Përkthyesit e rinj të Srebrenicës: Si na shpëtoi jetën puna jonë

Në vitin e parë të luftës në Bosnjë, Almir Ramiq ishte një nga dhjetëra mijëra burra, gra dhe fëmijë nga Bosnja Lindore të cilët kërkuan strehim në Srebrenicë nga sulmet e forcave Serbe të Bosnjës.

Fluksi i refugjatëve shkaktoi një krizë humanitare në këtë qytet, i cili ishte njohur më parë për rezervat e tij të plumbit dhe argjendit. Nuk kishte ujë ose energji elektrike, dhe gjithnjë e më pak ushqim dhe disa njerëz po vdisnin nga uria.

Pasi Srebrenica u shpall zonë e mbrojtur nga Kombet e Bashkuara në vitin 1993, trupat paqeruajtëse të Forca e Mbrojtjes së KB (UNPROFOR) mbërritën në zonë dhe vendosën bazën në një kompleks në një fabrikë të vjetër afër fshatit Potoqari.

Ramiq fliste anglisht dhe u bë një nga disa të rinj që arritën të përkujdesen për familjet e tyre duke punuar si përkthyes për UNPROFOR-in apo për organizata tjera ndërkombëtare, të tilla sikurse Agjencia e OKB për Refugjatët, UNHCR.

Mirëpo, ndërkohë që punonte si përkthyes, atij iu desh t’i dëshmonte disa incidente traumatike, të tilla si një sulm artilerie ndaj fshatit Konjeviq Polje.

“Dikur, një burrë erdhi tek ne, duke qarë. Ai kishte shkarë nga mendja, duke mbajtur dy fëmijë në krahë. Fëmijët ishin midis gjashtë dhe tetë vjeç, me sa mbaj mend ”, kujton Ramiq.

“Kështu që ai kishte shkarë plotësisht nga mendja e tij, po qante dhe po lypte. E përktheva atë që tha. Fëmijët ishin në gjendje shoku sikur nuk ishin në dijeni të asaj që u kishte ndodhur. Kështu që këmbët e të dy fëmijëve vareshin nga copa të vogla lëkure, porse nuk qanin dhe vazhdimisht i thoshin babait të tyre: ‘Nuk ka gjë, ne jemi mirë’ ”, tha ai.

Duke shpëtuar nga dhuna dhe uria në zonën e Han Pijeshak, Admir Jusupoviq gjithashtu gjeti strehë në Srebrenicë në vitin 1993 dhe filloi të punojë si përkthyes në moshën 16-vjeçare.

Pasi foli anglisht me një ushtar të UNPROFOR-it dhe e ndihmoi ta rregullojë një kuti siguresash, ushtari e ftoi atë që të vinte përsëri të nesërmen dhe ta ndihmonte.

“Ai më dha një vakt ushqimi. Ta kisha një vakt ushqimi pak më luksoz, kjo për mua nënkuptonte një botë të tërë, të cilin, të njëjtin sot, ne nuk do ta konsideronim si një vakt ushqimi të duhur, të cilin pastaj e ndava me familjen time,” tha Jusupoviq.

“Isha shumë i gëzuar. Isha djaloshi më i gëzuar atëherë.”

Fokusi i Ramiqit ishte po ashtu në gjetjen e ushqimit për familjen e tij.

“Kur UNHCR më kërkoi për herë të parë që të punoj ekskluzivisht për ta, ata më pyetën se çfarë lloj shpërblimi dëshiroja. Përgjigja ime ishte – ushqim për mua dhe nënën time,”tha ai. “Oficeri i UNHCR-së qeshi dhe tha: Do ta blini ushqimin vetë ju””.

Sy më sy me Mlladiqin

Përvjetori i gjenocidit të Srebrenicës këtë të diel shënon 26 vjet nga vrasjet e më shumë se 7,000 burrave dhe djemve boshnjakë nga forcat serbe të Bosnjës menjëherë pasi Srebrenica ra në korrik të vitit 1995.

Deri më tani, gjykata e KB në Hagë dhe gjykatat e brendshme në Ballkan kanë dënuar gjithsej 48 persona me më shumë se 700 vjet burg, plus pesë dënime të përjetshme, për krimet e kryera në Srebrenicë.

Ish shefi ushtarak serb boshnjak i kohës së luftës Ratko Mlladiq, është i dënuari më i fundit , dënimi i përjetshëm i të cilit për gjenocid dhe krime të tjera të luftës u konfirmua muajin e kaluar.

Ramiç e sjell në kujtim kohën kur, ndërkohë që qyteti kishte rënë, ai shihte njerëzit që “çmendeshin përkohësisht” për shkak të pasigurisë dhe frikës. Ata nisnin të qanin në mënyrë të pakontrolluar dhe përjetonin sulme paniku, pastaj vinin në vete dhe nisnin të flisnin  në mënyrë normale përsëri, tha ai.

