Ndalimi i mohimit të gjenocidit në Bosnjë frenon shkeljet, por ende nuk ka ndjekje penale

Mohimet publike të gjenocidit të Srebrenicës janë ulur ndjeshëm gjatë vitit që kur u vendos një ndalim për mohimin e krimeve të luftës dhe lavdërimin e autorëve të tyre, megjithëse prokurorët ende nuk kanë sjellë askënd në gjykatë.

Idriz Smajiç arriti t’i mbijetonte gjenocidit të boshnjakëve nga Srebrenica në korrik të vitit 1995, por u plagos dhe iu desh të priste një pjesë të njërës këmbë sepse nuk mund të merrte ndihmë të menjëhershme mjekësore.

Smajiç dikur jetonte në Bratunac, ku pati ekzekutime masive të boshnjakëve nga forcat serbe të Bosnjës gjatë gjenocidit. Ai iku dhe tani jeton në Sarajevë dhe nuk u kthye në Bratunac pas luftës për shkak të mungesës së vazhdueshme të sigurisë për boshnjakët në zonë.

“Për disa kohë mendova se ndoshta mund të kthehesha atje me familjen time, sepse zona ime ishte mjaft e pranueshme për të jetuar, por kur shoh njerëzit të nënçmohen, të mos kenë asnjë të drejtë, të mos kenë siguri, thjesht nuk ndihesha i sigurt të qëndroja atje”, tha ai.

Mohimi i gjenocidit dhe glorifikimi i kriminelëve të dënuar të luftës është i zakonshëm në këtë zonë e Smajiç tha: “Si dikush që i mbijetoi gjenocidit, unë shoh se mohimi i gjenocidit ndodh çdo ditë, por asgjë nuk ndodh, nuk është ngritur asnjë aktakuzë”.

Smajiç po i referohet mungesës së aktakuzave që kur ndalimi i mohimit të gjenocidit, krimeve kundër njerëzimit dhe krimeve të luftës, dhe lavdërimit të kriminelëve të luftës, hyri në fuqi vitin e kaluar në Bosnje dhe Hercegovinë.

Ndalimi u vendos korrikun e kaluar nga Përfaqësuesi i Lartë, zyrtari ndërkombëtar përgjegjës për mbikëqyrjen e zbatimit të marrëveshjes së paqes që i dha fund luftës së viteve 1992-1995.

Prokuroria shtetërore e Bosnjës i tha BIRN se deri më tani ka marrë më shumë se 50 kallëzime penale për incidente që mund të kenë qenë në kundërshtim me ndalimin. Por ende nuk është ngritur asnjë akuzë.

Prokurori Oleg Cavka tha se në shumicën e rasteve prokuroria ka nisur hetimet dhe ka urdhëruar agjencitë policore të mbledhin prova si video të emisioneve televizive “në të cilat janë thënë disa fjalë të padëshiruara”.

“Megjithatë, që atëherë ne ende nuk kemi arritur në pikën që të kemi ndjenjën se ka pasur të gjithë elementët e një vepre penale në mënyrë të tillë që gjykata të dënojë ose të marrë një vendim për dikë që është fajtor”, tha Cavka.

Qendra Përkujtimore e Srebrenicës, e cila monitoron incidentet e mohimit të gjenocidit, tha se incidente të tilla ishin ulur ndjeshëm që nga vendosja e ndalimit në korrik të vitit të kaluar.

Një raport vjetor që do të publikohet nga Qendra Përkujtimore e Srebrenicës rreth përkujtimit të 27-vjetorit të gjenocidit thotë se rastet e mohimit në entitetin e Republikës Srpska të Bosnjës të dominuar nga serbët janë pesë herë më të ulëta se në vitin para ndalimit.

Edin Ikanoviç, i cili dokumenton incidente të tilla për raportin vjetor, tha se që nga viti i kaluar janë regjistruar më shumë se 400 raste të mohimit të gjenocidit, por shumica e tyre kanë ndodhur në Serbinë fqinje.

“Siç do të tregojë edhe raporti, do të shohim se pas miratimit të ligjit ka pasur një ulje drastike të numrit të rasteve të mohimit në Bosnje dhe Hercegovinë, në entitetin Republika Srpska, ku në fakt ka ndodhur mohimi. Duke folur në përqindje, mund të themi se mohimi i gjenocidit është reduktuar me më shumë se 80 për qind kur bëhet fjalë për entitetin e Republikës Srpska”, tha Ikanoviç.

Ai vuri në dukje se lideri politik serb i Bosnjës Milorad Dodik, anëtari serb i presidencës trepalëshe të nivelit shtetëror të vendit, ka mbetur politikani emri i të cilit shfaqet më shpesh në raportin vjetor.

“Më shumë se 50 për qind e numrit të përgjithshëm të rasteve të mohimit pas miratimit të amendamenteve të ligjit në fakt erdhën prej tij”, tha ai.

Mbulimi mediatik mund t’i bëjë çështjet më të thjeshta

Edhe pse prokuroria shtetërore pretendon se është e vështirë të provohet se krimi i mohimit të gjenocidit është kryer, avokatja me bazë në Sarajevë Sabina Mehiç tha se ajo mendon se puna e prokurorisë në fakt është më e lehtë, sepse një element i rëndësishëm i krimit është faktet tashmë të dokumentuara.

