OJQ austriake: KelKos duhet të braktis çdo plan për projekte të mëtejme të hidrocentraleve në Ballkan

OJQ austriake: KelKos duhet të braktis çdo plan për projekte të hidrocentraleve në Ballkan

Aktivistë mjedisorë nga Kosova dhe Bosnja dhe Hercegovina, janë mbledhur në konferencën e organizuar nga organizata austriake “Riverëatch” për të diskutuar për dëmet që kompania KelKos Energy ka shkaktuar në grykën e Deçanit me tri hidrocentralet e saj.

Megjithë kundërshtimet ndaj operimit të tyre, Kompania KelKos në muajin tetor u pajis me një licencë 40 vjeçare për operim me dy hidrocentrale në Lumëbardhin e Deçanit, pasi Ministria e Mjedisit e pajisi edhe me leje mjedisore

Kjo licencë shkaktoi pakënaqësi te aktivistët që protestuan për vite me radhë kundër dëmtimit të Grykës së Deçanit.

Në konferencën e sotme morën pjesë: Shpresa Loshaj nga OJQ Pishtarët, Fitore Pacolli- deputete nga Vetëvendosje, Natasha Crnkoviq- nga OJQ Qendra për Mjedis në Bosnjë-Hercegovinë dhe Ulrich Eichelmann nga OJQ Riverëatch.

Gjithashtu në konferencë pati edhe pjesëmarrës nga mediat nga Austria, Bosnja dhe Hercegovina dhe Kosova.

A small hydroelectric power plant on the Ugar River near Knezevo, Bosnia and Herzegovina

Në konferencë është përmendur se gjatë shtyrjes së projekteve të saj hidroenergjetike, Kelag/KelKos nuk i kushton vëmendje as burimeve të vlefshme të lumenjve dhe specieve të rrezikuara, as bashkësive lokale. 

Për më tepër, Shpresa Loshaj nga OJQ Pishtarët që tërhoqi vëmendjen ndaj këtyre ankesave u padit për shpifje nga Kelag.

Ulrich Eichelmann nga Riverwatch kërkoi ndërprejren e aktiviteteve me hidrocentrale të KelKos-it në Ballkan.

“Bashkëpronari i Kelag është shteti i Carinthia dhe për këtë arsye bashkërisht përgjegjës për atë që kompania po bën në Ballkan. Si përfaqësues i pronarit, Guvernatori Peter Kaiser duhet të marrë masa të menjëhershme dhe t’i japë fund këtyre ankesave. Kelag duhet të jetë riorientohet dhe të braktisin çdo plan për projekte të mëtejshme të hidrocentraleve në Ballkan. Lumenjtë e Ballkanit janë shumë të vlefshëm për këtë shkatërrim. Dielli dhe era janë mundësi shumë më të mira në rajon”, tha Eichelmann 

Në Kosovë, Kelag dhe filiali i saj KelKos janë aktivë dhe kanë qenë nën kritika për vite me radhë. Midis 2014 dhe 2017, ndërmarrja ndërtoi tre hidrocentrale në lumin Lumëbardhi të Deçanit.

Në konferencë u tha se drita jeshile është dhënë për dy (belaja dhe Deçan) nga tre impiantet e KelKos-it, edhe pse kërkesat, të tilla si rimbushja e shtratit të lumit me zhavorr sipas Loshajt, ende nuk ishin përmbushur. Sidoqoftë, një hidrocentral është ende pa leje dhe mbetet i shkëputur.(Lumëbardhi 2).

“Kelag bën fitim me shkatërrimin e peizazhit tonë. Kompania ka shitur energji elektrike për shumë vite pa përmbushur kërkesat mjedisore”, thotë Shpresa Loshaj e OJQ Pishtarët.

Për muaj me radhë ajo kishte tërhequr vëmendjen për abuzimet në projektet e Kelag dhe madje i kishte shkruar letra Ministrit të Jashtëm austriak Alexander Schallenberg dhe Ministrit të Mjedisit Leonore Geëessler, por  nuk kishte marrë kurrë përgjigje.

Ndërsa më tej, Loshaj ka thënë se Ambasada Austriake ka lobuar për KelKos-in.

“Kelag duhet të dërgojë ekspertë të pavarur për të hetuar dëmin e shkaktuar, për të zhvilluar propozime për zgjidhje dhe më pas për t’i zbatuar ato. Kjo përfshin zonën e nxjerrjes së zhavorrit mbi hidrocentralin Lumëbardhi II, por edhe problemet me ujin e mbetur dhe zhdukjen e peshkut. Në fund të fundit, ky është një park kombëtar. Dhe humbjet e shkaktuara nga individë privatë ose komuniteti gjithashtu duhet të kompensohen”, përfundon Shpresa Loshaj.

Gjithsej 61 organizata nga Kosova iu bashkuan kritikës së saj. 