Përderisa disa prej tyre u morën dhe u vranë, përkthyesit mbijetuan pasi mbetën të sigurt brenda kompleksit të UNPROFOR – histori kjo që u bë e njohur edhe ndërkombëtarisht kur drama e filmit të Jasmila Zbaniq rreth një përkthyesi në Srebrenicë, ‘Quo Vadis, Aida?‘, e fitoi Oskarin e këtij viti për Filmin më të mirë ndërkombëtar të metrazhit të gjatë.

Sidoqoftë, kishte një ndjenjë të tmerrshme pasigurie midis ndihmësve lokalë të trupave të UNPROFOR-it rreth asaj që do të ndodhte me ta ndërkohë që trupat serbe të Bosnjës morën kontrollin mbi qytet, kujton Ramiç.

“Në të njëjtën kohë ndërsa po kalonim përmes asaj kohe, në çdo moment të vetëm ishim të vetëdijshëm se ishim me fat sepse ata që qëndruan jashtë rrethojave [të kompleksit të UNPROFOR] u morën dhe u largua me autobusë në një drejtim të panjohur. Ne madje kishim informacione të caktuara që shumë u morën dhe u qëlluan para atyre autobusëve gjatë evakuimit të tyre të supozuar, “tha ai.

 Kur ai më në fund u largua nga qyteti me një automjet të agjencisë së refugjatëve të KB, ai e pa Ratko Mlladiqin, komandantin serb të Bosnjës që e kishte futur qytetin nën kontrollin e tij dhe i cili shumë vite më vonë do të shpallej përgjegjës për vrasjet masive që ndodhën në atë kohë.

“Mlladiq qëndroi atje menjëherë para se të mbërrinim në Urën e Ljubovisë [afër qytetit Bratunac], duke përshëndetur secilin automjet ndërsa po e kalonin atë. Kështu që ai gjithashtu na përshëndeti dhe ne patëm kontakt sy me sy. Momenti kur kaluam Urën e Ljubovisë ishte momenti kur më në fund kuptuam se kishim shpëtuar,” thotë Ramiq.

Ai fillimisht shkoi në Zagreb e pastaj në Kanada.

“Të gjithë boshnjakët duhet të dorëzohen”

Kur refugjatët që u larguan nga Srebrenica pasi ky qytet ra në duart e forcave serbe të Bosnjës filluan të mbërrinin në kompleksin e UNPROFOR-it, duke kërkuar strehim, Jusupoviq ndihmoi disa prej tyre që të futen aty dhe shumë shpejt ky kompleks u mbush me njerëz, kujton ai.

Detyra e tij si përkthyes ishte të shkonte në rrugën jashtë kompleksit, të përkthente atë që po e thonin ushtarët dhe t’u thoshte njerëzve që të mos panikoheshin.

“Pra, ne e thonim një gjë të tillë dhe shihnim ushtarët e Ushtrisë Serbe të Bosnjës tek afroheshin, por prapë vazhdonim të thonim se asgjë nuk do të ndodhë dhe gjithçka do të bëhet mirë: ‘Njerëz, qëndroni të qetë, mos u trembni, mos qëndroni në grupe,’ ” kujton ai.

Ushtarët serbë të Bosnjës pastaj filluan ta shajnë dhe ta kërcënojnë atë personalisht, kështu që ai u kërkoi trupave të UNPROFOR që ta linin përsëri brenda kompleksit të tyre.

Mujo Nukiq ishte një tjetër djal i ri që punonte si përkthyes për trupat e UNPROFOR-it, një batalion i ushtarëve Holandez. Ai thotë se të ketë dëgjuar thashetheme se refugjatët boshnjakë që kishin hyrë në kompleksin e UNPROFOR për të kërkuar strehim po zhdukeshin dhe kishte frikë për jetën e tij.

“Në ditën e parë, kur [Srebrenica ra], me 11 korrik, [oficeri i sigurimit i Ushtrisë Serbe të Bosnjës] Momir Nikoliq hyri në ndërtesën e komandës dhe tha që të gjithë civilët, boshnjakët, popullata lokale, duhej t’u dorëzoheshin forcave serbe,” tha Nukiq.

“Pasi i dëgjuam krejt ato thashetheme rreth asaj që po ndodhte gjatë atyre ditëve, ne ishim pothuajse të sigurt se do të vriteshim apo torturoheshim. Pak a shumë nuk besoja se ushtarët holandezë mund t’i mbronin banorët aty, ”shtoi ai.

Nukiq u largua nga Srebrenica përmes një autokolone rreth dhjetë ditë pas rënies së Srebrenicës. Dhe, beson ai, ai arriti të mbijetojë vetëm sepse përkthyesit u konsideruan anëtarë të stafit të Kombeve të Bashkuara. (balkaninsight.com)