e përkeqësuar edhe më shumë nga fakti që “njerëzit kanë tendencë të besojnë gënjeshtrat përpara se të besojnë të vërtetën”.

Rama është i shqetësuar për reputacionin e vendit të tij. “Kur bëhet fjalë për anëtarësimin në BE, durimi ynë është i pafund”- i tha kryeministri revistës DER SPIEGEL dy vjet më parë në vilën e tij në detin Adriatik. Shqipëria, thotë ai, ishte një diktaturë e izoluar, “Koreja e Veriut e Europës, ku në fund të viteve 1980 ishte ende e rrezikshme të dëgjoje Beatles-at. Prandaj, unë mbaj qëndrimin se, në terma absolutë, kemi arritur më shumë në këto 30 vite sesa çdo vend tjetër në Europë”.

Varfëria, papunësia, emigrimi

Statistikat tregojnë një histori të ndryshme. Sipas të dhënave nga Instituti i Statistikave të Shqipërisë, më shumë se një e treta e popullsisë së dikurshme prej 3.3 milionësh kanë lënë vendin që nga viti 1991. Pagat mesatare mujore janë rreth 750 euro. Gati një e treta e të rinjve që janë ende në vend janë të papunë.

“Përputhja e interesave politike dhe të mediave me ato të kriminelëve dhe oligarkëve” – kështu funksionon Sistemi Rama, sipas një ish-anëtari të qeverisë që insiston të mbetet anonim. “E gjitha ndodh me bekimin e SHBA-së dhe BE-së. Nuk ka asnjë tender publik që të mos përfundojë në orbitën e tij të zgjeruar. Në thelb, Rama e ka çuar tërë vendin në kriminalitet. Shqipëria është bërë një rast studimi perfekt në korrupsion, dhe megjithatë Rama dinak vazhdon të arrijë vlerësim në Perëndim”.

Fatos Lubonja është një nga ata që pranoi të përdorë emrin e tij kur shprehu kritika themelore ndaj kryeministrit. Autori i njohur konsiderohet si vetëdija e të majtës shqiptare. Lubonja është djali i një besniku të Hoxhës që më vonë ra në kundërshtim me diktatorin. Ai kaloi 17 vjet në burg, shumicën e kohës në kampet e punës si miniera famëkeqe e Spaçit. Ai u lirua në vitin 1991, si një nga të burgosurit e fundit politikë.

“Unë e kam parë veten te Edi Rama i ri”- thotë Lubonja. “Të dy dëshironim të dilnim nga hija e baballarëve tanë pro-regjimit”. Megjithatë, Rama u bë kryetar i Tiranës në vitin 2000 dhe ka qenë kryeministër që nga viti 2013. Vitet e shumta në pushtet, Lubonja thotë se e kanë ndryshuar atë. “Ai është bërë një narcist i keq, një djalë i zgjuar pa bindje, Dr. Jekyll gjatë ditës dhe Mr. Hyde natën, një person që ka nevojë për pushtet si oksigjen për të frymuar”.

Lubonja gjithashtu ankohet se Perëndimi, veçanërisht partitë politike të qendrës së majtë në Europë, e injorojnë realitetin e zymtë të Shqipërisë. “Çfarë është nafta për vendet e tjera, (ashtu) janë trafikantët e drogës dhe paratë e tyre në Shqipërinë e Ramës”- thotë ish-disidenti. Herën e fundit që të dy  folën, ai thotë se e quajti kryeministrin një “mashtrues,” megjithatë, siç thotë Lubonja, me siguri nuk ia ka ndjerë. “Sepse ai është një krokodil – një gojë e madhe dhe pa veshë”.

Nga Kanabisi te kokaina

Vitin e ardhshëm, Rama do të kandidojë për një mandat të katërt. Dhe shanset e tij për rizgjedhje janë të mira. “Nëntëdhjetë për qind e bashkive tani janë në duar të tij, është pothuajse si Rusia”- thotë gazetarja hetuese Klodiana Lala. “Për sa kohë që askush nuk del dhe thotë: ‘Unë personalisht i kam dhënë para Edi Ramës’, asgjë nuk do t’i ndodhë atij. Ligji i heshtjes së mafies, ligji i omertà-s është në fuqi”.

Disa hulumtues kanë konfirmuar për transmetuesin shtetëror italian RAI dhe DER SPIEGEL se kontaktet me krimin e organizuar kanë ndodhur në nivelet më të larta të qeverisë. Tregu i hershëm i kanabisit, sipas tyre, është shndërruar në një biznes që përfshin kokainë me ton. Hulumtuesit besojnë se sindikatat shqiptare kanë krijuar rrjete me ‘Ndranghetan kalabreze (shoqatë italiane e tipit mafioz) dhe me kartelët në Amerikën Latine.

