Një vit më pas, si do të përfundojë lufta në Ukrainë?

Në fillim të tetorit 2021, presidenti Joe Biden, drejtori i CIA-s, William Burns dhe anëtarë të tjerë të lartë të ekipit të sigurisë kombëtare të SHBA-së u mblodhën në Zyrën Ovale për ta dëgjuar një konferencë me plot shqetësim nga shefi i ushtrisë amerikane, gjenerali Mark Milley.

Inteligjenca ‘të detajuara të jashtëzakonshme’ të mbledhura nga agjencitë perëndimore të spiunazhit sugjeronin se Vladimir Putin mund të planifikojë ta pushtojë Ukrainën. Sipas shënimeve informuese që Milley i ndau me Washington Post, problemi i parë dhe më themelor me të cilin ballafaqohej Biden ishte se si të “pranojë dhe zbatojë rendin ndërkombëtar të bazuar në rregulla” kundër një vendi me aftësi të jashtëzakonshme bërthamore” pa u futur në Luftën e Tretë Botërore”. Milley ofroi katër përgjigje të mundshme: ‘1: Mos shakto konflikt kinetik midis ushtrisë amerikane ose NATO-s me Rusinë. 2: Mbaje luftën brenda kufijve gjeografikë të Ukrainës. 3: Forcoje dhe ruaje unitetin e NATO-s. 4: Fuqizo Ukrainën dhe jepini mjetet për të luftuar’.

Me afrimin e përvjetorit të parë të pushtimit rus të Ukrainës, SHBA-ja i ka shtyrë të katër vijat e veta të kuqe deri në kufijtë e tyre. Lufta mbetet e kontrolluar gjeografikisht, por ministri i Jashtëm rus, Sergei Lavrov, në dhjetor i akuzoi Shtetet e Bashkuara dhe NATO-n se po luanin një ‘rol të drejtpërdrejtë dhe të rrezikshëm’ në luftë, diç më pak se shpalljen e NATO-s një luftëtare aktuale.

NATO mbetet kryesisht e bashkuar, megjithëse në aleancë po shfaqen çarje. Presidenti i Kroacisë, Zoran Milanoviq, kohët e fundit njoftoi se ai ishte “kundër dërgimit të çdo arme vdekjeprurëse [në Ukrainë] pasi një gjë e tillë e zgjat luftën” dhe e quajti mbështetjen e Perëndimit për Kievin “thellësisht imorale, sepse nuk ka zgjidhje”. Ushtria e Ukrainës tani është e pajisur më mirë se ajo e shumicës së anëtarëve të NATO-s, por ajo po përpiqet t’i frenojë përparimet ruse në Donbas dhe mund të vuajë keq nga një ofensivë e hershme pranverore.

Pra, ndërkohë që Perëndimi e kalon Rubikonin e furnizimit me tanke luftarake në Kiev, ia vlen të rishikojmë enigmën e parë dhe më të ngutshme të Milley – si ta shmangim shndërrimin e konfliktit në Ukrainë në një luftë botërore. Dhe ia vlen të merren parasysh, realisht, skenarët e ndryshëm për përfundimin e luftës.

Skenari i fitores së Ukrainës është i qartë: t’i dëbojë trupat ruse nga çdo pëllëmbë e territorit të saj, duke përfshirë Krimenë dhe ‘republikat’ e vetëshpallura të Donbasit të aneksuara nga Rusia. Disa zyrtarë të Kievit kanë folur gjithashtu për detyrimin e Rusisë për të paguar dëmshpërblime dhe për vendosjen e komandantëve të saj – deri dhe Putinin – në bankën e të akuzuarve të një gjykate ndërkombëtare për krimet e luftës.