Për Fitore Pacollin, deputete e Lëvizjes Vetëvendosje kjo nuk është një rast i izoluar, ndërsa ka shtuar se nëse Lëvizja Vetëvendosje do të jetë përsëri në Qeveri do të ndërmarrin veprime ligjore ndaj kompanisë KelKos.

“Kjo sjellje është e pafalshme dhe të kujton më tepër kolonialistët sesa të ndërmarrjeve moderne. Ne jemi rregullisht të informuar se si po funksionon Kelag në Kosovë. Sapo të kemi sukses të kthehemi në qeveri, ne do të analizojmë me kujdes, në bashkëpunim të ngushtë me shoqërinë civile, nëse Kelkos ka shkelur ligjet e Kosovës. Nëse gjejmë prova të asaj që besojmë, ne do të ndërmarrim veprime ligjore kundër kompanisë”, ka thënë Pacolli.

Kelag ka operuar edhe në Bosnjë dhe Hercegovinë përmes filialit të saj Interenergo. Edhe në Bosnjë, organizatat mjedisore dhe banorët lokalë kanë protestuar kundër projekteve hidroenergjetike të kompanisë austriake për vite me radhë. Një shembull është Ugari, një lumë më parë i pacenuar në të cilin Huchen (lloj peshku) globalisht i rrezikuar dhe shumë i mbrojtur përdoret për t’u shumëzuar në pranverë.

Sipas OJQ-ve, kjo specie u shkatërrua nga Kelag, i cili ndërtoi dy hidrocentrale atje dhe e devijoi pjesën më të madhe të ujit në tuba.

Sipas tyre, ajo që ka mbetur është një rrjedhë e thjeshtë, shumë pak ujë për peshqit e mëdhenj. 

“Një gjë e tillë ndoshta do të ishte e pamundur në Austri ose në vendet e tjera të BE-së, por në vendin tonë menaxherët e Kelag në fakt po mburren me këto impiante,” thotë Jelena Ivaniq, nga OJQ Qendra për Mjedis, me seli në Banjallukë të Bosnjës.

Një tragjedi e ngjashme ndodhi në Sana, i cili dikur ishte një lumë tjetër i pacenuar me peshq Huchen, derisa u ndërtua hidrocentrali Medna në 2018. Vitet e protestave nuk i dhanë fund projektit.

“Edhe këtu, ne kërkojmë që Kelag të përmirësojë hidrocentralet e tij ekzistuese, të lërë më shumë ujë të mbetur në Ugar dhe të rrisin specien e peshkut. Mbi të gjitha, ne kërkojmë që Kelag të mos ndërtojë më hidrocentrale në Bosnjë dhe Hercegovinë”, thotë Jelena Ivaniq.

Të enjten, me datën 12 nëntor, Zyra e Rregullatorit të Energjisë së Kosovës, ZRRE, i dha kompanisë austriake KelKos një licencë 40-vjeçare për të prodhuar energji elektrike nga dy hidrocentrale të saj, “Belaja” dhe “Deçani”, të cilat kanë qenë objekt i protestave prej vitesh nga aktivistët e mjedisit.

Më 14 tetor, ZRRE-ja refuzoi t’i jepte një licencë të përkohshme KelKos për tre hidrocentrale në luginën e Deçanit mbi bazën që ndërmarrja dështoi të sigurojë një leje mjedisore nga Ministria e Ekonomisë dhe Mjedisit.

Reagime nga aktivistë, qytetarë e politikanë, kundër lejeve për KelKos

Kryesuesja e Komisionit Hetimor për Procesin e Licencimit, Operimit, Mbikëqyrjes dhe Operimit për Leje të Hidrocentraleve, Eliza Hoxha, të enjten tha se të kota janë përpjekjet e deputetëve për ndryshim përderisa Qeveria “vazhdon me avazin e vjetër”.

“Nuk shkoj gjatë nga refuzimi i lejes mjedisore për KelKos për shkak të mos përmbushjes së kritereve ndërsa sot përballemi me situatë të re kur e njëjta kompani e cila të gjitha pëlqimet dhe lejet paraprake (para lejes mjedisore si akti final i ciklit licencues) i ka marr si projekt i integruar kaskadë e tani e kuptojmë që dy prej hidrocentraleve janë licencuar si projekt në vete”, ka deklaruar Hoxha.

Ndërsa propozuesi i komisionit, deputeti Haxhi Avdyli, përmes një reagimi ka thënë se në kohën kur Kuvendi ka formuar një komision hetimor, KelKos jo vetëm që nuk duhet ta merre lejen, por do të duhej që t’i pezullohej e gjithë puna.

Ndërsa ka shtuar se ky komision do të duhet të ia lëshojë rrugën prokurorisë për hetim të procesit.

“Ky shtet si duket është vënë në shërbim të tajkunëve, jo të qytetarëve. Ky komision si duket duhet t’ia lëshoi rrugën prokurorisë për hetimin e këtij procesi. Nëse do kishim prokurori të pavarur nga politika, e në shërbim të qytetarit , sot do vihej në alarm”, thuhet mes të tjerash në reagimin e Avdylit.