Prokurori publik italian Francesco Mandoi, i cili shërbeu përkohësisht si komisioner i Ramës për anti-korrupsionin, ka arritur në një përfundim kthjellues: “Bosët e drogës kanë njerëzit e tyre kudo në administratë, në institucione. Tani ata janë në gjendje të bëjnë që qeveria të veprojë sipas dëshirave të tyre”. Mandoi thotë se paralajmërimet e tij nuk gjetën rezonancë në nivelet më të larta të qeverisë.

Paratë nga mafia e drogës shqiptare janë bërë  edhe vetë të dukshme në formën e qiellgërvishtësve, të cilat kanë transformuar peizazhin e zymtë të dikurshëm të Tiranës. Ndërtimi vazhdon me shpejtësi edhe në bregun Adriatik. Dhëndri i Donald Trump, Jared Kushner, dhe Richard Grenell, ish-dërguari special i SHBA-së për bisedimet për paqe midis Serbisë dhe Kosovës, po planifikojnë investime të mëdha atje me bekimin e Ramës. Rama, Grenell dhe Trump janë njohur dhe e kanë vlerësuar njëri-tjetrin që nga koha kur ndoqën një plan për të rimodeluar kufijtë e Kosovës dhe Serbisë nën sytë e shefit të politikës së jashtme të BE-së.

A po i shet Rama “xhevahiret e kurorës” së vendit të tij në këmbim të dashamirësisë politike? Agjenti i lartë i FBI-së, Charles McGonigal, i cili është dënuar, pranoi se kishte pranuar ryshfete në Shqipëri për shërbime në interes të qeverisë. Ai gjithashtu pranoi se kishte qenë pjesë e disa takimeve me Edi Ramën në ndërtesat qeveritare. Kryeministri ka mohuar çdo keqbërje.

“McGonigal është paguar nga njerëz nga zyra e Ramës”- thotë Sali Berisha, i cili u bë presidenti i parë i zgjedhur në mënyrë demokratike të Shqipërisë në 1992 dhe është themeluesi i Partisë Demokratike të Shqipërisë. Ai është i ulur në katin e tetë të një ndërtese banimi në qendër të Tiranës dhe është i tërbuar.

Berisha është në arrest shtëpiak. Ai është akuzuar për korrupsion dhe gjithashtu i është ndaluar hyrja në Shtetet e Bashkuara. Ish-presidentit nuk i është lejuar të dalë nga apartamenti i tij përgjatë 200 ditëve të fundit. Ai pranon mysafirë vetëm herë pas here. Pak minuta më parë, Ilir Meta doli nga dera, gjithashtu ish-president. Tani, Berisha më në fund mund të shfryhet.

“Unë ende kam kujtime të qarta nga diktatura e Hoxhës, dhe as atëherë gjërat nuk ishin aq të centralizuara sa janë tani nën Ramën”- thotë Berisha, i cili është pranë 80 vjetorit të tij dhe ka të veshur një kravatë jeshile e të verdhë me këmishën e tij të bardhë dhe mansheta të argjendta. “Shqipëria është një lloj diktature, shteti i parë dhe i vetëm narkotik në Europë”.

Berisha nxjerr tabletin e tij dhe tregon të dhëna që synojnë të provojnë se vëllai i Edi Ramës, Olsi, është gjithashtu i përfshirë në tregtinë e drogës. Olsi Rama i ka hedhur poshtë akuzat. Megjithatë, Berisha insiston në pretendimin e tij se Perëndimi po injoron atë që po ndodh vërtet në Shqipëri. “Po ecni të verbuar drejt një katastrofe”.

Nga ballkoni i katit të tetë të Berishës, njerëzit në rrugën “Mustafa-Matohiti” të Tiranës duken të vegjël. Çdo mbrëmje në orën 08:00, mbështetësit e tij mblidhen për të festuar heroin e tyre nën arrest shtëpiak. Berisha shfaqet për pak, thotë disa fjalë të forta kundër “narko-diktaturës” të Ramës dhe pastaj zhduket përsëri. Pas disa minutash, gjithçka përfundon. Deri në mbrëmjen e ardhshme.

Edi Rama do t’i mbijetojë edhe kësaj.

Përgatiti: Vlera Shabani – KALLXO.com