Por ky nuk ka qenë gjithmonë qëndrimi i Zelensky. Në ditët e para të luftës, si dhe gjatë disa raundeve të negociatave të dështuara midis Moskës dhe Kievit që u ndërmjetësuan nga turqit në mars dhe prill 2022, Zelensky la të kuptohet gjerësisht se anëtarësimi i plotë në NATO dhe statusi i Krimesë dhe Donbasit ishin të negociueshme, subjekt i plebishiteve të mbikëqyrura ndërkombëtarisht pas një tërheqjeje të trupave ruse në kufijtë e para 24 shkurtit (të cilët ndoshta do ta kishin lënë Krimenë nën kontrollin rus).

Në retrospektivë, kjo ishte një marrëveshje që Putini duhet ta kishte pranuar. Mirëpo bisedimet u ndërprenë për shkak të arrogancës dhe mospërputhjes ruse, sepse Ukraina po fillonte të shënonte fitore taktike në fushëbetejë dhe, ndoshta më e rëndësishmja, sepse mbështetja ushtarake e Perëndimit e lejoi Zelenskyn ta braktiste pragmatizmin e tij të hershëm – të lindur nga dobësia – dhe kalimi në një pozicion maksimalist që ishte moralisht më i qartë, por politikisht dhe ushtarakisht më i rrezikshëm.

Sipas Gideon Rose, autor i ‘Si përfundojnë luftërat’ (How Wars End), çdo luftë e zhvilluar ndonjëherë ka pasur tri faza: sulmi fillestar, lufta për avantazh dhe fundi i lojës. Kjo lojë e fundit ka në mënyrë të pashmangshme një nga dy rezultatet: ose vala e luftës kthehet në mënyrë të pakthyeshme në favor të njërës palë, të tilla si fitoret e aleatëve në vitet 1918 dhe 1945, ose kontrata përfundon në një lloj paqeje të dakorduar reciprokisht – në rastin më të mirë një paqeje të negociuar, si ajo mes Egjiptit dhe Izraelit në vitin 1973, në rastin më të keq një ngërç i rraskapitur, si në Kore në vitin 1953 ose në Qipro në vitin 1974.

Lufta e Ukrainës është ende në fazën e saj të mesme: lufta për avantazh. As Rusia dhe as Ukraina nuk janë të interesuara të negociojnë, sepse secila palë është ende duke u përpjekur të shënojë një fitore të plotë ose, të paktën, ta përmirësojë pozicionin e saj në fushëbetejë dhe kështu të ketë një pozicion më të fortë nga i cili përfundimisht mund të bëjë kushte paqeje. Udhëheqësit më të lartë evropianë të NATO-s kanë ardhur në përputhje me pozicionin e SHBA-së për furnizimin me armë sulmi në Kiev. Edhe kancelari gjerman, Olaf Scholz – i cili para pushtimit nuk ishte i gatshëm të dërgonte armë vdekjeprurëse në Kiev por vetëm një dërgesë prej 5000 helmetash – më në fund ka pranuar të dërgojë tanke luftarake Leopard 2.

Mirëpo, sapo të gërmojmë pak më thellë në këtë unitet të dukshëm aleat dhe do të shfaqet një hendek i qartë midis vizionit të fitores së NATO-s dhe atij të Ukrainës. Zelensky këmbëngul se Krimea duhet rimarrë për ta rivendosur integritetin territorial të Ukrainës. Komentatorë të shquar perëndimorë, të tillë si gjeneral-lejtnanti në pension Ben Hodges, ish-komandant i ushtrisë së Shteteve të Bashkuara në Evropë, këmbëngulin se rikthimi i Krimesë është ‘strategjikisht jetik’ për sigurinë e ardhshme ushtarake të Ukrainës. Mirëpo, është gjithashtu e qartë se lufta për ta rikthyer Krimenë dhe ish-republikat rebele të Donbasit do ta sjellë luftimin e një lloj lufte shumë të ndryshme. Në vend të çlirimit, do të jetë një luftë pushtuese. Aneksimi i gadishullit të Krimesë nga Rusia në vitin 2014 ishte qartësisht i paligjshëm dhe referendumi pasues ku 97 për qind e votuesve zgjodhën të bashkoheshin me Federatën Ruse ishte larg nga të qenit i lirë apo i drejtë. Por është po aq e qartë se një shumicë e konsiderueshme e atyre që jetojnë në Krime tani janë rusë që nuk dëshirojnë të jenë ukrainas.

