Ndërmjetësimi i BE-së është një lehtësim por jo edhe një ilaç gjithëshërues

BE-ja duket se është rikthyer në rolin e ndërmjetësuesit kryesor midis Kosovës dhe Serbisë, por ndërkohë që mund të sigurojë një lehtësim në krahasim me përpjekjet e çuditshme të administratës Trump, janë po ashtu disa pyetje që duhet shtruar për këtë të ashtuquajtur aleat të Kosovës.

Aidan Hehir

Takimi Vuçiq-Thaçi në Shtëpinë e Bardhë i planifikuar për 27 qershor ishte menduar të ishte një mundësi triumfuese e një shkrepjeje fotografie për Presidentin Trump dhe të dërguarin e tij special për dialogun Kosovë-Serbi, Richard Grenell. Në vend të kësaj, kjo mundësi doli huq para se të nisej kur Dhomat e Specializuara të Kosovës lëshuan një deklaratë për shtyp duke njoftuar se ishte ngritur aktakuzë kundër Presidentit të Kosovës Hashim Thaçi.

Përderisa në ditët para samitit fatkeq, u duk e mundshme që, më së shumti, do të kulminonte me një marrëveshje të vogël ekonomike, diçka simbolike do të ishte një konfirmim i fuqishëm që SHBA e kishte zëvendësuar BE-në si ndërmjetësin efektiv dhe të sinqertë, e aftë për ti ‘detyruar palët të pajtoheshin‘.

Megjithëse takimi Vuçiq-Thaçi nuk ndodhi, si i tillë shërbeu si një alarm për BE. Pasi e kuptuan se duhet shtuar përpjekjet e tyre për ta rikthyer rolin e tyre udhëheqës, Gjermania dhe Franca organizuan një “samit virtual” midis Kryeministrit Hoti dhe Presidentit Vuçiq për 10 korrik, ndërsa dialogu i ndërmjetësuar nga BE do të rifillojë me një takim në Bruksel më 12 korrik.

Fakti se BE-ja tani duket se është e prirur të luajë një rol më proaktiv, është mirëpritur nga shumë njerëz, përfshirë edhe Grenellin. Megjithatë, kur kemi parasysh marrëdhëniet e ardhshme të Kosovës me BE-në, është e rëndësishme qe të reflektohet një ndershmëri në angazhimin e BE-së me Kosovën deri më tani, dhe – të evitohet që BE të shikohet si një ilaç gjithëshërues – duhet shtruar një numër pyetjesh kyçe:

 

A dëshiron BE që t’i bashkohet Kosova?

BE është dëshmuar e aftë në dhënien e premtimeve për Kosovën, por jo edhe në përmbushjen e tyre. Deklarata e Samitit të Zagrebit në maj u faturua si dëshmi e angazhimit të ripërtërirë të BE-së për Ballkanin Perëndimor, por për krejt atë retorikën e saj madhështore, ishte në thelb e paqartë dhe një rideklarim i premtimeve të bëra në samitin e Selanikut të vitit 2003.

Kjo paqartësi është pa dyshim dëshmi e faktit që shtetet e BE-së janë të ndara sa i përket çështjes së zgjerimit – veçanërisht kur bëhet fjalë për Kosovën – dhe se publiku evropian është gjithnjë e më armiqësor ndaj kësaj ideje.

Padyshim që ka shumë zyrtarë të BE dhe shtete anëtare që duan që Kosova të anëtarësohet, por nuk ekziston një konsensus për këtë. Shumë prej tyre, në fakt, në mënyrë aktive mbesin kundër kësaj ideje: Greqia, Sllovakia, Rumania, Qipro, dhe Spanja ende e konsiderojnë Kosovën si pjesë të Serbisë. Zyrtarët e BE-së nuk duhet, pra, t’i japin premtime Kosovës e të cilat premtime vendet anëtare të saj nuk i mbështesin.

Armiqësia ndaj Kosovës është, padyshim, më e dukshme në lidhje me liberalizimin e vizave. Me gjithë sigurimet e përsëritura që liberalizimi ishte i afërt dhe Kosova i plotësonte kushtet e BE-së, liberalizimi nuk ka ndodhur akoma. Këshilli Evropian është shkaku aktual i kësaj bllokade, i cili, sipas raportueses së BE për Kosovën, Viola von Cramon, po bëhet për shkak të hezitimit francez.

Marrë parasysh faktin se vendeve tjera të cilat përballen me probleme të brendshme edhe më të mëdha – sikurse Gjeorgjia dhe Ukraina – u është dhënë liberalizimi i vizave në zonën Shengen, pse një gjë e tillë nuk është bërë edhe për Kosovën? Shpjegimi i vetëm i besueshëm është që shumë brenda BE-së nuk e vlerësojnë apo respektojnë Kosovën. Ata e shohin atë në terma thjesht negativë si një burim krimi dhe konflikti.