Grupi parlamentar i Lëvizjes Vetëvendosje ka kërkuar interpelancë për ministrin e Ekonomisë dhe Ambientit, Blerim Kuçin, për dhënien e këtyre licencave.

Sipas LVV-së, operimi i hidrocentraleve në Grykën e Deçanit përmes kompanisë “Kelkos Energy sh.p.k.” ka shkaktuar dëme të mëdha në ambientin e rajonit ku operojnë sikurse edhe në shëndetin e qytetarëve.

“Edhe pse më 14 tetor 2020, këtyre tre hidrocentraleve iu kishte ndaluar operimi, për shkak se nuk kishin leje mjedisore dhe leje ujore, pas lejes nga Ministria e Ekonomisë dhe Ambientit, ZRRE në mbledhjen e sotme, mori vendim për dhënien e licencave për 40 vjet për dy hidrocentralet në bjeshkët e Deçanit”, thuhet në reagimin e tyre.

Tutje në reagimin e tyre thuhet se edhe pse deklarimet e Blerim Kuçit se Ministria e Ekonomisë dhe Ambientit nuk i ka dhënë leje mjedisore dhe leje ujore kësaj kompanie, vendimi i sotëm i ZRRE-së “jo vetëm se nxori në pah mashtrimin e tij të radhës, por e bënë këtë proces edhe tërësisht jotransparent dhe të paligjshëm”.

“Me vendimin për dhënien e lejes për operim për 40 vjet, është goditur rëndë mjedisi në zonën e Grykës së Deçanit dhe burimet e ujit, por edhe buxhetin e shtetit”, thuhet më tej.

Edhe raportuesja për Kosovën në Parlamentin Evropian, Viola von Cramon tha se si është e mundur që papritur KelKos i përmbushi kriteret përderisa ka padi aktive për dëmtim të mjedisit.

“Këto lloj hidrocentralesh po shkatërrojnë mjedisin, ka padi aktive kundër këtij impianti. Si është e mundur që ato papritur i përmbushën të gjitha kriteret? Zyra e rregullatorit të energjisë duhet të sqarojë se si mund të ndodhë kjo”, ka shkruar Cramon.

Kujtojmë se BIRN ka zbuluar se Gjykata e Prishtinës kishte vjetërsuar lëndën e ngritura ndaj kësaj kompanie.

Me 18 korrik 2016 Inspektorati i Komunës së Deçanit kishte iniciuar kërkesë për fillimin e procedurës kundërvajtësve ndaj kompanisë pasi kishte konstatuar dëme ambientale në bjeshkën e Deçanit.

Raporti i siguruar nga BIRN tregon se Inspektorati kishte konstatuar se afro 7 kilometra përgjatë Lumbardhit të Deçanit rrjedha e këtij lumi ishte ndërprerë totalisht si pasojë e kalimit të ujit në gypat furnizues të turbinave për prodhimin e rrymës elektrike.

Sipas këtij raporti inspektoret kishin parë në teren se portat e turbinave kanë qenë të mbyllura dhe vetëm disa pjesë kanë qenë të furnizuara me ujë nga rrjedhat anësore, të cilat nuk ishin të mjaftueshme për ruajtjen e diversitetit të florës dhe faunës.

Ndërsa në raportin e Inspektorëve komunal thuhet se në marrëveshjen në mes të Ministrisë së Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor dhe “KELKOS KOMPANY SHPK”, ishte paraparë që 30 për qind e minimumit të rrjedhjes së ujit të qëndron në shtratin e lumit e jo të mbetej lumi pa ujë. Dosja e inspektoratit ishte bartur në gjykatë me kërkesën që kompania të ndëshkohej me 50 deri në 100 mijë euro.

BIRN kishte zbuluar se procedura kundërvajtëse e inicuar nga Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor është parashkruar.

Raporti i hartuar nga ministria pretendon se kompania KelKos nuk i kishte përmbushur kërkesat e inspektorëve për plotësimin e kushteve shtesë për leje ujore.

Lënda ishte hapur në gjykatën e Prishtinës ku çështja nuk u vendos kurrë. Lënda kishte qëndruar në sirtarët e gjykatës për më shumë se dy vjet dhe kishte arritur vjetërsimin.

14 shkurt 2019 shënon datën kur gjyqtarja Salihe Ahmeti, mori aktvendim, me të cilin e përfundoi procedurën kundërvajtësve për shkak të parashkrimit absolut.

BIRN disa herë ka provuar të marrë një deklaratë nga kompania KelKos rreth akuzave për degradim të mjedisit në Deçan, por deri në publikimin e këtij shkrimi ata asnjëherë nuk kanë dhënë ndonjë përgjigje.

Pafuqia e shtetit ndaj degradimit mjedisor