Situata në republikën rebele të Donbasit është më pak e qartë – jo më pak për shkak të spastrimit masiv etnik de facto që ka parë se deri në dy të tretat e popullatës së paraluftës të Republikave Popullore të Donetskut dhe Luganskut të largohen, si në Ukrainë ashtu edhe në Rusi. Mirëpo Anne Nivat nga gazeta francxeze Le Point, një nga gazetaret e pakta të pavarura perëndimore që e vizitoi Donbasin e kontrolluar nga Rusia në fund të vitit të kaluar, thotë se ajo “nuk takoi askënd që dëshironte të ribashkohej me Ukrainën”. Kjo përputhet shumë ngushtë me raportimin tim në Donetsk dhe Lugansk (Luhansk në ukrainisht) në vitin 2014 – ata njerëz dashamirës ndaj Kievit ishin ngacmuar dhe terrorizuar që të iknin, ndërkohë që ata që mbetën ishin pak a shumë në mënyrë të përgjithshme anti-ukrainas. Banorët meshkuj të republikave rebele janë rekrutuar në mënyrë të pamëshirshme masivisht dhe vendasit e Donbasit të keqpajisur – disa prej të cilëve u fotografuan duke shkuar në betejë me pushkët Mosin të modelit të viteve 1930 – kanë përbërë pjesën më të madhe të ushqimit të topave të Rusisë. Nëse gjaku i tyre i derdhur i bën ata dhe të dashurit e tyre pak a shumë simpatikë ndaj Kievit, mbetet për t’u parë, por një raport i fundit i New York Times e vuri në pah besnikërinë e ndarë edhe midis banorëve vendas të Khersonit dhe pjesëve të Donbasit të çliruara nga trupat e Kievit.

Kjo ngre një pyetje shumë të pakëndshme – a dëshiron Perëndimi të përfshihet në një çështje të detyrimit të njerëzve që të bashkohen me një komb ku nuk dëshirojnë të jenë pjesë?

Në Ukrainë, kjo temë ishte tabu edhe para luftës. Ministri i parë i jashtëm i Zelenskyt, Vadym Prystaiko, tani ambasadori i admirueshëm i Ukrainës në Londër, u shkarkua pasi sugjeroi se e ardhmja e Donbasit duhet t’i lihet vendasve për të vendosur.

Tragjedia e kësaj lufte është se nuk ka zgjidhje të drejtë apo të sigurt. T’i lëshosh zyrtarisht kontrollin Putinit mbi pjesë të Donbasit dhe Krimesë, do ta shpërblente agresionin dhe do të krijonte një rrezik të madh moral. Kjo do ta linte Ukrainën pa kufi natyror ose të mbrojtur dhe do ta linte në pushtet një regjim të Kremlinit që mbetet një rrezik i qartë për Kievin dhe fqinjët e tij. Anasjelltas, mbështetja e progresit të Ukrainës drejt kufijve të saj të vitit 1991 do ta kërkonte mbështetjen e asaj që popullsia vendase do ta shihte si një luftë pushtuese detyruese. Në fakt, humbja e Donbasit dhe Krimesë do të ishte po aq fatale për regjimin e Putinit sa humbja në luftën ruso-japoneze, luftën e parë botërore dhe Afganistanin për carët dhe Afganistanin në BRSS. Për arsye të dhimbshme e që dihen, shumë ukrainas do ta mirëprisnin këtë, siç do ta mirëprisnin shumë nga mbështetësit e Kievit në Perëndim. Por një Rusi e armatosur me armë bërthamore e strukur në qoshe, në kolaps, do të rrezikonte pikërisht skenarin e Armagedonit, të cilin SHBA-ja ka qenë në përpjekje të tilla për ta shmangur.