Duke pasur parasysh një lodhje të përgjithshme në ‘procesin e zgjerimit’ dhe armiqësinë specifike ndaj anëtarësimit të Kosovës, Kosova duhet të pranojë që për të gjitha deklarimet mbështetëse, anëtarësimi nuk është as i garantuar dhe as i menjëhershëm. Pranimi i Kosovës mund të ndërpritet lehtë duke marrë parasysh që BE-ja ka marrë në dorë praktikën e avancimit të listave të pafundme të kritereve që duhet të përmbushen para anëtarësimit.

Politikanët, shoqëria civile dhe publiku i gjerë duhet të mendojnë realisht për perspektivat e anëtarësimit në BE dhe të rishqyrtojnë politikat e tyre në përputhje me rrethanat. Anëtarësimi në BE është një rrugë e gjatë, shumë e gjatë për Kosovën dhe ky shtet nuk mund të përballojë formësimin e të gjitha përpjekjeve të tij politike rreth këtij qëllimi të paqartë.

A ka bërë BE mjaftueshëm për tu përballur me korrupsionin në Kosovë dhe për t’i mbështetur lëvizjet e vërteta demokratike.

Ka njerëz të korruptuar në Kosovë, dhe në vitin 1999 Kosova ishte në një gjendje pothajse totalisht shkatërruese. Megjithatë, sfidat të cilat e pengonin rindërtimin e Kosovës mund të ishin përmbushur nëse një strategji tjetër do të ndiqej nga aktorë ndërkombëtarë me fuqi dhe ndikim në këtë vend. Përkundrazi, shumë prej atyre që ishin të ngarkuar për ta mbikëqyrur rindërtimin e Kosovës që nga viti 1999 jo vetëm që e kanë toleruar, por edhe e kanë mundësuar një elitë të korruptuar me synimin për të krijuar ‘stabilitet’.

Në fakt, ky “stabilitet” (në vend se progres) vazhdon të jetë objektivi i synuar për Kosovën dhe gjithmonë është kuptuar nga afër si mungesë e dhunës së brendshme ndërmjet komuniteteve të Kosovës dhe parandalimin e një konflikti ndërkufitar.

Elita në pushtet e ka demonstruar interesin e tyre të vërtetë për Kosovën gjatë 20 viteve të fundit përmes gatishmërisë së tyre për t’a përkulur kokën e tyre sa herë që bashkësia ndërkombëtare ka dalë me ndonjë kërkesë të sajën. Marrëveshja e qeverisë së re për ti ndaluar përpjekjet e saja për t’iu bashkuar organizatave ndërkombëtare është vetëm e fundit në listën e gjatë të servilizmit qyqar. Kjo nuk duket të jetë sjellja e një shteti sovran.

Por ata kanë vepruar kësisoji sepse si këmbim, bashkësia ndërkombëtare – përfshirë BE-në – heshtazi është pajtuar ta mbyllë njërin sy ndërkohë që ata e plaçkisnin Kosovën. Si rezultat, klienelizmi dhe nepotizmi janë fenomene të përhapura, dhe Kosova sot është një rast arketipi i kapjes së shtetit.

Kjo ka ndodhur përkundër përfshirjës së BE-së, KB-së dhe SH.B.A-së në projektin më invaziv të shtetndërtimit të nisur ndonjëherë. Ata kishin mjetet dhe autoritetin për ta ndaluar këtë, mirëpo ata zgjodhën për të mos e bërë këtë.

Se qeveria e drejtuar nga Lëvizja Vetëvendosje së fundmi u rrëzua nga forcat e vjetra brenda Kosovës që kanë degraduar pozitën e saj ndërkombëtare dhe eksploatuar burimet e saj, nuk është aspak befasi. Sidoqoftë, se kjo ndodhi me mbështetjen aktive të SH.B.A.-së dhe pa një censurim domethënës ose dënim nga BE, është një turp në vete.

Si e tillë, ideja se anëtarësimi në BE disi do ta “pastrojë” sistemin politik të Kosovës është një shpresë dëshpëruese marrë parasysh pozicionin e BE-së ndaj korrupsionit në Kosovë.

Për më tepër, rritja e autoritarizmit dhe korrupsionit brenda vendeve anëtare të BE-së – kryesisht Polonia, Sllovakia, dhe Hungaria – na bën me dije se prioritetet e BE-së kanë të bëjnë më pak për ruajtjen e vlerave dhe më shumë rreth ruajtjes së anëtarëve të saj ekzistues, pavarësisht se sa largohen nga idealet e deklaruara të BE-së.

 

A ka punuar BE për të siguruar drejtësi për viktimat e dhunës së Serbisë në Kosovë?