“Nëse keni një situatë në të cilën është botuar një artikull që mohon gjenocidin, një krim kundër njerëzimit ose një krim lufte në lidhje me fakte ose vendime gjyqësore të vërtetuara, është shumë e thjeshtë ta paraqesësh atë në gjykatë, sepse artikullin e ke si provë dhe potencialisht ke edhe disa dëshmitarë”, tha Mehiç.

Që nga tetori i vitit të kaluar, zyra e BIRN në Bosnje dhe Hercegovinë ka monitoruar gjuhën e urrejtjes në internet nëpërmjet bazës së të dhënave të saj “Hartëzimi i urrejtjes” dhe janë regjistruar një numër rastesh në të cilat krimet e luftës janë mohuar ose kriminelë lufte janë glorifikuar.

Këto përfshijnë riinstalimin e një pllake për nder të shefit të Ushtrisë Serbe të Bosnjës, Ratko Mlladiç në lagjen Vraca të Sarajevës dhe hapjen e një zyre të Fondacionit Kapiten Dragani, një organizatë e krijuar nga krimineli i dënuar i luftës Dragan Vasiljkoviç, në qytetin e Banja Lukës.

Pasi Sakib Mahmuljin, komandanti i Korpusit të Tretë të Ushtrisë Boshnjake, u dënua me tetë vjet burg në prill, tifozët e klubit të futbollit me bazë në Sarajevë Zeljeznicar organizuan një mbështetjeje në stadiumin e tyre dhe shfaqën pankarta që e përshkruanin atë si “një hero, jo një kriminel lufte”.

Prokurori Cavka tha se ai bëri një kërkesë për të nisur një çështje gjyqësore në momentin kur mësoi se pllaka për Mlladiçin ishte vendosur përsëri në Sarajevë. “Di që është nisur një çështje gjyqësore”, tha ai.

Mehiç tha se ajo beson se rasti Mlladiç mund të ndiqet penalisht sepse sipas ligjit mund të ndërmerren veprime kundër kujtdo që lavdëron një kriminel lufte të dënuar. Por ajo tha se nuk mund të thotë të njëjtën gjë për hapjen e zyrës së Fondacionit Kapiten Dragani në Banja Luka.

Sipas interpretimit të saj të ligjit, vetëm glorifikimi i personave të dënuar nga gjykatat boshnjake apo ndërkombëtare mund të ndiqet penalisht.

“Kjo në praktikë do të thotë se një person i dënuar për krime lufte ose krime kundër njerëzimit ose gjenocid jashtë atyre institucioneve, qoftë në Serbi apo Kroaci, pavarësisht se është dënuar për krime lufte, nuk mund të konsiderohet si njerëz, lavdërimi i të cilëve mund të ndiqet penalisht përpara Gjykatës së Bosnjës dhe Hercegovinës”, shpjegoi ajo.

Dragan Vasiljkoviç, i njohur ndryshe si Kapiten Dragano, u dënua për krime lufte nga një gjykatë në Kroaci dhe ai e kreu dënimin atje.

Megjithatë, Sakib Mahmuljin u dënua nga gjykata boshnjake dhe faktet e çështjes së tij janë të qarta, tha Milan Mandiç, kryetar i Shoqatës së Familjeve të Personave të Zhdukur nga rajoni Sarajevë-Romanija.

“Ata kanë dokumentacion fotografik, kanë deklarata, kanë gjithçka”, tha Mandiç.

“Nëse prokurorët nuk veprojnë, kjo do të vazhdojë”

Ndalimi i vendosur vitin e kaluar zemëroi udhëheqësit politikë serbë të Bosnjës, të cilët refuzojnë të pranojnë se vrasjet masive të vitit 1995 përbënin gjenocid, pavarësisht vendimeve të gjykatave ndërkombëtare.

Megjithatë, përgjithësisht pranohet se mohimi i krimeve të kohës së luftës është ulur që kur Përfaqësuesi i Lartë bëri ndryshimin ligjor duke përdorur të ashtuquajturat “kompetencat e tij të Bonit”, të cilat e lejojnë atë të imponojë një legjislacion, nëse është jetik për ruajtjen e paqes.

“Ka pasur një ulje të tensioneve gjatë këtij viti që nga hyrja në fuqi e ligjit. Nuk kemi pasur kaq shumë raste të mohimit në arenën publike, të paktën jo nga liderë që janë një lloj faktori kryesor kur bëhet fjalë për mohimin”, tha Murat Tahiroviç, kreu i Shoqatës së Viktimave dhe Dëshmitarëve të Gjenocidit.

Por Tahiroviç tha se mungesa e aktakuzave po ngre dyshime nëse prokuroria po i merr seriozisht rastet e tilla dhe pse “nuk e ka përpunuar qoftë edhe një nga ato kallëzime penale siç duhet dhe nuk e ka informuar publikun për veprimet e saj lidhur me këtë çështje”.

Smajiç tha gjithashtu se ai druhet se nëse shkeljet e ndalimit nuk ndiqen penalisht, mohimi i gjenocidit dhe krimeve të luftës mund të ketë pasoja të mëdha në arenën publike.

“Nëse prokuroria dhe ligjet dështojnë të bëjnë ndonjë gjë për këtë, kjo do të vazhdojë të ndodhë në të ardhmen”, tha ai.

“Nëse njerëzit shohin se askush nuk është dënuar për këtë, se askush nuk është sjellë në gjykatë dhe se nuk janë ngritur aktakuza, njerëzit natyrisht do të vazhdojnë të bëjnë përsëri të njëjtat gjëra.”/Reporter AL