Zgjidhja e kompromisit të administratës Biden ka qenë ta shkatërrojë në mënyrë të qëndrueshme ushtrinë ruse, duke mos provokuar një konfrontim të drejtpërdrejtë midis Kremlinit dhe NATO-s, në të njëjtën kohë duke punuar për t’i mbajtur ngat vete anëtarët skeptikë. Mirëpo Hungaria, Austria dhe Kroacia mbeten kundër dërgimit të më shumë pajisjeve ushtarake; e djathta italiane është thellësisht e përçarë; dhe ka pasur demonstrata sporadike kundër luftës në Gjermani dhe Republikën Çeke. Për të mos përmendur një grup të vogël por të zëshëm në partinë republikane të SHBA-së, të udhëhequr nga kongresmenja e zjarrtë e Gjeorgjisë, Marjorie Taylor Greene, e cila tha në nëntor se “nën republikanët, asnjë qindarkë tjetër nuk do të shkojë në Ukrainë… Amerika së pari”.

Putini, nga ana e tij, ka ende rezerva masive njerëzish dhe armë të teknologjisë së ulët për të vazhduar me konfliktin e armatosur, edhe pse arsenali i tij i raketave me precizion të lartë është i ulët. Ndërkohë që kufizimi kryesor në përpjekjet luftarake të Kievit është material, shqetësimi kryesor i Kremlinit është politik. Mobilizimi i mëtejshëm është i rrezikshëm për Putinin, por aspak fatal. Dhe në një garë ushtarake mes cilësisë dhe sasisë – morali, disiplina, trajnimi dhe pajisjet superiore të Kievit kundrejt mundësisë së stilit sovjetik të Moskës – për fat të keq, vjen një pikë ku sasia del fituese. Kjo është arsyeja pse Putini është duke përgatitur një ofensivë të madhe, ndoshta nga disa drejtime, për t’u ngritur mbi përparimet e fundit të përgjakshme rreth Soledarit dhe për ta krijuar një avantazh taktik në terren përpara se tanket perëndimore të mund të vendosen dhe ekuipazhet e tyre ukrainase. Rusia nuk mund të shpresojë ta fitojë këtë luftë, mirëpo e ka ende një shans luftimi për të mos e humbur këtë luftë.

Zelensky është gjithashtu në një pozitë shumë më të pasigurt sesa sugjeron popullariteti i tij aktual. Ai i ka premtuar popullit të tij fitore totale dhe sondazhet thonë se afro 90 për qind e votuesve e besojnë një gjë të tillë. Dështimi për të ofruar një fitore do të ishte politikisht fatal. I tillë do të ishte edhe nënshkrimi i çdo marrëveshje paqeje që përfshin humbjen e tokës ukrainase. Kjo, pothuajse në mënyrë të pashmangshme, do ta vendosë Zelenskyn dhe mbështetësit e tij perëndimorë në një kurs përplasjeje. Nëse Putini avancon, pastaj shpall armëpushimin dhe bën thirrje për bisedime, aleanca e NATO-s do të ndahet menjëherë midis atyre anëtarëve që duan drejtësi dhe atyre që duan paqen. Kjo në vetvete nuk do ta ndalojë Ukrainën të luftojë. Por është NATO ajo që ka fjalën e saj dhe një luftë potenciale e përjetshme do ta testojë vendosmërinë edhe të aleatëve më të vendosur të Ukrainës. Edhe skenari optimist i kthimit të rusëve në kufijtë e para-pushtimit do ta linte ende Ukrainën të copëtuar dhe Putinin ndoshta ende në pushtet. Tragjikisht, nuk ka pothuajse asnjë rezultat real për këtë luftë që nuk do të përfundojë me thirrjen e ukrainasve “Tradhti!”. Por nëse alternativa do të ishte Lufta e Tretë Botërore, kjo mund të jetë alternativa më pak e keqe./The Spectator

Përgatiti: Nuhi Shala