Një nga çështjet më emocionuese dhe më të ngutshme në Kosovë është të kërkuarit e drejtësisë për dhunën e kryer gjatë viteve 1990; pjesa më e madhe e forcave të Millosheviçit që kanë kryer krime kundër civilëve kanë mbetur të pandëshkuar.

Pak shqiptarë të Kosovës kanë shpëtuar shëndoshë e mirë nga fushata e vazhdueshme e dhunës së sponsorizuar nga shteti. Mijëra prej tyre janë vrarë, janë dhunuar dhe ‘pastruar etnikisht’ jo nga bandat e egra ose milicitë e vetë-emëruara, por nga forcat e shtetit.

Qeveria serbe kishte dhënë urdhër për këto krime, u përpoq që ti fshehë ato dhe i cilësoi viktimat si gënjeshtare. Vuçiq, Ministri i atëhershëm për Informim – në thelb, përgjegjës për përhapjen e propagandës pro-regjimit – është tani Presidenti i Serbisë. Ai ka lavdëruar Millosheviçin, ka mohuar se masakrat kanë ndodhur dhe nuk ka pranuar të marrë përgjegjësinë për dhunën e përgjakur të bërë në emër të Serbisë.

E megjithatë, përkundër gjithë kësaj, dhe faktit që ai po e shpie Serbinë drejt autoritarizmit ndërkohë që orkestron një fushatë për të bindur shtetet e tjera që ta ç’njohin Kosovën, ka marrë lëvdata nga BE dhe është përshëndetur për suksesin e tij të fundit elektoral.

Çuditërisht, që nga viti 1999 narracioni për luftën është zhvendosur në favor të Serbisë. Në përpjekjet e saj gjithnjë e më të dëshpëruara për ta mbajtur Serbinë larg Rusisë, BE vazhdimisht ka anashkaluar krimet e kryera në Kosovë, me qëllim që kjo të ndikojë në miqësinë e tyre ndaj Vuçiqit. Me mijëra viktima dhe të mbijetuar të Kosovës janë bërë kështu një bezdi, diçka që injorohet apo bëhet pjesë e pazarit për të lehtësuar anëtarësimin e Serbisë.

Në fakt, dialogu i lehtësuar nga BE dukej se ishte krijuar posaçërisht për të krijuar një mekanizëm përmes të cilit Serbia mund të dizajnojë një marrëveshje me Kosovën, e cila do t’i mundësonte asaj – jo Kosovës – të anëtarësohet në BE.

Prandaj, duket se aspiratat e Kosovës për në BE varen nga fakti nëse ky vend heq dorë nga kërkimi i drejtësisë për ata, jeta e të cilëve u shkatërrua nga forcat e Millosheviçit. Me siguri ky nuk është një çmim që ia vlen të paguhet?

Zemërimi për faktin se Kosova ishte e detyruar të themelojë një gjykatë speciale për të ndjekur krimet e kryera kundër serbëve dhe pakicave të tjera gjatë luftës, me siguri do të rritet vetëm nëse BE lejon që qeveria e Serbisë të marshojë drejt anëtarësimit pa shlyerjen e gjynaheve të saj në të kaluarën e saj, ndërkohë që Kosova mbetet e margjinalizuar.

EU-topia?  

Sigurisht që do të ishte marrëzi të heqësh dorë nga anëtarësimi në BE, por me siguri është maturi të mendosh se si Kosova mund të ekzistojë dhe të arrijë progres jashtë BE-së. Marrë parasysh një varg pengesash që paraqiten në rrugën e anëtarësimit të Kosovës, ajo duhet të përpiqet ti zhvillojë mekanizmat përmes të cilave mund të arrijë progres në mënyrë të pavarur, ndërkohë që kultivon marrëdhënie produktive me fqinjët e saj.

Edhe nëse anëtarësimi në BE bëhet, prapë kjo nuk do të garantojë paqen, prosperitetin dhe konsolidimin e demokracisë. Ngjarjet brenda BE-së në dhjetë vitet e fundit tregojnë se potenciali transformues i anëtarësimit është ekzagjeruar.

Përfundimisht, kur të rikthehet në tavolinën e dialogut në Bruksel më 12 korrik, Kosova duhet ti rezistojë fuqimisht narrativës gjithnjë e më të përhapur e cila ka si synim “ecjen përpara” dhe të përqendrohet në të ardhmen e saj. Kjo vetëm sa i jep zemër Vuçiqit dhe është një tradhti ndaj kërkesave të njerëzve për drejtësi.

Sidoqoftë, është e vështirë të imagjinohet se kryeministri Hoti – legjitimiteti i të cilit për të përfaqësuar Kosovën, është i dyshimtë në vetëvete – të ketë një sjellje tjetër përveçse një sjellje të dobët, nënshtruese në momentin kur nis shpërfaqja e arrogancës së BE-së.